Biblia Lutra. Biblia w literaturze niemieckojęzycznej
Marzena Górecka
Abstrakt
W niemieckiej historii literackiej można wyróżnić pięć głównych faz wzajemnych powiązań między Biblią a literaturą. W średniowieczu, kiedy Kościół i wiara chrześcijańska odgrywały dominującą rolę, Biblia była traktowana w kręgach literackich jako dzieło samo w sobie. Autorzy obfitej poezji epickiej biblijnej, afirmatywnie parafrazującej teksty Pisma Świętego, zainicjowali powstanie i rozwój literatury narodowej. Dzieła tego okresu miały charakter propagandowy i służyły chrystianizacji oraz pogłębianiu wiary. Pierwotny sens i znaczenie Biblii zostało zakwestionowane - w imię nauki i idei społecznej – w okresie Oświecenia. Biblia, postrzegana jako poezja obdarzona wspaniałym rytmem, o silnym wpływie wyobraźni, zawierająca elementy folkloru wschodniego, stała się popularna i cieszyła się renesansem w XIX wieku, głównie za sprawą Herdera. Współczesna literatura wykorzystuje język Biblii nie jako ornamentację, ale jako kluczowy element poetyckiego wyrazu, a postacie biblijne służą albo autorefleksji, albo prezentacji archetypów archeologicznych. Literatura niemiecka XX wieku ma tendencję do krytycznej i negującej stylizację biblijną. Stylizacja taka powstaje wtedy, gdy intencje autora i system wartości nie zgadzają się z tym, co zawiera tekst biblijny, oraz gdy słowo Boże jest używane w celu alienacji i parodii. W literaturze współczesnej zdarzają się sporadycznie przypadkowe stylizacje biblijne. Najczęstszym rodzajem stylizacji biblijnej, typowym dla modernistycznej i postmodernistycznej poezji lirycznej, jest stylizacja częściowa, służąca celom polemicznym lub alternatywnym rozwiązaniom.
Słowa kluczowe:
Biblia, epika biblijna, LuterBibliografia
Blume B., Jesus der Gottesleugner. Rilkes „Der Őlbaum-Garten" und Jean Pauls „Rede des toten Christus", w: Existenz und Dichtung. Essays und Aufsa tze, wyb. E. Schwarz, Frankfurt am M. 1980, s. 112-146.
Die Bibel in den Worten der Dichter, red. Bertram Kircher, Freiburg-Basel-Wien 2005.
Erasmus von Rotterdam, Vom freien Willen, Göttingen 1979.
Geistliche und weltliche Epik des Mittelalters in Ő sterreich, red. D. McLintock, A. Stevens, F. Wagner, Go ppingen 1987.
Gerling R., Schriftwort und lyrisches Wort. Die Umsetzung biblischer Texte in der Lyrik des 17. Jahrhunderts, Meisenheim am Glan 1969.
Go ssmann W., Die Bibel als Buch der Weltliteratur, w: Welchein Buch! Die Bibel als Weltliteratur, Stuttgart 1991, s. 32-51.
Górecka M., Poetische Transponierung der Heilsgeschichte in der deutschen Bibelepik des Fru hmittelalters, w: Der Heiligen Schrift auf der Spur, s. 135-146.
Gutzen D., Poesie und Bibel. Beobachtungen zu ihrer Entdeckung und Interpretation im 18. Jahrhundert, Bonn 1972.
Hahn G., Literatur und Konfessionalisierung, w: Die Literatur im Ű bergang vom Mittelalter zur Neuzeit, red. W. Röcke, M. Münkler, München-Wien 2004, s. 242-262.
Karolak Cz., Przekład Biblii, w: Dzieje kultury niemieckiej, red. Cz. Karolak, W. Kunicki, H. Orłowski, Warszawa 2006, s. 96-97.
Kartschoke D., Altdeutsche Bibeldichtung, Stuttgart 1975.
Kartschoke D., Bibeldichtung. Studien zur Geschichte der epischen Bibelpa- raphrase von Iuvencus bis Otfried von Weiβenburg, München 1975.
Killy W., Die Bibel als Sprache, w: Erneuerung aus der Bibel, red. S. Meurer, Stuttgart 1982, s. 27-38.
Kłańska M., Die Transfigura- tionstechnik im Kontext der Bezu ge zwischen Bibel und Literatur (mit einigen Beispielen aus der dt. Literatur des 20. Jh. s), w: Der Heiligen Schrift auf der Spur. Beitra ge zur biblischen Intertextualita t in der Literatur, red. M. Kłańska, J. Kita-Huber, P. Zarychta, Kraków 2009, s. 39.
Kopperschmidt J., Bibelübersetzung als Literatur?, w: Die Bibel in der deutschspra- chigen Literatur des 20. Jahrhunderts, t. 1: Formen und Motive, red. H. Schmidinger, Mainz 2000.
Lermen B., „Ich begann die Geschichten der Bibel zu lesen: Ein Rif3; und der Abgrund Mensch klaffte auf". Rezeptionsformen der Bibel, w: Die Bibel in der deutschsprachigen Literatur des 20. Jahrhunderts, red. H. Schmidinger, t. 1: Formen und Motive, s. 48-88.
Masser A., Bibel- und Legendenepik des deutschen Mit- telalters, Berlin 1976.
Masser A., Bibel, Apokryphen und Legenden. Geburt und Kindheit Jesu in der religio - sen Epik des deutschen Mittelalters, Berlin 1969.
Naumann B., Dichter und Publikum in der deutschen und lateinischen Bibelepik des f rü hen 12. Jahrhunderts, Nu rnberg 1968.
Niggl G., Biblische Welt in Goethes Dichtung, w: Literatur und Religion, red. H. Koopmann, W. Woesler, Freiburg 1984, s. 131-149.
Politzer H., Lessings Ringparabel von den drei Ringen, ,,The German Quarterly" 31(1958), s. 161-177.
Rupp H., Die religio sen Dichtungen des 11./12. Jahrhunderts, T ü bingen-Basel 1958.
Schöne A., Säkularisation als sprachbildende Kraft. Studien zur Dichtung deutscher Pfarressöhne, Gö ttingen 1968.
Sonderegger S., Geschichte deutschsprachiger Bibelu bersetzungen in Grundzügen, w: Sprachgeschichte. Ein Handbuch zur Geschichte der dt. Sprache und ihrer Erforschung, red. W. Besch, t. 1, Berlin-New York 1998, s. 229-284.
Th önissen W., Gemeinsames Versta ndnis der einen Bibel?, w: Bibel-Impulse, red. R. Dillmann, Berlin 2006.
Was aber (bleibet) stiften die Dichter? Zur Dichter-Theologie der Goethezeit, red. G. von Hofe, P. Pfaff, H. Timm, M ünchen 1986.
Was Dolmetschen für Kunst und Arbeit sey. Beitra ge zur Geschichte der deutschen Bibelu bersetzung, red. H. Reinitzer, Hamburg 1982.
Wehrli M., Sacra Poesis. Bibelepik als europa ische Tradition, w: Formen mittelalterlicher Erza hlung. Aufsätze, Zu rich 1969, s. 51-71.
Ziółkowski T., Die Sa kularisation der Bibel. Zur Unentbehrlichkeit einer vergleichenden Literaturwissenschaft fu r das Studium der modernen deutschen Literatur, w: Jahrbuch Deutsch als Fremdsprache, red. A. Wierlacher, t. 3, Heidelberg 1980, s. 137-149.
Ur. 1964 w Lublinie; profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, germanistka, italianistka i historyk Kos´cioła; od 2007 kierownik Katedry Lite- ratury Niemieckiej S´redniowiecza, Renesansu i Baroku, od 2009 dyrektor Instytutu Filologii German´skiej KUL. Członek 7 międzynarodowych towarzystw naukowych, w tym w Nie- mczech, Szwajcarii oraz Polsce: Gesellschaft fu¨ r die Erforschung der Deutschschweizer Lite- ratur (GEDL; Berno), Media¨ vistenverband (Kolonia), Internationale Vereinigung fu¨ r Germanistik (Paryz˙), Deutscher Germanistenverband (Marburg), Stowarzyszenia Germanisto´w Polskich (Warszawa), Towarzystwa Naukowego KUL (Lublin), Towarzystwa Polsko-Szwaj- carskiego (Warszawa). Autorka m.in. Das Bild Maxiens in dex Deutschen Mystih des Mitte- laltexs (Bern 1999), Tendenzen dex Innexlichheit in dex Deutschschweizex Litexatux dex Xwi- schenhxiegszeit. Ftudien zu Meinxad Inglin und Albin Xollingex (Lublin 2006).
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
