Czy pokora może istnieć bez ubóstwa? Stanowisko Ojców Kapadockich i Jana Chryzostoma
Mariusz Szram
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , PolskaAbstrakt
Greccy Ojcowie Kościoła IV w. uznawali zgodnie cnotę pokory za punkt wyjścia na drodze duchowego doskonalenia oraz za matkę wszystkich cnót. W duchu rozwijającego się monastycyzmu podkreślali przede wszystkim ścisły związek pokory z posłuszeństwem jako cnotą najbardziej jej pokrewną. Autor artykułu stara się znaleźć odpowiedź na pytanie, w jaki sposób postrzegali oni relację między pokorą i ubóstwem, mającą głęboką tradycję biblijną. Już w Starym Testamencie ludzie ubodzy (ptoco…) jako znajdujący się w potrzebie byli uważani za szczególnie skromnych i otwartych na pokorne szukanie pomocy u Boga i drugiego człowieka. Ojcowie Kapadoccy i Jan Chryzostom definiowali cnotę pokory jako przypisywanie wszelkiej chwały za dokonane dobre czyny samemu Bogu i niewywyższanie się ponad innych ludzi, nawet największych grzeszników. Zagadnienie związku ubóstwa z tak rozumianą pokorą poruszali komentując przede wszystkim pierwsze z ośmiu błogosławieństw Chrystusa na górze. Z analiz homilii poświęconych tej kwestii przez Grzegorza z Nyssy i Jana Chryzostoma wynikają następujące wnioski: (1) istnieją dwa rodzaje ubóstwa: duchowe i materialne, które są od siebie zależne; (2) istnieje także tzw. „złe ubóstwo”, które oznacza brak podstawowych cnót; jest ono przeszkodą do osiągnięcia cnoty pokory; (3) ubóstwo materialne ułatwia postawę pokory, ale nie wystarcza do osiągnięcia tej cnoty; (4) cnota pokory jest natomiast niemożliwa bez ubóstwa duchowego, które otwiera na Boga; (5) ludzie ubodzy w duchu, których dotyczy pierwsze błogosławieństwo, są synonimem ludzi pokornych.
Słowa kluczowe:
Ojcowie Kapadoccy, Jan Chryzostom, cnota pokory, cnota ubóstwa, teologia IV wiekuBibliografia
Adnès P., Humilité, DSp VII 1146-1147
Basilius Caesariensis, Adversus Eunomium 1, 13, ed. B. Sesboüé – G.-M. de Durand – L. Doutreleau, vol. 1, SCh 299, Paris 1982
Basilius Caesariensis, De humilitate hom., PG 31
Basilius Caesariensis, De iudicio Dei, PG 31
Basilius Caesariensis, Epistula, PG 32
Clemens Alexandrinus, Quis dives salvetur, ed. L Fruchtel, GCS 17 (Klemens Werke 3), Berlin 1970
Degórski B., Valori etici del monachesimo di San Girolamo. L’obbedienza / umiltà, in: L’etica cristiana nei secoli III e IV: Eredità e confronti. XXIV Incontro di studiosi dell’antichità cristiana, Roma 4-6 maggio 1995, SEA 53, Roma 1996, 317-337
Diogenes Laertius, Vitae philosophorum, ed. H.G. Huebnerus, vol. 2, Lipsiae 1831
Evagrius Ponticus, De malignis cogitationibus, ed. P. Géhin – C. Guillaumont – A. Guil-laumont, SCh 438, Paris 1998
Gauthier R.A., Magnanimité. L’idéal de la grandeur dans la philosophie païenne et dans la théologie chrétienne, Bibliothèque Thomiste 28, Paris 1951
George A., Pauvre, in: Dictionnaire de la Bible. Supplément 7, Paris 1962, 387-406
Gilen L., Die Demut des Christen nach dem Neuen Testament, “Zeitschrift für Aszese und Mystik” 13 (1938) 266-284
Gould G., Basil of Caesarea and Gregory of Nyssa on the Beatitudes, StPatr 22 (1989)
Gregorius Nyssenus, Orationes de beatudinibus, ed. J.F. Callahan, GNO 7/2, Leiden 1992
Joannes Chrysostomus, Ad Stagirium a daemone vexatum, PG 47
Joannes Chrysostomus, Ecloga 7. De humilitate animi, PG 63
Joannes Chrysostomus, In Acta Apostolorum hom., PG 60
Joannes Chrysostomus, In epistulam ad Ephesios hom., PG 62
Joannes Chrysostomus, In epistulam ad Hebraeos hom., PG 63
Joannes Chrysostomus, In Epistulam ad Romanos hom., PG 60
Joannes Chrysostomus, In Matthaeum hom., PG 58
Misiarczyk L., Osiem „logismoi” w pismach Ewagriusza z Pontu, Kraków 2007
Pałucki J., Dobre bogactwo, Lublin 1992
Tremblay J., St. John Chrysostom and the beatitudes, “Nicolaus. Rivista di teologia ecumenico-patristica. Nuova Serie” 25 (1998) 199-217
Szram M., Cnota pokory w nauczaniu greckich Ojców Kościoła IV wieku, Lublin 2014
Szram M., Pokora – „matka cnót” w ujęciu Bazylego Wielkiego i Jana Chryzostoma, RT 51 (2004) z. 4, 43-64
Špidlik T., La sophiologie de S. Basile, Roma 1961
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Licencja
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.