Biblia polska
Dariusz Kotecki
Abstrakt
Od momentu przyjęcia chrześcijaństwa w Polsce, Biblia aktywnie kształtuje kulturę i religijność Polaków. Tłumaczenia Biblii na język polski, jak to miało miejsce w przypadku tłumaczeń na języki narodowe w innych krajach, należały do najważniejszych dziedzin pisarstwa. Pojawiające się już w średniowieczu dotyczyły głównie Księgi Psalmów (Psałterz św. Floriana, Psałterz Puławski i Psałterz Krakowski). Pierwszymi tłumaczeniami całej Biblii na język polski były katolicka Biblia Leopolita i protestancka Biblia Brzeska. Biblia Wujek, wydana w Krakowie w 1599 r., wywarła największy i najsilniejszy wpływ, definiując polską kulturę i język biblijny, i została skutecznie zastąpiona przez publikację Biblii Tysiąclecia (1965 r.). Dla protestantów Brzeska Biblia została zastąpiona przez Biblię Gdańską, która była w użyciu aż do 1975 r., kiedy to pojawiła się Biblia warszawska. Dziś Biblia Milenijna pełni rolę Biblii Polskiej, choć głęboko brakuje w niej autorytetu i wpływu Biblii Wujek. Aby jej wpływ mógł być porównywalny do wpływu Biblii Wujek, musiałaby stać się tłumaczeniem referencyjnym, a pięć kolejnych wydań ledwie umocniło jej pozycję.
Słowa kluczowe:
polskie przekłady Biblii, Biblia, Biblia BrzeskaBibliografia
Biblia Lubelska lub Pismo S'wie,te Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z je,zyko'w oryginalnych. Tłumaczenie, wste,p i komentarz, red. L. Stachowiak, Poznań 1996.
Biblia w przekładzie księdza Jakuba Wujka z 1599 r. Transkrypcja typu „B" oryginalnego tekstu z XVI w. i wstęp (Prymasowska Seria Biblijna), Warszawa 1999.
Bień kowska D., Jak Jakub Wujek Pismo święte na język polski przekładał, ,,Bobolanum" 9(1998), s. 27-52.
Brückner A., Psałterze polskie do polowy XVI wieku, ,,Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego (Polskiej) Akademii Umiejętności" 34(1902), s. 257-339.
Brückner A., Literatura religijna w Polsce średniowiecznej, Warszawa 1903.
Bukowski K., Biblia a literatura polska, Poznań 1988.
Chmiel J., „Polszczyzna natchniona". Sesja w UJ w 400-lecie śmierci Ks. Jakuba Wujka, ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny” 52(1999) nr 3, s. 213-214.
Chmiel J., 400-lecie Biblii ks. Jakuba Wujka SJ, ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny” 52(1999) nr 1, s. 1-7.
Chmiel J., Młodos'c' i wyksztalcenie ks. Jakuba Wujka, ,,Studia Gnesnensia” 1(1975), s. 355-358.
Chrostowski W., Biblia polska, w: Chrześcijaństwo a kultura, red. R. Bartnicki, W. Kawecki, Warszawa 2006.
Chrostowski W., Biblistyka katolicka w Polsce na progu XXI wieku, w: Katolicki komentarz biblijny, red. (wyd. oryg.) R.E. Brown, J.A. Fitzmyer, R.E. Murphy, red. (wyd. pol.) W. Chrostowski, Warszawa: 2001, s. 1755-1785.
Chrostowski W., Geneza i oddziaływanie Biblii ks. Jakuba Wujka, w: Pan moim sświatłem. Ksie,ga pamia,tkowa dla Ksie,dza Profesora Jerzego Chmiela w 65 rocznice, urodzin, zebrał i oprac. W. Chrostowski, Warszawa 2000, s. 100-125.
Chrostowski W., U początków tradycji Sympozjó w Biblistów Polskich, ,,Zeszyty Naukowe Stowarzyszenia Biblisto' w Polskich" 3(2006), s. 291-311.
Dąbek T. M., Śp. o. prof. dr hab. Augustyn Jankowski OSB i Biblia Tysiąclecia, ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny” 59(2006), s. 235-239.
Dąbrowski E., Nowy polski przekład Pisma Świętego z języków oryginalnych. Krytyczna ocena tzw. Biblii Tysiąclecia, Londyn 1967.
Dobrzycki S., „Psałterz" Kochanowskiego. Jego powstanie, źródła i wzory, RWFPAU 48(1911), s. 1-144.
Frankowski J., Biblia Tysia,clecia - jej wartości i znaczenie (konfrontacja z ocena, ks. E. Dąbrowskiego), ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny 23(1970), s. 76-87.
Frankowski J., Słowo wstępne autora transkrypcji, w: Biblia w przekładzie księdza Jakuba Wujka z 1599 r. Transkrypcja typu „B" oryginalnego tekstu z XVI w, Prymasowska Seria Biblijna, Warszawa 1999, s. XX.
Gębarowicz M., Psałterz floriański i jego geneza, Wrocław 1965.
Górski K., Nowy Testament Szarffenbergera, Lublin 1958, s. 199-220.
Grecko-polski Nowy Testament. Wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi, tł. R. Popowski, M. Wojciechowski, Warszawa 1994.
Grzybek S., Ks. Jakub Wujek jako biblista i teolog, ,,Studia Gnesnensia” 1(1975), s. 305-314.
Hanelt T., Ks. Jakub Wujek w zakonie jezuito'w, ,,Studia Gnesnensia” 1(1975), s. 358-360.
Jankowski A., Jak powstała „Biblia Tysiąclecia", ,,Biuletyn Ekumeniczny" 1(1972) nr 4, s. 30-42.
Karpyluk M., Staropolskie tłumaczenia Biblii jako źródlo do przyszłego słownika naszej terminologii religijnej, w: Biblia a kultura Europy. 2000 lat chrześcijaństwa, red. M. Kamińska, E. Małek, Łódź 1992, t. 1, s. 95-103.
Kossowka M., Biblia w języku polskim, t. 2, Poznań 1969.
Kossowska M., Biblia w języku polskim, Poznań 1968.
Kowalska D., Styl Psałterza floriańskiego na tle porównawczym, Łódź 2003.
Koziara S., Biblia Wujka w języku i kulturze polskiej, ,,Konspekt” 2003 nr 14/15, s. 129-133.
Księgi greckie. Przekład interlinearny z kodem gramatycznym i indeksem form podstawowych, tł. M. Wojciechowski, Warszawa 2008.
Kwilecka I., Staropolskie przekłady Biblii jako czynnik sprawczy zmian językowych, w: Uwarunkowania i przyczyny zmian językowych, Warszawa 1994, s. 61-70.
Kwilecka I., Z badań nad staropolskim słownictwem biblijnym, ,,Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej" 23(1985), s. 49-60.
Langkammer H., Polski przekład Biblii Wujka na tle zmagań i potrzeb religijno-teologicznych ówczesnego Kościoła w Polsce, ,,Bobolanum" 9(1998), s. 54-63.
Małkowski K., Przegląd najdawniejszych pomników języka polskiego, Warszawa 1872.
Merczyng H., Szymon Budny jako krytyk tekstów biblijnych, Kraków 1913.
Misiurek J., Czechowic Marcin, w: Encyklopedia Katolicka, red. R. Łukaszyk i in., t. 3, Lublin 1979, kol. 792-794.
Nowy Testament. Przekład na Wielki Jubileusz roku 2000, tł. R. Popowski, Warszawa 2000.
Peter M., Psałterz w wersji Jana z Czarnolasu, ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny" 34(1981) nr 5, s. 257-262.
Pięcioksiąg hebrajsko-polski. Przekład interlinearny z kodami gramatycznymi, transliteracja, oraz indeksem rdzeni, oprac. A. Kuśmirek, Warszawa 2003.
Pismo S'wie,te Nowego Testamentu. Wste,p-przeklad z oryginalu-komentarz, red. E. Da,browski, F. Gryglewicz, Poznan' 1958-1979.
Pismo S'wie,te Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z je,zyko'w oryginalnych, oprac. Zespo' ł Biblisto' w Polskich z inicjatywy Benedyktyno' w Tynieckich, Poznan' 2000.
Pismo S'wie,te Starego i Nowego Testamentu. Najnowszy przekład z je,zyko'w oryginalnych z komentarzem, Czeęstochowa 2008.
Pismo S'wie,te Starego Testamentu. Wste,p-przeklad z oryginalu-komentarz, red. S. Łach, L. Stachowiak, Poznan' 1961.
Poplatek J., Obecny stan badan' nad ż yciem Jakuba Wujka T. J, ,,Polonia Sacra" 3(1950) nr 1-2, s. 20-65.
Prorocy. Przekład interlinearny z kodami gramatycznymi, transliteracja, i indeksem słów hebrajskich, oprac. A. Kuśmirek, Warszawa 2008.
Rospond S., Psalterz florian'ski a tak zwana Karta Medycka czy S'widzin'skiego, Wrocław 1953.
Sawicki S., „Biblia" Wujka w kulturze polskiej, ,,Studia Gnesnensia” 1(1975), s. 315-320.
Sienkiewicz H., Wybór nowel i opowiadań, oprac. T. Bujnicki (BN, Seria 1, nr 231), Wrocław 1988.
Skrzyniarz R., Najstarsze próby tłumaczenia Biblii na język polski w kazaniach świętokrzyskich, ,,Roczniki Teologiczne" 44(1997) z. 4, s. 17-28.
Smereka W., Ruch biblijny w Polsce, ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny” 1(1948), s. 97-101.
Smereka W., Zarys bibliograficzny najważniejszych wydań Biblii ks. Wujka 1593-1950, ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny” 3(1950), s. 64-91.
Starnowski J., Czterechsetlecie Biblii Jakuba Wujka. Refleksje rocznicowe, ,,Bobolanum" 9(1998), s. 65-82.
Szeruda J., Biblia Gdańska i inne tłumaczenia, w: http:IIwww.luteranie.plIwwwIbibliote-kaIdpismaIszeruda1.htm, s. 1.
Szeruda J., Geneza i charakter Biblii Gdańskiej, Warszawa 1932.
Tronina A., Tekst Pisma S'wie,tego, w: Wste,p ogo'lny do Pisma S'wie,tego, red. J. Szlaga, Poznań-Warszawa 1986, s. 150-183.
Warzecha J., Uwagi i refleksje na marginesie przekładu Starego Testamentu w Biblii warszawsko-praskiej, ,,Collectanea Tthologica" 69(1999) nr 1, s. 21-32.
Witkowska A., Biblia - przekłady polskie, w: Encyklopedia Katolicka, red. F. Gryglewicz, t. 2, Lublin 1976, kol. 409-414.
Wojciechowski M., O biblistyce w Polsce, ,,Zeszyty Naukowe Stowarzyszenia Biblistów Polskich" 4(2007) nr 4, s. 253-260.
Wojtyska H., Albrecht Pruski, w: Encyklopedia Katolicka, red. F. Gryglewicz, t. 1, Lublin 1973, kol. 313-314.
Zawiszewski E., Dzieje Biblii Wujkowej, ,,Studia Gnesnensia” 1(1975), s. 368-372.
Biblia w przekładzie księdza Jakuba Wujka z 1599 r. Transkrypcja typu „B" oryginalnego tekstu z XVI w. i wstęp (Prymasowska Seria Biblijna), Warszawa 1999.
Bień kowska D., Jak Jakub Wujek Pismo święte na język polski przekładał, ,,Bobolanum" 9(1998), s. 27-52.
Brückner A., Psałterze polskie do polowy XVI wieku, ,,Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego (Polskiej) Akademii Umiejętności" 34(1902), s. 257-339.
Brückner A., Literatura religijna w Polsce średniowiecznej, Warszawa 1903.
Bukowski K., Biblia a literatura polska, Poznań 1988.
Chmiel J., „Polszczyzna natchniona". Sesja w UJ w 400-lecie śmierci Ks. Jakuba Wujka, ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny” 52(1999) nr 3, s. 213-214.
Chmiel J., 400-lecie Biblii ks. Jakuba Wujka SJ, ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny” 52(1999) nr 1, s. 1-7.
Chmiel J., Młodos'c' i wyksztalcenie ks. Jakuba Wujka, ,,Studia Gnesnensia” 1(1975), s. 355-358.
Chrostowski W., Biblia polska, w: Chrześcijaństwo a kultura, red. R. Bartnicki, W. Kawecki, Warszawa 2006.
Chrostowski W., Biblistyka katolicka w Polsce na progu XXI wieku, w: Katolicki komentarz biblijny, red. (wyd. oryg.) R.E. Brown, J.A. Fitzmyer, R.E. Murphy, red. (wyd. pol.) W. Chrostowski, Warszawa: 2001, s. 1755-1785.
Chrostowski W., Geneza i oddziaływanie Biblii ks. Jakuba Wujka, w: Pan moim sświatłem. Ksie,ga pamia,tkowa dla Ksie,dza Profesora Jerzego Chmiela w 65 rocznice, urodzin, zebrał i oprac. W. Chrostowski, Warszawa 2000, s. 100-125.
Chrostowski W., U początków tradycji Sympozjó w Biblistów Polskich, ,,Zeszyty Naukowe Stowarzyszenia Biblisto' w Polskich" 3(2006), s. 291-311.
Dąbek T. M., Śp. o. prof. dr hab. Augustyn Jankowski OSB i Biblia Tysiąclecia, ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny” 59(2006), s. 235-239.
Dąbrowski E., Nowy polski przekład Pisma Świętego z języków oryginalnych. Krytyczna ocena tzw. Biblii Tysiąclecia, Londyn 1967.
Dobrzycki S., „Psałterz" Kochanowskiego. Jego powstanie, źródła i wzory, RWFPAU 48(1911), s. 1-144.
Frankowski J., Biblia Tysia,clecia - jej wartości i znaczenie (konfrontacja z ocena, ks. E. Dąbrowskiego), ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny 23(1970), s. 76-87.
Frankowski J., Słowo wstępne autora transkrypcji, w: Biblia w przekładzie księdza Jakuba Wujka z 1599 r. Transkrypcja typu „B" oryginalnego tekstu z XVI w, Prymasowska Seria Biblijna, Warszawa 1999, s. XX.
Gębarowicz M., Psałterz floriański i jego geneza, Wrocław 1965.
Górski K., Nowy Testament Szarffenbergera, Lublin 1958, s. 199-220.
Grecko-polski Nowy Testament. Wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi, tł. R. Popowski, M. Wojciechowski, Warszawa 1994.
Grzybek S., Ks. Jakub Wujek jako biblista i teolog, ,,Studia Gnesnensia” 1(1975), s. 305-314.
Hanelt T., Ks. Jakub Wujek w zakonie jezuito'w, ,,Studia Gnesnensia” 1(1975), s. 358-360.
Jankowski A., Jak powstała „Biblia Tysiąclecia", ,,Biuletyn Ekumeniczny" 1(1972) nr 4, s. 30-42.
Karpyluk M., Staropolskie tłumaczenia Biblii jako źródlo do przyszłego słownika naszej terminologii religijnej, w: Biblia a kultura Europy. 2000 lat chrześcijaństwa, red. M. Kamińska, E. Małek, Łódź 1992, t. 1, s. 95-103.
Kossowka M., Biblia w języku polskim, t. 2, Poznań 1969.
Kossowska M., Biblia w języku polskim, Poznań 1968.
Kowalska D., Styl Psałterza floriańskiego na tle porównawczym, Łódź 2003.
Koziara S., Biblia Wujka w języku i kulturze polskiej, ,,Konspekt” 2003 nr 14/15, s. 129-133.
Księgi greckie. Przekład interlinearny z kodem gramatycznym i indeksem form podstawowych, tł. M. Wojciechowski, Warszawa 2008.
Kwilecka I., Staropolskie przekłady Biblii jako czynnik sprawczy zmian językowych, w: Uwarunkowania i przyczyny zmian językowych, Warszawa 1994, s. 61-70.
Kwilecka I., Z badań nad staropolskim słownictwem biblijnym, ,,Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej" 23(1985), s. 49-60.
Langkammer H., Polski przekład Biblii Wujka na tle zmagań i potrzeb religijno-teologicznych ówczesnego Kościoła w Polsce, ,,Bobolanum" 9(1998), s. 54-63.
Małkowski K., Przegląd najdawniejszych pomników języka polskiego, Warszawa 1872.
Merczyng H., Szymon Budny jako krytyk tekstów biblijnych, Kraków 1913.
Misiurek J., Czechowic Marcin, w: Encyklopedia Katolicka, red. R. Łukaszyk i in., t. 3, Lublin 1979, kol. 792-794.
Nowy Testament. Przekład na Wielki Jubileusz roku 2000, tł. R. Popowski, Warszawa 2000.
Peter M., Psałterz w wersji Jana z Czarnolasu, ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny" 34(1981) nr 5, s. 257-262.
Pięcioksiąg hebrajsko-polski. Przekład interlinearny z kodami gramatycznymi, transliteracja, oraz indeksem rdzeni, oprac. A. Kuśmirek, Warszawa 2003.
Pismo S'wie,te Nowego Testamentu. Wste,p-przeklad z oryginalu-komentarz, red. E. Da,browski, F. Gryglewicz, Poznan' 1958-1979.
Pismo S'wie,te Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z je,zyko'w oryginalnych, oprac. Zespo' ł Biblisto' w Polskich z inicjatywy Benedyktyno' w Tynieckich, Poznan' 2000.
Pismo S'wie,te Starego i Nowego Testamentu. Najnowszy przekład z je,zyko'w oryginalnych z komentarzem, Czeęstochowa 2008.
Pismo S'wie,te Starego Testamentu. Wste,p-przeklad z oryginalu-komentarz, red. S. Łach, L. Stachowiak, Poznan' 1961.
Poplatek J., Obecny stan badan' nad ż yciem Jakuba Wujka T. J, ,,Polonia Sacra" 3(1950) nr 1-2, s. 20-65.
Prorocy. Przekład interlinearny z kodami gramatycznymi, transliteracja, i indeksem słów hebrajskich, oprac. A. Kuśmirek, Warszawa 2008.
Rospond S., Psalterz florian'ski a tak zwana Karta Medycka czy S'widzin'skiego, Wrocław 1953.
Sawicki S., „Biblia" Wujka w kulturze polskiej, ,,Studia Gnesnensia” 1(1975), s. 315-320.
Sienkiewicz H., Wybór nowel i opowiadań, oprac. T. Bujnicki (BN, Seria 1, nr 231), Wrocław 1988.
Skrzyniarz R., Najstarsze próby tłumaczenia Biblii na język polski w kazaniach świętokrzyskich, ,,Roczniki Teologiczne" 44(1997) z. 4, s. 17-28.
Smereka W., Ruch biblijny w Polsce, ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny” 1(1948), s. 97-101.
Smereka W., Zarys bibliograficzny najważniejszych wydań Biblii ks. Wujka 1593-1950, ,,Ruch Biblijny i Liturgiczny” 3(1950), s. 64-91.
Starnowski J., Czterechsetlecie Biblii Jakuba Wujka. Refleksje rocznicowe, ,,Bobolanum" 9(1998), s. 65-82.
Szeruda J., Biblia Gdańska i inne tłumaczenia, w: http:IIwww.luteranie.plIwwwIbibliote-kaIdpismaIszeruda1.htm, s. 1.
Szeruda J., Geneza i charakter Biblii Gdańskiej, Warszawa 1932.
Tronina A., Tekst Pisma S'wie,tego, w: Wste,p ogo'lny do Pisma S'wie,tego, red. J. Szlaga, Poznań-Warszawa 1986, s. 150-183.
Warzecha J., Uwagi i refleksje na marginesie przekładu Starego Testamentu w Biblii warszawsko-praskiej, ,,Collectanea Tthologica" 69(1999) nr 1, s. 21-32.
Witkowska A., Biblia - przekłady polskie, w: Encyklopedia Katolicka, red. F. Gryglewicz, t. 2, Lublin 1976, kol. 409-414.
Wojciechowski M., O biblistyce w Polsce, ,,Zeszyty Naukowe Stowarzyszenia Biblistów Polskich" 4(2007) nr 4, s. 253-260.
Wojtyska H., Albrecht Pruski, w: Encyklopedia Katolicka, red. F. Gryglewicz, t. 1, Lublin 1973, kol. 313-314.
Zawiszewski E., Dzieje Biblii Wujkowej, ,,Studia Gnesnensia” 1(1975), s. 368-372.
Kotecki, D. (2020). Biblia polska. Studia Nauk Teologicznych PAN, (4), 201–222. Pobrano z https://czasopisma.kul.pl/index.php/snt/article/view/9162
Dariusz Kotecki
Ur. 1966; kapłan diecezji torun´skiej, absolwent Papieskiego Instytutu Biblijnego oraz Papieskiego Uniwersytetu Gregorian´skiego w Rzymie; profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu; kierownik Zakładu Egzegezy i Teologii Nowego Testamentu w Katedrze Biblistyki Wydziału Teologicznego UMK; od 2005 prodziekan tegoz˙ Wydziału. Autor kilkudziesie˛ ciu artykuło´w naukowych i trzech pozycji ksia˛z˙kowych. Redaktor naczelny rocznika „Biblica et Patristica Thoruniensia”. Członek zwyczajny Stowarzyszenia Biblisto´w Polskich.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
