Elementa as a Subject of Discussion with Heresies in Philastrius of Brescia’s "Diversarum hereseon liber"
Mariusz Szram
John Paul II Catholic University of Lublin , Polandhttps://orcid.org/0000-0002-8646-6295
Abstract
The aim of the research is to determine the semantic field of the term elementa in one of the oldest Latin catalogs of heresies – Philastrius’ Diversarum hereseon liber (after 381), and to display the philosophical and theological issues linked with this concept, discussed about in early Christianity, which was reflected in the work of the Bishop of Brescia. Analysis of the source text leads to the following conclusions: 1) the term elementum occurs in the treatise in the plural in a cosmological context, both in the general sense of the components of the world and in the specific sense of the four elements; 2) the views of heretics are dominated by meanings inspired by various currents of ancient philosophy, while for Philastrius, the main determinant of the content of the term elementa is the biblical message; 3) the main topics addressed by the term oscillate around protology and eschatology, and are triggered by ideas that Philastrius considers heretical, such as views that regard the elements as rational entities, or beliefs in the immutability and eternal persistence of the elements or in their ultimate disappearance; 4) among the cosmological heresies criticized by Philastrius, Gnostic movements dominate, as well as unnamed groups that give the divine worship to particular elements; 5) the position of the Bishop of Brescia, which is opposed to these views, is characterized by: faithfulness to the descriptions of creation from the Book of Genesis, comprehended literally; the conviction that the elements pertain exclusively to material reality and have a connection with the created world; an approach to the fate of the elements after the end of the present world that is devoid of spiritualistic extreme, assuming their continued existence, but in an altered form.
Keywords:
elementa, Philastrius of Brescia, Diversarum hereseon liber, elements, cosmology, heresiesReferences
Aristoteles, De generatione et corruptione, ed. Ch. Mugler, Paris 1966.
Arystoteles, O powstawaniu i niszczeniu, w: Arystoteles, Dzieła wszystkie, t. 2, tł. L. Regner, Warszawa 1990, s. 339-424.
Ambrosius, Hexaemeron, ed. G. Banterle, Opera Omnia Sancti Ambrosii 1, Milano 1979.
Św. Ambroży, Hexaemeron, tł. W. Szołdrski, PSP 4, Warszawa 1969.
Aristoteles, De caelo, ed. O. Longo, Firenze 1962.
Arystoteles, O niebie, w: Arystoteles, Dzieła wszystkie, t. 2, tł. P. Siwek, Warszawa 1990, s. 205-338.
Augustinus, De haeresibus, ed. R. Vander Plaetse – C. Beukers, CCL 46, Turnhout 1969, s. 266-345.
Augustinus, Epistulae, ed. A. Goldbacher, CSEL 34, 44, 57, 58, Wien 1895-1923.
Św. Augustyn, Listy, tł. W. Eborowicz, Pelplin 1991.
Basilius Caesariensis, Homiliae in Hexaemeron, ed. S. Giet, SCh 26bis, Paris 1968.
Cicero, Academica, ed. O. Plasberg, Leipzig 1961.
Cicero, Księgi Akademickie, w: Marcus Tullius Cicero, Pisma filozoficzne, t. 3, tł. W. Kornatowski, Warszawa 1961, s. 7-154.
Diogenes Laertius, Vitae philosophorum, ed. H.S. Long, Oxonii 1964.
Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, tł. I. Krońska, Warszawa 19884.
Filastrius Brixiensis, Diversarum hereseon liber, ed. F. Heylen, CCL 9, Turnhout 1957, s. 217-324; ed. F. Marx, CSEL 38, Pragae – Vindobonae – Lipsiae 1898, s. 1-137.
Filastriusz z Brescii, Księga różnych herezji, tł. M. Szram, ŹMT 87, Kraków 2021.
Hieronymus, De viris inlustribus, ed. C.A. Bernoulli, w: Hieronymus und Gennadius, De viris inlustribus, Leipzig 1895, s. 1-57.
Hieronim, O znakomitych mężach, w: Św. Hieronim, Gennadiusz, Św. Izydor z Sewilli, Św. Ildefons z Toledo, Ebedjesu (Abdiszo Bar Bericha), O znakomitych mężach, czyli co pisarze wczesnochrześcijańscy pisali o pisarzach wczesnochrześcijańskich, tł. bp K. Romaniuk, Kęty 2023, s. 42-105.
Isidorus Hispalensis, De viris illustribus, PL 83, Paris 1862, 1081C-1106B, ed. C. Codoñer Merino, Salamanca 1964.
Izydor, biskup Sewilli, O znakomitych mężach, w: Św. Hieronim, Gennadiusz, Św. Izydor z Sewilli, Św. Ildefons z Toledo, Ebedjesu (Abdiszo Bar Bericha), O znakomitych mężach, czyli co pisarze wczesnochrześcijańscy pisali o pisarzach wczesnochrześcijańskich, tł. S. Bajko, Kęty 2023, s. 158-176.
Origenes, Commentarii in Iohannem, ed. C. Blanc, SCh 129, 157, 222, 290, 385, Paris 1966-1992.
Orygenes, Komentarz do Ewangelii według św. Jana, tł. S. Kalinkowski, ŹMT 27, Kraków 2003.
Origenes, Contra Celsum, ed. M. Borret, SCh 132, 136, 147, 150, 227, Paris 1967-1976.
Orygenes, Przeciw Celsusowi, tł. S. Kalinkowski, Warszawa 1986.
Origenes, De principiis, ed. H. Crouzel – M. Simonetti, SCh 252-253, 268-269, 312, Paris 1978-1984.
Orygenes, O zasadach, tł. S. Kalinkowski, ŹMT 1, Kraków 1996.
Pamphilus, Apologeticus pro Origene, ed. R. Amacker – E. Junod, SCh 464, Paris 2002.
Orygenes, Obrona Orygenesa, tł. S. Kalinkowski, ŹMT 3, Kraków 1996, s. 31-104.
Plato, Timaeus, ed. G. Reale, Milano 2000.
Platon, Timajos, w: Platon, Timajos. Kritias albo Atlantyk, tł. P. Siwek, Warszawa 1986, s. 19-128.
Tertullianus [dubium], Adversus omnes haereses, ed. E. Kroymann, CCL 2, Turnhout 1954, s. 1399-1410.
Tertullianus, Apologeticum, ed. E. Dekkers, CCL 1, Turnhout 1954, s. 78-171.
Tertulian, Apologetyk, tł. J. Sajdak, POK 20, Poznań 1947.
Tertullianus, De resurrectione carnis, ed. J.G.P. Borleffs, CCL 2, Turnhout 1954, s. 919-1012.
Biedrzyński D., Pojęcie harmonii w filozofii Empedoklesa, „IDEA. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych” 26 (2014), s. 6-18.
Boczar M., Patrystyczna tradycja interpretacji kosmogonii biblijnej, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 42/1 (1997) s. 7-20.
Gounelle R., „Il a placé sa tente dans le soleil” (Ps 18/19. 5c/6a) chez les écrivains ecclésiastiques des cinq premiers siècles, w: Psautier chez les Pères, Cahiers de Biblia Patristica 4, Strasbourg 1993, s. 197-220.
Kopania J., Czy zmierzch platońskiego rozumienia duszy?, „Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” 10/4 (2001) s. 121-137.
Legutko R., Tales z Miletu o wodzie, „Peitho. Examina Antiqua” 1/8 (2017) 81-89.
Lloyd G.E.R., Aristotle: The Growth and Structure of his Thought, Cambridge 1968.
Madec G., Saint Ambroise et la philosophie, Paris 1974.
Moreschini C., Storia della filosofia patristica, Brescia 2004.
Otisk M., The Four Elements and Their Characteristics according to the Schema in the Early Medieval Anonymous Fragment „De Quattuor Elementis”, „Cosmos and History: The Journal of Natural and Social Philosophy” 17/3 (2021) s. 462-500.
Oxford Latin Dictionary, ed. P.G.W. Glare, Oxford 2012.
Osek E., Krytyka kosmologii Arystotelesa w „Hexaemeronie” Bazylego Wielkiego, „Collectanea Philologica” 3 (1999), s. 161-172.
Osek E., Wizja prapoczątków świata w „Heksaemeronie” Bazylego Wielkiego”: część 1, „Vox Patrum” 34-35 (1998), s. 389-413.
Quasten J., Patrology, t. 2: The Ante-Nicene Literature After Irenaeus, Westminster 1986.
Reale G., Historia filozofii starożytnej, tł. E.I. Zieliński, t. 1: Od początków do Sokratesa, Lublin 2005; t. 3: Systemy epoki hellenistycznej, Lublin 1999.
Setién García C., La transformación de la cultura clásica en el s. IV: el caso de Filastrio de Brescia, „Studia Philologica Valentina” 20 (2018) 195-216.
Simonetti M., Teologia alessandrina e teologia asiatica al concilio di Nicea, „Augustinianum” 13 (1973) s. 369-398.
Stępień T., Czy dusza ludzka jest indywidualna? Kontrowersje wokół rozumienia duszy w starożytnym neoplatonizmie niechrześcijańskim, „Studia Philosophiae Christianae” 48/1 (2012) s. 87-104.
Stępień T., Neoplatońskie źródła problemu pochodzenia osób boskich, „Studia Theologica Varsaviensia” 41/1 (2003) s. 41-58.
Szram M., Ciało zmartwychwstałe w myśli patrystycznej przełomu II i III wieku, Lublin 2010.
Szram M., Chrystus – Mądrość Boża według Orygenesa, Lublin 1997.
Szram M., Egzegeza literalna Starego Testamentu jako źródło herezji – stanowisko Filastriusza z Brescii, „Vox Patrum” 67 (2017) s. 619-629.
Szram M., Geneza herezji wczesnochrześcijańskich w ujęciu Filastriusza z Brescii, „Vox Patrum” 65 (2016) s. 631-651.
Szram M., Wstęp, w: Filastriusz z Brescii, Księga różnych herezji, wstęp, tł. i opr. ks. M. Szram, ŹMT 87, Kraków 2021, s. 7-52.
Wilejczyk M., Filozofia przyrody Arystotelesa – wokół koncepcji czterech elementów, Wrocław 2008.
John Paul II Catholic University of Lublin https://orcid.org/0000-0002-8646-6295
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Papers published in Vox Patrum are covered by the Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) licence. Authors and users can use published works licensed under the CC-BY-ND since 2018. For earlier publications, copyrights are available under fair use rights in accordance with the Act of February 4, 1994 on copyrights and related rights.
