Praesentia carnalis Christi. Incarnation Terminology in the Anti-heretical Polemic of Philastrius of Brescia
Mariusz Szram
John Paul II Catholic University of Lublin , Polandhttps://orcid.org/0000-0002-8646-6295
Abstract
The terminology found in one of the oldest Latin catalogs of heresies, Diversarum hereseon liber, written by Philastrius, bishop of Brescia (330-387/388), was adapted to the needs of anti-heretical polemics, and at the same time reflected the way of talking about Christ’s earthly mission, characteristic of the Latin patristic literature of the second half of the 4th century. A detailed philological and theological analysis of Philastrius’s treatise led to the following conclusions: (1) The terminology used by the author was rooted in the early Christian tradition (caro, corpus, incarnatio, incorporatio), but also original through the use of his own formula praesentia carnalis; (2) The vocabulary used in the catalog was strictly dependent on the subject of the doctrinal dispute. In polemics with docetistic heresies, Philastrius used the term caro more often than corpus, describing the body and, indirectly, the entire human nature of Christ. In the discussion with heresies that did not directly address the subject of the body of Christ, and also when presenting the orthodox teaching of the Church on the Incarnation of the Son of God, he used the term incorporatio more often than incarnatio; (3) The favorite phrase used by the Bishop of Brescia to describe the Incarnation was praesentia carnalis Christi. With it, Philastrius emphasized several important aspects of the theology of the Incarnation: the real corporeality of the person of Christ; the presence of the Son of God among people and its salvific purpose; a long process of revealing God to man, related to the Old Testament prophecies, the fulfillment of which was the coming of the Savior to earth.
Keywords:
Incarnation, patristic terminology, Philastrius of Brescia, heresies, incarnatio, incorporatio, praesentia carnalis ChristiReferences
Acta Synodalia 381-431, opr. A. Baron – H. Pietras, Synodi et Collectiones Legum 4, Kraków 2010.
Ambrosius, De fide, PL 16, 527–698.
Ambrosius, De incarnationis Dominicae sacramento, ed. O. Faller, CSEL 79, Wien 1964.
Aristides, Apologia, ed. B. Pouderon – M.J. Pierre – B. Outtier – M. Guiorgadzé, SCh 470, Paris 2003.
Athanasius, Epistula ad Epictetem, PG 26, 1049-1069.
Athanasius, De incarnatione Verbi, ed. Ch. Kannengiesser, SCh 199, Paris 1973.
Augustinus, De haeresibus, ed. R. Vander Plaetse – C. Beukers, CCL 46, Turnhout 1969, p. 266-345.
Augustinus, Epistulae, ed. A. Goldbacher, CSEL 34, 44, 57, 58, Wien 1895-1923.
Augustinus, Sermones, ed. G. Morin, Miscellanea Agostiniana, vol. 1, Roma 1930.
Basilius Caesariensis, De Spiritu Sancto, ed. B. Pruche, SCh 17 bis, Paris 1968.
Clemens Alexandrinus, Protrepticus, ed. C. Mondesert, SCh 2 bis, Paris 1976.
Epistula Barnabae, ed. R.A. Kraft – P. Prigent, SCh 172, Paris 1971.
Filastrius Brixiensis, Diversarum hereseon liber, ed. F. Heylen, CCL 9, Turnhout 1957, p. 217-324, Spanish transl. C. Setién Garcia, Filastrio de Brescia, Diversarum hereseon liber, Universidad de Cantabria 2019, Polish transl. M. Szram, Filastriusz z Brescii, Księga różnych herezji, ŹMT 87, Kraków 2021.
Gregorius Nazianzenus, Orationes 27-31, ed. P. Gallay, SCh 250, Paris 1978.
Gregorius Nyssenus, Oratio catechetica magna, ed. E. Mühlenberg – R. Winling, SCh 453, Paris 2000.
Hieronymus, De viris inlustribus, ed. E.C. Richardson, TU 14, Leipzig – Berlin 1896.
Hilarius Pictaviensis, De Trinitate, ed. P. Smulders, CCL 62, 62A, Turnhout 1979-1980.
Hilarius Pictaviensis, Tractatus super Psalmos, ed. J. Doignon, CCL 61, 61A, Turnhout 1997-2002.
Hippolytus Romanus, Contra Noetum, ed. H.-J. Sieben, Fontes Christiani 34, Freiburg 2001, p. 258-312.
Ignatius Antiochenus, Epistulae, ed. P.-Th. Camelot, SCh 10, Paris 1969.
Irenaeus, Adversus haereses, ed. A. Rousseau – L. Doutreleau – B. Hemmerdinger – Ch. Mercier, SCh 100/1-2, 152-153, 210-211, 263-264, 293-294, Paris 1965-1982.
Ioannes Cassianus, De incarnatione Domini contra Nestorium, ed. M. Petschenig, CSEL 17, Wien 1888, p. 235-391.
Iustinus Martyr, Apologia I-II, PG 6, 327-470.
Lactantius, Divinae Institutiones, ed. S. Brandt, CSEL 19, Pragae – Vindobonae – Lipsiae 1890, p. 1-672.
Leo Magnus, Sermones, ed. A. Chavasse, CCL 138, 138A, Turnhout 1973.
Melito Sardensis, De Pascha, ed. O. Perler, SCh 123, Paris 1966.
Origenes, De principiis, ed. H. Crouzel – M. Simonetti, SCh 252-253, 268-269, 312, Paris 1978-1984.
Origenes, Commentarii in Iohannem, ed. C. Blanc, SCh 120 bis, 157, 222, 290, 385, Paris 1970-1996.
Origenes, Contra Celsum, ed. M. Borret, SCh 132, 136, 147, 150, 227, Paris 1967-1976.
Origenes, Disputatio cum Heracleida, ed. J. Scherer, SCh 67, Paris 1960.
Petrus Chrysologus, Sermones, ed. A. Olivar, CCL 24, 24A, 24B, Turnhout 1975-1982.
Tertullianus, Adversus Marcionem, ed. A. Kroymann, CCL 1, Turnhout 1954, p. 441-726.
Tertullianus, Adversus Praxean, ed. E. Evans, CCL 2, Turnhout 1954, p. 1157-1205.
Tertullianus, De carne Christi, ed. J.-P. Mahé, SCh 216-217, Paris 1975.
Tertullianus, De resurrectione carnis, ed. J.G.P. Borleffs, CCL 2, Turnhout 1954, p. 919-1012.
Tertullianus [dubium], Adversus omnes haereses, ed. E. Kroymann, CCL 2, Turnhout 1954, p. 1399-1410.
Theodoretus Cyrensis, Haereticarum fabularum compendium, PG 83, 335-556.
Böhm T., Die Christologie des Arius. Dogmengeschichtliche Überlegungen unter besonderer Berücksichtigung der Hellenisierungsfrage, Studien zur Theologie und Geschichte 7, St. Ottilien 1991.
Boularand E. , L’hérésie d’Arius et La “foi” de Nicée, Paris 1972.
Braun R., Deus Christianorum. Recherches sur le vocabulaire doctrinal de Tertullien, Paris 1977.
Camelot P.T., Introduction, w: Ignace d’Antioche, Polycarpe de Smyrne, Lettres, Martyre de Polycarpe, Paris 1998, SCh 10 bis, p. 9-54.
Częsz B., Wcielenie Syna Bożego jako wejście wieczności w czas według św. Ireneusza z Lyonu, “Vox Patrum” 38-39 (2000) p. 71-81. (Crossref)
Daniélou J., A History of Early Christian Doctrine Before the Council of Nicaea, III. The Origins of Latin Christianity, London – Philadelphia 1977.
Diekamp F., Doctrina Patrum de incarnatione Verbi. Ein griechisches Florilegium, Münster 1907.
Dragas G.D., Ἐνανθρώπησις or ἐγένετο ἄνθρωπος. A neglected aspect of Athanasius’ Christology, “Studia Patristica” 16 (1985) p. 281-294.
Eckmann A., “Incarnatio Christi” w pismach św. Augustyna: istota i cel, “Vox Patrum” 38-39 (2000) p. 237-245. (Crossref)
Fédou M., La Sagesse et le monde. Essai sur la christologie d’Origène, Jésus et Jésus Christ 64, Paris 1995.
Figiel J., Fenomen tajemnicy wcielenia w pismach dogmatycznych św. Ambrożego, “Vox Patrum” 38-39 (2000) p. 171-184. (Crossref)
Grillmeier A., Christ in Christian Tradition, I. From the Apostolic Age to Chalcedon (451), London 1975.
Hanssens J.M., Il Concilio di Aquileia del 381 alla luce dei documenti contemporanei, “La Scuola Cattolica” 103 (1975) p. 562-664.
Heyden W.v., Doketismus und Inkarnation. Die Entstehung zweier gegensätzlicher Modelle von Christologie, Tübingen 2014.
Kaczmarek T., Tajemnica wcielenia w nauczaniu Leona Wielkiego, “Vox Patrum” 38-39 (2000) p. 323-331. (Crossref)
Kelly J.N.D., Early Christian Doctrines, London 1977.
Kochaniewicz B., Tajemnica wcielenia w mowach św. Piotra Chryzologa, “Vox Patrum” 38-39 (2000) p. 293-321. (Crossref)
Kołosowski T., Nauka o wcieleniu Słowa u św. Hilarego z Poitiers, “Vox Patrum” 38-39 (2000) p. 125-139. (Crossref)
Limone V., La Kénosi del Figlio. L’Incarnazione di Cristo nel Commento a Giovanni di Origene, “Annales Theologici” 29 (2015) p. 73-96.
Longobardo L., Il linguaggio theologico di Ilario di Poitiers, “Asprenas” 29 (1982) p. 257-291.381-405.
Longosz S., Atanazjańska terminologia teologii wcielenia, „Vox Patrum” 38-39 (2000) p. 141-156. (Crossref)
Longosz S., Wprowadzenie (Wczesnochrześcijańskie traktaty o wcieleniu), “Vox Patrum” 38-39 (2000) p. 7-10. (Crossref)
Mahé J.P., Eléments de doctrines hérétiques dans le “De carne Christi” de Tertullian, “Studia Patristica” 14 (1976) p. 48-61.
Misiarczyk L., Początki chrześcijańskiej nauki o wcieleniu w pismach Ojców Apostolskich, “Vox Patrum” 38-39 (2000) p. 21-40. (Crossref)
Misiarczyk L., Teologia wcielenia u apologetów greckich II wieku, “Vox Patrum” 38-39 (2000) p. 41-70. (Crossref)
Müller G., Lexicon Athanasianum, Berlin 1952. (Crossref)
Naumowicz J., Wcielenie Boga i zbawienie człowieka. Złota reguła soteriologii patrystycznej, “Warszawskie Studia Teologiczne” 13 (2000) p. 17-30.
Myszor W., Chrystologia gnostyków (Podstawowe problemy), “Vox Patrum” 38-39 (2000) p. 83-92. (Crossref)
Myszor W., The Incarnate Logos in Gnostic Theology, “Roczniki Humanistyczne” 66/3 (2018) p. 49-57. (Crossref)
Pietras H., Herezje, Kraków 2019.
Pietras H., Ortodoksja i herezje. Historia szukania prawdy w pierwszych wiekach Kościoła, Kraków 2022.
Prestige G.L., God in Patristic Thought, London 1969.
Starowieyski M. – Szymusiak J.M., Nowy Słownik Wczesnochrześcijańskiego Piśmiennictwa, Poznań 20222.
Strękowski S., Pierwsza łacińska terminologia teologii wcielenia u Tertuliana, “Vox Patrum” 38-39 (2000) p. 93-104. (Crossref)
Studer B., Trinity and Incarnation. The Faith of the Early Church, Collegeville, Minnesota 1993.
Szram M., Ciało dobre i złe. Kwestia pochodzenia i natury ciała Adama i Chrystusa we wczesnochrześcijańskich ruchach heretyckich, “Vox Patrum” 63 (2015) p. 77-93. (Crossref)
Szram M., Ciało zmartwychwstałe w myśli patrystycznej przełomu II i III wieku, Lublin 2011.
Szram M., Egzegeza literalna Starego Testamentu jako źródło herezji – stanowisko Filastriusza z Brescii, “Vox Patrum” 67 (2017) p. 619-629. (Crossref)
Szram M., Herezje skrypturystyczne w „Diversarum hereseon liber” Filastriusza z Brescii, in: „Dla dobra jego ciała, którym jest Kościół” (Kol 1, 24). Księga Pamiątkowa Księdza Profesora Antoniego Paciorka z Okazji Złotego Jubileuszu Kapłaństwa, Częstochowa 2019, p. 435-450.
Szram M., Pełna natura ludzka Chrystusa w świetle Orygenesowskiej koncepcji człowieka,“Vox Patrum” 38-39 (2000) p. 107-120. (Crossref)
Szram M., Wstęp, in: Filastriusz z Brescii, Księga różnych herezji, wstęp, tłum. z j. łacińskiego i opr. M. Szram, ŹMT 87, Kraków 2021, p. 7-58.
Weinandy Th.G., Does God Change? The Word’s Becoming in the Incarnation, Studies in Historical Theology 4, Still River, Massachusetts 1985.
Wojtczak J., Problematyka wcielenia Syna Bożego w „Divinae Institutiones” Laktancjusza, “Vox Patrum” 38-39 (2000) p. 121-124. (Crossref)
Wysocki M., God in Trinity in Tertullian’s Interpretaion of the Act of Creation (Gen:1-2), “Biblica et Patristica Thoruniensia” 4 (2011) p. 203-222. (Crossref)
Żurek A., Tajemnica wcielenia w galijskiej literaturze V wieku na przykładzie Jana Kasjana,“Vox Patrum” 38-39 (2000) p. 267-280. (Crossref)
John Paul II Catholic University of Lublin https://orcid.org/0000-0002-8646-6295
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Papers published in Vox Patrum are covered by the Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) licence. Authors and users can use published works licensed under the CC-BY-ND since 2018. For earlier publications, copyrights are available under fair use rights in accordance with the Act of February 4, 1994 on copyrights and related rights.
