Die Anfänge des „Anathema” in der Urkirche

Konrad Zawadzki

Theologische Fakultät Trier , Germany


Abstract

Szczegółowa analiza pism Ojców Apostolskich oraz tzw. Trzeciego Listu do Koryntian pozwala wysunąć wniosek, że rozumienie anatemy w Kościele pierwotnym w zasadniczych punktach pokrywa się z nowotestamentalnym pojmowaniem tego problemu. Podobnie jak w Nowym Testamencie anatema stanowiła w Kościele pierwotnym formę stanowczej obrony przed głosicielami nieortodoksyjnych doktryn, identyfikowanymi przez Ojców Apostolskich jako wysłannicy Szatana. Anatema, demaskująca jednoznacznie fałszywych apostołów i ich przeklęte nauki, była z jednej strony wyrazem troski o zachowanie czystości wiary, z drugiej strony, odgraniczając jasno ortodoksję od herezji, niosła pomoc tym, którzy łatwo mogli zagubić się w gąszczu wciąż powstających doktryn i interpretacji teologicznych. Anatema była linią, kreślącą granicę między obszarem boskim i diabelskim; zwracała uwagę na fakt, że każda błędna teologia bierze swoje źródło z szatańskiej inspiracji. Użycie anatemy przez pierwszych chrześcijan podporządkowane jest zatem w całej pełni nowotestamentalnemu kryterium i odnosi się do tych ludzi, którzy w sposób programowy i zatwardziały angażują się w rozprzestrzenianie antychrześcijańskich doktryn po to, aby odciągnąć wierzących od zdrowej i jedynej nauki Chrystusa. Należy przy tym jednak zwrócić uwagę na istotny fakt, że anatema, denuncjująca poważne błędy teologiczne, nie miała w Kościele pierwotnym na celu hamowania rozwoju teologicznej refleksji nad wiarą czy też tworzenia z wierzących „grupy idealnych chrześcijan” nie zadających sobie żadnych trudnych pytań teologicznych. Anatema nie miała bowiem za zadanie negować konieczności intelektualnego zgłębiania zbawczej nauki Ewangelii, ale zwracała uwagę na obszary, gdzie refleksja teologiczna zamiast rozwoju i postępu przynosiła cofnięcie i zubożenie. Tym samym wyznaczała anatema swoiste ramy, które nie były bynajmniej znamieniem ograniczenia w uprawianiu teologii, ale które paradoskalnie to ograniczenie piętnowały, demaskując i „przeklinając” doktryny teologiczne, przynoszące ze sobą znaczne zawężenie ortodoksyjnego rozumienia chrześcijańskich dogmatów.

Keywords:

anatema

II Epistula Polycarpi ad Philippenses
Audet J.P., La Didachè. Instructiones des apotres, Paris 1958
Bauer J., Die Polykarpbriefe, Göttingen 1995
Beutler J., Die Johannesbriefe, Regensburg 2000
Brox N., Der Hirt des Hermas, Göttingen 1991
Brun L., Segen und Fluch im Urchristentum, Oslo 1931
Buschmann G., Das Martyrium des Polykarp, Göttingen 1998
Campenhausen H. v., Die Entstehung der christlichen Bibel, Tübingen 1968
Campenhausen H. von, Kirchliches Amt und geistliche Vollmacht, Tübingen 1953
Czuj J., Patrologia, Poznań 1953
Didache (Apostellehre), Barnabasbrief, zweiter Klemensbrief, Schrift an Diognet, hrsg., übersetz. u. erkl. K. Wengst, Darmstadt 1984, 5-17
Doskocil W., Der Bann in der Urkirche, München 1958
Dölger F., Die Sonne der Gerechtigkeit und der Schwarze. Eine religionsgeschichtliche Studie zum Taufgelöbnis, München 1971
Drączkowski F., Patrologia, Pelplin – Lublin 2007
Epistula Ps-Barnabae
Eusebius, HE
Fischer J., Die apostolischen Väter (griechis und deutsch), Darmstadt 1993
Harnack A. v., Die Lehre der zwölf Apostel nebst Untersuchungen zur ältesten Geschichte der Kirchenverfassung und des Kirchenrechts, Berlin 1991
Harnack A. v., Geschichte der altchristlichen Literatur bis Eusebius, II/1, Leipzig 1958
Harrison P., Polycarps two epistles to the Philippians, Cambridge 1936
Hermas, Pastor
Irenaeus, Adversus haereses
Körtner U. – Leutzsch M., Papiasfragmente. Hirt des Hermas, Darmstadt 1998
Köster H., Einführung in das Neue Testament im Rahmen der Religionsgeschichte und Kulturgeschichte der hellenistischen und römischen Zeit, Berlin – New York 1980
Lindemann A., Die Clemensbriefe, Tübingen 1992
Lindemann A. – Paulsen H., Die Apostolischen Väter, Tübingen 1992
Martyrium Polycarpi
Niederwimmer K., Die Didache, Göttingen 1989
Paulsen H., Die Briefe des Ignatius von Antiochia und der Brief des Polykarp von Smyrna, Tübingen 1985
Poschmann B., Paenitentia secunda, Bonn 1940
Ps-Clemens, Epistula altera ad Corinthios
Ps-Paulus, III Epistula ad Corinthios
Rathke H., Ignatius von Antiochien und die Paulusbriefe, Berlin 1967
Reicke B., Clemens, in: Lexikon der Antike, München 1969
Reicke B., Ignatius, in: Lexikon der Antike, München 1969
Schneemelcher W., Neutestamentliche Apokryphen, Tübingen 1989
Schoedel W., Die Briefe des Ignatius von Antiochien, München 1990
Schöllgen G., Einleitung zur Didache, in: Didache, Zwölf-Apostel-Lehre, hrsg. N. Brox, Freiburg 1991
Schöllgen G., Was wissen wir über die Sozialstruktur der paulinischen Gemeinde? Kritische Anmerkungen zu einem neuen Buch von W.A. Meeks, NTS 34 (1988)
Seitz A., Die Heilsnotwendigkeit der Kirche nach der altkirchlichen Literatur, Freiburg 1903
Stegemann Ch., Herkunft und Entstehung des sogenannten zweiten Klemensbriefes, Bonn 1974
Tertullianus, De praescriptione haereticorum
Testuz M., Papyrus Bodmer X-XII, Genf 1959
Ueble W., „Viele Verführer sind in die Welt ausgegangen”, Stuttgart 2001

Published
2010-07-15


Zawadzki, K. (2010). Die Anfänge des „Anathema” in der Urkirche. Vox Patrum, 55, 721–766. https://doi.org/10.31743/vp.4495

Konrad Zawadzki 
Theologische Fakultät Trier



License

Papers published in Vox Patrum are covered by the Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) licence. Authors and users can use published works licensed under the CC-BY-ND since 2018. For earlier publications, copyrights are available under fair use rights in accordance with the Act of February 4, 1994 on copyrights and related rights.