Die Anfänge des „Anathema” in der Urkirche

Konrad Zawadzki

Abstract

Grecki termin oznaczający rzecz lub osobę przeklętą, pojawia się w Nowym Testamencie jedynie u św. Pawła. Apostoł używa tego słowa, jako określenia odnoszącego się do rzeczywistości obejmującej działania wymierzone przeciwko zbawczej misji Chrystusa i dotyczące tym samym obszaru związanego z aktywnością Szatana. Pawłowa anatema rozciąga się w związku z tym na tych ludzi, którzy, podobnie jak Zły Duch, dążą do odebrania Chrystusowi wyznawców i sprowadzenia ich na drogę walki ze Zbawicielem. Nie odnosi się ona zatem do „zwykłych” grzeszników, którzy powodowani ludzką słabością upadają, aby później korzystając z miłosierdzia Bożego powracać do stanu łaski. Anatema św. Pawła dotyka zatem tych, którzy w sposób świadomy i zatwardziały angażują się w rozprzestrzenianie antychrześcijańskich zachowań bądź nauk i tym samym włączają się w czynną i programową walkę z Chrystusem. Owo podwójne kryte­rium zatwardziałości i aktywnego zaangażowania w pozyskiwaniu zwolenników dla wrogich doktrynie chrześcijańskiej poglądów jest charakterystycznym wyz­nacznikiem zastosowania anatemy przez Apostoła i zwraca uwagę na to, że objęty anatemą jest fałszywym prorokiem i znajduje się w obszarze podległym Szatanowi, który potrafi niekiedy przybierać postać Anioła Światła po to, aby zwodzić wierzących (por. 2Kor 11, 14). Anatema staje się w tym kontekście dla chrześcijan niezwykle ważną pomocą, pozwalającą łatwo i niezawodnie odróżnić naukę Chrystusa od wywodzącej się z szatańskiej inspiracji doktryny fałszu. Anatema stanowi jasną linię, wyznaczającą granicę między prawdą a kłamstwem. Jest za­tem czymś zasadniczo różnym od ekskomuniki, która w Nowym Testamencie od­nosi się przede wszystkim do grzeszników i ma na celu, przez czasowe wyłączenie ich z życia wspólnoty, dać im możliwość pokuty za popełnione winy i powrotu do nieskazitelności dzieci Bożych. Anatema zakłada natomiast daleko posuniętą zatwardziałość objętego nią człowieka, który, podobnie jak Szatan, nie jest zain­teresowany swoim nawróceniem. Podobne znaczenie, co Pawłowa anatema, mają również pojawiające się u innych nowotestamentalnych autorów terminy takie jak: przekleństwo, antychryst i oszust, które zakładają, że objęta nimi osoba jest apostołem Szatana i tym samym znajduje się w przeklętej sferze fałszu. Terminologiczna różnorodność określeń wchodzących znaczeniowo w obszar używanego przez św. Pawła słowa anatema dowodzi, że w okresie powstawania pism Nowego Testamentu nie wytworzyła się jeszcze jed­noznaczna nomenklatura związana z praktyką anatematyzowania. Z drugiej jed­nak strony jest ona bardzo wczesnym świadectwem konieczności posługiwania się terminami funkcjonującymi, jako pewnego rodzaju znaki ostrzegawcze, chroniące „tych najmniejszych” przed zepsutymi doktrynami fałszywych apostołów.