Wydział teologiczny na uniwersytecie. Aspekt historyczny i prawny
Wojciech Góralski
Abstrakt
Poczynając od Bolonii i Paryża, klasyczny model uniwersytetu europejskiego obejmował zazwyczaj cztery wydziały: teologiczny, filozoficzny, prawny (prawa świeckiego i kanonicznego) oraz medyczny. Należy pamiętać, że utworzenie wydziału teologicznego musiało być uzgodnione ze Stolicą Apostolską. Ta sama struktura uniwersytecka istniała także w Polsce, kiedy w 1364 r. powstał Uniwersytet Krakowski. Począwszy od 1397 r. miał swój Wydział Teologiczny. Wydział ten funkcjonował również na innych uniwersytetach: w Wilnie (1578), w Zamościu (Akademia Zamojska, 1595), we Lwowie (1759), w Warszawie (1817), w Lublinie (Katolicki Uniwersytet Lubelski, 1918), ponownie w Warszawie (Akademia Teologiczna, 1954, a następnie Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 1999), w Opolu (1994), w Poznaniu (1988), w Olsztynie (1999), w Katowicach (2000), w Toruniu (2001) i w Szczecinie (2003). Ponadto, po likwidacji Wydziału Teologicznego w Krakowie, powstał Papieski Wydział Teologiczny (1959), przekształcony w Papieską Akademię Teologiczną (1974). Powstał również Wydział Teologiczny we Wrocławiu (1964), przekształcony w Papieski Wydział Teologiczny (1974), w Poznaniu (1968), przekształcony w Papieski Wydział Teologiczny (1974), a następnie w Warszawie - jako Papieski Wydział Teologiczny (1982). Katolicki Uniwersytet Lubelski (gdzie istniał Wydział Teologiczny), a także Papieskie Wydziały Teologiczne mają status szkół kościelnych, które są traktowane jako wyższe szkoły publiczne. W III Rzeczypospolitej (po 1989 r.) powstały wydziały teologiczne na uczelniach publicznych: w Opolu (1994), Olsztynie (1999), Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie (1999), Poznaniu (1998), Katowicach (2000), Toruniu (2001) i Szczecinie (2003). Zgodnie z przepisami prawa polskiego i prawa kanonicznego, wymienione wyżej wydziały odpowiadają zarówno przed władzami kościelnymi, jak i państwowymi.
Słowa kluczowe:
uniwersytet, wydział teologiczny, teologiaBibliografia
Jan Paweł II, Zadaniem uniwersytetu jest ukazywanie drogi kształtowania dojrzałego człowieczeństwa. Spotkanie z profesorami i studentami Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Częstochowa, 6 czerwca 1979, w: Uniwersytety w nauczaniu Jana Pawła II, t. 1 (1978–1988), red. S. Urbański, Instytut Badań Naukowych Wyższej Szkoły Zarządzania i Przedsiębiorczości im. B. Jańskiego, Warszawa 1999.
Salij J., Próba określenia specyfiki nowego uniwersytetu w Warszawie, w: Nowy Uniwersytet dla Warszawy. Materiały z sympozjum w Akademii Teologii Katolickiej z dnia 09.11.1998 roku, War¬szawa 1999.
Góralski W., W poszukiwaniu pełnej prawdy, Wydawnictwo UKSW, Warszawa 2003.
Müller R.A., Geschichte der Universität. Von der mittelalterlichen Uni¬versitas zur deutschen Hochschule, München 1990.
Wielgus S., Uniwersytet – wczoraj, dziś, jutro, „Notatki Płockie” 2001 nr 4/189.
Cec¬chetti I., Paschini P., Università, w: Enciclopedia Cattolica, t. 12, Città del Vaticano 1954.
Marongin A., Alle origini dell’università. La costituzione „Habita“ di Federico Barbarossa, w: Stato e scuola. Esperienza e problemi della scuola occidentale, Milano 1974.
Talamanca A., Uni¬versità degli studi, w: Enciclopedia Giuridica, t. 32, Roma 1994.
Uniwersytet, w: Encyklopedia Gazety Wyborczej, t. 19 [b.m.r.w.].
Wielgus S., Bogu i ojczyźnie. Uniwersyteckie przemówienia i listy 1996–1998, KUL, Lublin 1999.
Wielgus S., Model uniwersytetu na dziś, „Przegląd Uniwersytecki” 8(1966) nr 6(44).
Rechowicz M., Dzieje nauki teologicznej, w: Historia Kościoła w Polsce, red. B. Kumor, Z. Obertyński, t. 1, cz. 1, Pallottinum, Poznań–Warszawa 1974.
Karasiewicz W., Piszcz E., Oświata kościelna w Polsce, w: Historia Kościoła w Polsce, red. B. Kumor, Z. Obertyński, t. 1, cz. 1, Pallottinum, Poznań–Warszawa 1974.
Markowski M., Jagiellońska Fundacja wydziału teologicznego w Krakowie, „Analecta Cracoviensia” 21–22(1989/90).
Morawski K., Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego. Średnie wie¬ki i odrodzenie, t. 1, Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1900.
Dąbrowski J., Czasy Kazimierza Wielkiego, w: Dzieje Uniwersy¬tetu Jagiellońskiego w latach 1364–1764, t. 1, red. K. Lepszy, PWN, Kraków 1964.
Włodek Z., Eklezjologia krakowska w pierwszej połowie XV wieku, w: Jubileusz sześćsetlecia Wydziału Teologicznego w Krako¬wie 20 X 1996 – 20 X 1997, red. A. Kubiś, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 1998.
Rechowicz M., Wydział teologiczny Akademii Krakowskiej w XVII i XVIII wieku, w: Dzie-je teologii katolickiej w Polsce, red. M. Rechowicz, t. 2, cz. 2, TN KUL, Lublin 1975.
Kumor B., Ustrój Kościoła w Polsce Stanisławowskiej, w: Historia Kościoła w Polsce, red. B. Kumor, Z. Obertyński, t. 2, cz. 1, Pallottinum, Poznań–Warszawa 1979.
Kumor B., Ustrój Kościoła katolickiego w zaborze austriackim (1772–1815), w: Historia Kościoła w Polsce, red. B. Kumor, Z. Obertyński, t. 2, cz. 1, Pallottinum, Poznań–Warszawa 1979.
Urban W., Dzieje ustroju Kościoła w zaborze austriackim, w: Historia Kościoła w Polsce, red. B. Kumor, Z. Obertyński, t. 2, cz. 1, Pallottinum, Poznań–Warszawa 1979.
Petrani A., Szkolnictwo teologiczne w Polsce, w: Księga tysiąclecia katolicyzmu w Polsce, red. M. Rechowicz, t. 1, TN KUL, Lublin 1969.
Kubiś A., Sześćset lat istnienia Wydziału Teologicznego, w: Jubileusz sześćsetlecia Wydziału Teologicznego w Krako¬wie 20 X 1996 – 20 X 1997, red. A. Kubiś, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 1998.
Weiss A., Studium teologii w Akademii Lubrańskiego (1519–1572), w: Dzieje teologii katolickiej w Polsce, red. M. Rechowicz, t. 1, TN KUL, Lublin 1974.
Rechowicz M., Dzieje polskiej nauki teologicznej, w: Historia Kościoła w Polsce, red. B. Kumor, Z. Obertyński, t. 1, cz. 2, Pallottinum, Poznań–Warszawa 1974.
Kumor B., Wyższe szkolnictwo kościelne. Seminaria duchowne, w: Historia Kościoła w Polsce, red. B. Kumor, Z. Obertyński, t. 1, cz. 2, Pallottinum, Poznań–Warszawa 1974.
Piechnik L., Akademie i uczelnie jezuickie, w: Dzieje teologii katolickiej w Polsce, red. M. Rechowicz, t. 1, TN KUL, Lublin 1974.
Kosman M., Uniwersytet Wileński 1579–1979, Ossolineum, Wrocław 1981.
Kumor B., Ustrój Kościoła katolickiego w zaborze rosyjskim (1772–1815), w: Historia Kościoła w Polsce, red. B. Kumor, Z. Obertyński, t. 2, cz. 1, Pallottinum, Poznań–Warszawa 1979.
Urban W., Dzieje ustroju Kościoła na ziemiach polskich pod zaborem rosyj¬skim, w: Historia Kościoła w Polsce, red. B. Kumor, Z. Obertyński, t. 2, cz. 1, Pallottinum, Poznań–Warszawa 1979.
Bolewski J., Bobolanum – Wydział i Sekcja w Warszawie, w: Wyższe szkolnictwo kościelne w Polsce. Wizja Kardynała Karola Wojtyły i jej realizacja, red. J. Majka, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 2002.
Wojtyska H.D., Nauczanie przedmiotów teologicznych w Akademii Zamojskiej, w: Dzieje teologii katolickiej w Polsce, red. M. Rechowicz, t. 2., TN KUL, Lublin 1975.
Urban W., Dzieje ustroju Kościoła na terenach polskich pod zaborem pruskim, w: Historia Kościoła w Polsce, red. B. Kumor, Z. Obertyński, t. 2, cz. 1, Pallottinum, Poznań–Warszawa 1979.
Bartnicki R., Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Miejsce ATK i UKSW w kościelnym szkolnictwie wyższym, w: Wyższe szkolnictwo kościelne w Polsce. Wizja Kardynała Ka¬rola Wojtyły i jej realizacja, red. J. Majka, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 2002.
Kwiatkowski W., Początki Wydziału Teologicznego Uniwersytetu w Warszawie (1816– 1826), „Wiadomości Archidiecezjalne Warszawskie” 36(1952).
Wawrykowa M., Uniwer¬sytet Warszawski w latach 1816–1831, w: Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1807–1915, red. S. Kienie¬wicz, PWN, Warszawa 1981.
Rechowicz M., Dzieje nauki teologicznej, w: Historia Kościoła w Polsce, red. B. Kumor, Z. Obertyński, t. 2, cz. 2, Pallottinum, Poznań– Warszawa 1979.
Śmigiel K., Życie i działalność Kościoła, w: Historia Kościoła w Polsce, red. B. Kumor, Z. Obertyński, t. 2, cz. 2, Pallottinum, Poznań– Warszawa 1979.
Wyczawski H.E., Ogólny zarys dziejów Akademii Teologii Katolickiej, w: XX lat Akademii Teo¬logii Katolickiej. Księga pamiątkowa 1954-1974, red. H.E. Wyczawski, ATK, Warszawa 1976.
Myrcha M., Zagadnienia prawne Akademii Teologii Katolickiej, „Polonia Sacra” 7(1955).
Pietrzak M., Prawo wyznaniowe, Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa 1999.
Kubiś A., Papieski Wydział Teologiczny w Krakowie 1954–1981, w: Wyższe szkolnictwo kościelne w Polsce. Wizja Kardynała Ka¬rola Wojtyły i jej realizacja, red. J. Majka, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 2002.
Porozumienie zawarte między przedstawi¬cielami Rządu RP i Episkopatu Polskiego, w: Położenie prawne kościołów i związków wyznaniowych w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Zbiór przepisów i dokumentów wg stanu na dzień 1 października 1960 r., oprac. E. Małkiewicz, S. Podemski, Warszawa 1960.
Miazek J., Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie. Sekcja św. Jana Chrzciciela, w: Wyższe szkolnictwo kościelne w Polsce. Wizja Kardynała Ka¬rola Wojtyły i jej realizacja, red. J. Majka, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 2002.
Dec I., Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, w: Wyższe szkolnictwo kościelne w Polsce. Wizja Kardynała Ka¬rola Wojtyły i jej realizacja, red. J. Majka, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 2002.
Jędraszewski M., Wydział Teologiczny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, w: Wyższe szkolnictwo kościelne w Polsce. Wizja Kardynała Ka¬rola Wojtyły i jej realizacja, red. J. Majka, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 2002.
Mezglewski A., Szkolnictwo wyznaniowe, w: Prawo wyznaniowe, red. H. Misztal, Wydawnictwo Diecezjalne, Lublin-Sandomierz 2000.
Krukowski J., Polskie prawo wyznaniowe, Wydawnictwa Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2005.
Sobański R., Rechtliche Stellung der theologischen Facultaten in Polen, „Bulletin ET [Eu-ropean Society for Catholic Theology]” 13(2002).
Sobeczko H.J., Wydział Teologiczny Uniwersytetu Opolskiego, w: Wyższe szkolnictwo kościelne w Polsce. Wizja Kardynała Ka¬rola Wojtyły i jej realizacja, red. J. Majka, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 2002.
Wojtkowski J., Wydział Teologii w Olsztynie, w: Wyższe szkolnictwo kościelne w Polsce. Wizja Kardynała Ka¬rola Wojtyły i jej realizacja, red. J. Majka, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 2002.
Myszor W., Wydział Teologiczny Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, w: Wyższe szkolnictwo kościelne w Polsce. Wizja Kardynała Ka¬rola Wojtyły i jej realizacja, red. J. Majka, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 2002.
Bagrowicz J., Wydział Teologiczny Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, w: Wyższe szkolnictwo kościelne w Polsce. Wizja Kardynała Ka¬rola Wojtyły i jej realizacja, red. J. Majka, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 2002.
Jan Paweł II, Przemówienie w kolegiacie św. Anny w Krakowie (8 czerwca 1997), w: Jubileusz sześćsetlecia Wydziału Teologicznego w Krako¬wie 20 X 1996 – 20 X 1997, red. A. Kubiś, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków 1998.
Jan Paweł II, Wymiar moralny studiów i poszukiwań naukowych. Audiencja dla uczestników Międzynarodowego Kongresu Univ’80, Rzym, 1 kwietnia 1980 r., w: Uniwersytety w nauczaniu Jana Pawła II, t. 1 (1978–1988), red. S. Urbański, Instytut Badań Naukowych Wyższej Szkoły Zarządzania i Przedsiębiorczości im. B. Jańskiego, Warszawa 1999, s. 173-178.
Tischner J., Etos uniwersytetu a teologia, w: Debaty akademickie. Dodatek do „Życia Uniwer¬syteckiego” (UAM) 1998 nr 3.
ur. 1939 w Poznaniu; kierownik Katedry Kościelnego Prawa Małżeńskiego i Rodzinnego na Wydziale Prawa Kanonicznego UKSW i profesor prawa kanonicznego w WSD w Płocku, redaktor naczelny rocznika „Ius Matrimoniale”, autor kilkuset publikacji, m.in.: I primi sinodi di San Carlo Borromeo (1989), Kanoniczna zgoda małżeńska (1991), Matrimonium facit consensus (2000), Studia nad małżeństwem i rodziną (2007). Laureat Nagrody im. Włodzimierza Pietrzaka, wiceprezes Stowarzyszenia Kanonistów Polskich, członek Komitetu Nauk Prawnych PAN oraz Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów. Mieszka w Płocku.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
