Biblia w literaturze francuskojęzycznej

Jerzy Kaczorowski

Abstrakt

We Francji, jak i w innych krajach francuskojęzycznych, związek między Biblią a literaturą odzwierciedla dylemat, przed którym stoi kultura europejska, kultura oparta na cywilizacji greckiej i rzymskiej, gdy stawała się ona chrześcijańska. Chrześcijanie we francuskojęzycznej Europie stoją przed problemem podwójnej wierności: albo Biblii jako Prawdzie, albo greckiej i rzymskiej kulturze reprezentującej sztukę. Można zaobserwować dwie tendencje. Niektórzy starają się udowodnić wyższość artystyczną Biblii nad literaturą pogańską. Inni próbowaliby pokazać, że nawet w tego rodzaju niechrześcijańskiej literaturze można zaobserwować obecność nadprzyrodzonej prawdy. Dylemat ten wygasa i traci na znaczeniu począwszy od XVIII wieku, kiedy to literatura jako taka emancypuje i staje się autonomiczną rzeczywistością o charakterze estetycznym. Co ciekawe, w średniowieczu Biblia stanowi istotne źródło inspiracji dla literatury francuskiej. Autorzy tworzą parafrazy i długie wiersze oparte na motywach biblijnych. Pojawiają się sztuki tajemnicze, których wykonanie często rozłożone jest na kilka dni. W XVI wieku zarówno katolicy, jak i protestanci wykonują szereg przekładów Pisma Świętego. Pojawiają się poetyckie parafrazy psalmów, a także obszerne wiersze epickie, przyjmujące różne wątki biblijne. W XVII wieku obok wymienionych już gatunków pojawia się gatunek medytacji poetyckiej. Z drugiej strony, rodzaj dramatu oparty na motywach biblijnych jest w odosobnieniu; znajduje schronienie w teatrze akademickim, gdy zostaje wyparty przez dzieła o charakterze klasycystycznym. Na początku XVIII wieku niektórzy uczeni starają się pokazać religijny charakter dzieł antycznych. Wraz z racjonalizmem oświecenia pojawia się nowy stosunek do Biblii. W Wolterze Biblia jest przedmiotem ataków i ośmieszania. W Rousseau jest ona paradygmatem dla tego rodzaju dyskursu, który ma zająć jej miejsce. W romantyzmie możemy zaobserwować wpływ Biblii zarówno na pisarzy chrześcijańskich, jak i niechrześcijańskich. W twórczości tych ostatnich poeta staje się mistagogiem interpretującym stare mity. Biblia wpływa na poezję; służy jako wzór stylistyczny i estetyczny, jako źródło tematów i motywów, a także jako punkt odniesienia dla wierszy w filozofii historii z przesłaniem panteistycznym lub progresywnym i utopijnym, a także dla apokryfy niechrześcijańskiej. W Symbolice Biblia staje się całkowicie zdezintegrowana z jej wartością religijną. Jest używana w sposób całkowicie ateistyczny i subiektywistyczny. Pod koniec XIX wieku, a także w pierwszej połowie XX wieku, obserwujemy we Francji pewien rodzaj renesansu katolickiego. Biblia jest obecna w dziełach proroczych Leona Bloya. Staje się ona przedmiotem egzegetycznej twórczości Claudela, poezji Jouve'a i P. Emmanuela. W pisarzach niechrześcijańskich traci swoją funkcję księgi wiary i staje się księgą mitów.