Jakimi językami mówili chrześcijanie w Afryce Prokonsularnej? Analiza odnośnych tekstów Tertuliana, św. Cypriana i św. Augustyna
Waldemar Jan Turek
professore invitato na Università Pontificia Salesiana w Rzymie , Włochyhttps://orcid.org/0000-0002-8126-4125
Abstrakt
W opracowaniu został podjęty temat języków, którymi posługiwali się chrześcijanie Afryki Prokonsularnej. Jako że wywodzili się oni głównie z trzech obszarów kulturowych (fenickiego, greckiego i łacińskiego), próbuje się najpierw ustalić, jak wielu z nich mówiło po fenicku (właściwiej: po punicku), grecku albo po łacinie. Ukazuje się następnie, że w analizowanym okresie od III do V w. środowisko Rzymian propagowało bardzo skutecznie swój język i swoją kulturę. To powodowało, że coraz więcej chrześcijan tego regionu posługiwało się łaciną i, konsekwentnie, najwięcej świadectw literackich (także w odniesieniu do języków fenickiego i greckiego) zachowało się w tym języku. Co więcej, dostrzega się, że to właśnie dzięki chrześcijanom Afryki Prokonsularnej, a nie Rzymu, łacina stała się z biegiem czasu głównym językiem Kościoła. Analizując odnośne teksty Tertuliana, św. Cypriana i św. Augustyna, wyróżnia się trzy różne style łaciny używanej przez tamtejszych chrześcijan. Chodzi najpierw o język wykwintny, którego twórcy kontynuowali (wprowadzając znaczące zmiany co do treści i słownictwa) styl pisania oparty na starożytnej łacinie klasycznej. Ci sami jednak autorzy używali w wielu wypadkach, zwłaszcza w katechezie i w kaznodziejstwie, łaciny prostszej, biorąc pod uwagę możliwości percepcyjne zwykłych wiernych. Najuboższą łaciną posługiwali się ci, którzy byli wychowani w najniższych warstwach, zwłaszcza społeczności fenickiej.
Słowa kluczowe:
Afryka Prokonsularna, język łaciński, język fenicki, język grecki, Tertulian, Cyprian, Augustyn, Vetus Latina, Akta męczenników, językBibliografia
Acta Scillitanorum, ed. H. Musurillo, The Acts of the Christian Martyrs, Oxford 1972, 86-88, tłum. A. Bober, OŻ 9, Kraków 1991, 240-243.
AUGUSTINUS, Confessiones, ed. A. Trapè – C. Carena, NBA 1, Roma 1991, tłum. Z. Kubiak: Św. Augustyn, Wyznania, Kraków 2008.
AUGUSTINUS, De doctrina christiana, ed. M. Naldini (et alii), NBA 8, Roma 1992, tłum. J. Sulowski: Św. Augustyn, O nauce chrześcijańskiej, Patres Ecclesiae 1, Warszawa 1989.
AUGUSTINUS, Epistula 66, ed. M. Pellegrino (et alii), NBA 21, Roma 1969, 542-544, tłum. W. Eborowicz: Św. Augustyn, Listy (1-75), Pelplin 1991, 380-382.
AUGUSTINUS, Epistula 84, ed. M. Pellegrino (et alii), NBA 21, Roma 1969, 726-728, tłum. własne.
AUGUSTINUS, Sermo 113, ed. L. Carrozzi (et alii), NBA 30/2, Roma 1983, 414-424, tłum. własne.
CYPRIANUS, Ad Donatum, ed. M. Simonetti, CCL 3A, Turnhout 1976, 3-13, tłum. J. Czuj, POK 19, Poznań 1937, 85-97 (reprint, Poznań 2015).
CYPRIANUS, De Ecclesiae Catolicae unitate, ed. M. Bévenot, CCL 3, Turnhout 1972, 249-268, tłum. J. Czuj, POK 19, Poznań 1937, 171-193 (reprint, Poznań 2015).
Passio SS. Perpetuae et Felicitatis, ed. H. Musurillo, The Acts of the Christian Martyrs, Oxford 1972, 106-130, tłum. A. Malinowski, OŻ 9, Kraków 1991, 247-268.
TERTULLIANUS, Ad nationes, ed. J.W.Ph. Borleffs, CCL 1, Turnhout 1954, 11-75, tłum. E. Stanula, PSP 29, Warszawa 1983, 43-99.
TERTULLIANUS, Adversus Valentinianos, ed. A. Kroymann, CCL 2, Turnhout 1954, 753-778, tłum. własne.
TERTULLIANUS, Apologeticum, ed. E. Dekkers, CCL 1, Turnhout 1954, 85-171, tłum. J. Sajdak, POK 20, Poznań 1947.
TERTULLIANUS, Scorpiace, ed. A. Reifferscheid – G. Wissowa, CCL 2, Turnhout 1954, 1067-1097, tłum. W. Myszor, PSP 29, Warszawa 1983, 117-146.
AZZALI BERNARDELLI G., Tertulliano, w: Introduzione ai Padri della Chiesa. Secoli II e III, red. G. Bosio – E. dal Covolo – M. Maritano, Strumenti della Corona Patrum 2, Torino 19983, 80-176.
BARDY G., La question des langues dans l’Église ancienne, t. I, Études de Théologie Historique, Paris 1948.
BEINLICH J., Nota bibliografica. Lingua e stile, w: NBA 1, Roma 1991, CXLI-CXLII.
CHAPOT F. – L. CICCOLINI – F. DOLBEAU – M.-Y. PERRIN – P. PETITMENGIN – P. PODOLAK (curantibus), Chronica Tertullianea et Cyprianea 2016, REAug 63 (2017) 349-384. (Crossref)
CLAESSON G., Index Tertullianeus, Paris 1974-1975.
DELEANI S., Les caractères du latin chrétien, w: Il latino e i cristiani. Un bilancio all’inizio del terzo millennio, a cura di E. dal Covolo – M. Sodi, Monumenta Studia Instrumenta Liturgica 17, Città del Vaticano 2002, 3-25.
DI BERARDINO A., Punico, NDPAC III 4413-4414.
FONTAINE J., Chrześcijańska literatura łacińska. Rys historyczny, tłum. J. Słomka, Tarnów 1997.
GALLICET E., Cipriano e la Bibbia: „Fortis ac sublimis vox”, w: Forma futuri. Studi in onore del cardinale Michele Pellegrino, Torino 1975, 43-52.
HAMMAN A.G., Życie codzienne w Afryce Północnej w czasach św. Augustyna, tłum. M. Stafiej – Wróblewska i E. Sieradzińska, Warszawa 1989.
LOI V. – B. AMATA, Latino cristiano, NDPAC II 2739-2747.
MUNIER CH., Ippona (II. Concilii), NDPAC II 2607-2608.
RIBREAU M., Bulletin augustinien pour 2016-2017 et compléments d’années antérieurs, REAug 63 (2017) 385-438. (Crossref)
SAXER V., Africa, NDPAC II 96-99.
SINISCALCO P., Introduzione. Cap. 3. Gli aspetti letterali, w: Cipriano di Cartagine, L’Unità della Chiesa, SCh 1 (edizione italiana), Roma-Bologna 2006, 38-65.
SINISCALCO P., Lingue dei Padri, NDPAC II 2841-2845.
SIMONETTI M., Alcuni aspetti del linguaggio teologico da Tertulliano ad Agostino, w: Il latino e i cristiani. Un bilancio all’inizio del terzo millennio, a cura di E. dal Covolo – M. Sodi, Monumenta Studia Instrumenta Liturgica 17, Città del Vaticano 2002, 187-204.
STAROWIEYSKI M., Cyprian, bp Kartaginy, NSWP 243-248.
STAROWIEYSKI M., Języki pism okresu patrystycznego, NSWP 544-546.
STAROWIEYSKI M., Tertulian, NSWP 938-948.
STAROWIEYSKI M., Wstęp, w: OŻ 9, 244-247.
STAWINOGA R., Tertulian a świat antyczny, Kraków 2002.
STUDER B., La riflessione teologica nella Chiesa imperiale (sec. IV e V), Sussidi Patristici 4, Roma 1989.
TUREK W., Życie i działalność Tertuliana, w: Tenże, Tertulian, OŻ 15, Kraków 1999, 13-85.
professore invitato na Università Pontificia Salesiana w Rzymie https://orcid.org/0000-0002-8126-4125
Licencja
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
