Postulatio spiritalis Ecclesie. Interpretacja dialogu Matki Jezusa z Synem podczas wesela w Kanie Galilejskiej w "Tractatus Super Quatuor Evangelia" Joachima z Fiore
Jan Grzeszczak
Wydział Teologiczny, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-2893-6153
Abstrakt
W artykule podjęto problem interpretacji dialogu Matki Jezusa z Synem (J 2, 3-4) w "Tractatus super quatuor evangelia" Joachima z Fiore (1135-1202). Przeprowadzona analiza wychodzi od charakterystyki źródła, głównych linii prowadzonej w nim argumentacji, popularności tego dzieła w średniowieczu, a także kontrowersji, jakie wzbudzało. W artykule zastosowano metodę analityczną i porównawczą. Analiza źródeł patrystycznych, literatury przedmiotu oraz porównanie treści zawartych w głównym źródle, czyli "Tractatus super quatuor evangelia", z treścią wybranych dzieł Joachima z Fiore, pozwala na stwierdzenie, że w przypadku Joachimowej egzegezy J 2, 3-4 możemy mówić o autentycznym nowatorstwie widocznym u tego średniowiecznego autora i osadzonym w jego oryginalnej wizji dziejów. W artykule sięgnięto do egzegezy tego fragmentu ewangelii według św. Jana widocznej u Gaudencjusza z Brescii i św. Augustyna. Matka Jezusa w Joachimowej interpretacji jawi się przede wszystkim jako zapowiedź mającego dopiero nadejść duchowego Kościoła (ecclesia spiritalis), a jej prośba do Syna oznacza uruchomienie dziejowego procesu spirytualizacji Kościoła i świata, która ma – zdaniem Joachima – poprzedzić paruzję. Joachimowe spojrzenie na J 2, 3-4 jest interesującym przykładem twórczej recepcji egzegezy Ojców Kościoła oraz wypracowanych przez nich i przyjętych w średniowieczu rozwiązań interpretacyjnych.
Słowa kluczowe:
Joachim z Fiore, Matka Boża, Maryja, Średniowiecze, Mariologia, Kana GalilejskaBibliografia
Augustinus Hipponensis, De civitate Dei contra paganos libri viginti duo, PL 41, 14‐804, tł. W. Kubicki, Św. Augustyn, Państwo Boże, Kęty 1998.
Augustinus Hipponensis, De consensu evangelistarum libri quattuor, ed. F. Weihrich, CSEL 43, Wien – Leipzig 1904.
Augustinus Hipponensis, In Joannis Evangelium tractatus CXXIV, PL 35, 1379-1976, tł. W. Szołdrski – W. Kania, Św. Augustyn, Homilie na Ewangelie i Pierwszy List Św. Jana, część pierwsza, opr. E. Stanula, PSP 15, Warszawa 1977.
Bonaventura, Collationes in Hexaemeron et Bonaventuriana quaedam selecta, ed. F. Delorme, Bibliotheca Franciscana Scholastica Medii Aevi 7, Quaracchi 1934, tł. A. Horowski, Bonawentura z Bagnoregio, Konferencje o sześciu dniach stworzenia albo oświecenia Kościoła. Wydanie synoptyczne tekstu oryginalnego redakcji A oraz B z przekładem polskim, opr. A. Horowski, Kraków 2008.
Expositio magni prophete Abbatis Ioachim in Apocalypsim [...] Venetiis. In Edibus Francisci Bindoni ac Maphei Pasini socii. Anno Dni 1527 die vero septimo februarii, Frankfurt a.M. 1964 (reprint).
Gaudentius Brixiensis, Sermo VIII de Evangelii lectione primus, PL 20, 885-898.
Hieronymus Stridonensis, Liber interpretationis hebraicorum nominum ed. P. de Lagarde, CCSL 72, Turnhout 1959.
Ioachim abbas Florensis, Concordia Novi ac Veteris Testamenti, t. 1-4, ed. A. Patschovsky, MGH, Quellen zur Geistesgeschichte des Mittelalters 28, Wiesbaden 2017.
Protocoll der Commission zu Anagni, w: H. Denifle, Das Evangelium aeternum und die Commission zu Anagni, „Archiv für Literatur- und Kirchengeschichte des Mittelalters” 1 (1885) 99-142.
Salimbene de Adam, Cronica, ed. G. Scalia, Bari 1966.
Thomas Aquinas, Scriptum super Sententiis, w: https://www.corpusthomisticum.org/iopera.html (dostęp: 2.09.2021).
Vita beati Joachimi abbatis, ed. S. Oliverio, „Florensia. Bollettino del Centro Internazionale di Studi Gioachimiti” 16-17 (2002-2003) s. 220-230.
Ioachim Abbas Florensis, Exhortatorium Iudeorum, ed. A. Patschovsky, Fonti per la storia dell’Italia medievale, Antiquitates 26, Roma 2006.
Ioachim abbas Florensis, Psalterium decem cordarum, ed. K.-V. Selge, MGH, Quellen zur Geistesgeschichte des Mittelalters 20, Hannover 2009.
Ioachim Abbas Florensis, Tractatus in expositionem vite et regule beati Benedicti cum appendice fragmenti (I) de duobus prophetis in novissimis diebus praedicaturis, ed. A. Patschovsky, Fonti per la storia dell’Italia medievale, Antiquitates 29, Roma 2008.
Ioachim abbas Florensis, Tractatus super quatuor evangelia, ed. F. Santi, Fonti per la storia dell’Italia medievale, Antiquitates 17, Roma 2002.
A Companion to Joachim of Fiore, ed. M. Riedl, Brill’s Companions to the Christian Tradition 75, Leiden – Boston 2018.
Crocco A., Il superamento del dualismo agostiniano nella concezione della storia di Gioacchino da Fiore, w: L’età dello Spirito e la fine dei tempi in Gioacchino da Fiore e nel gioachimismo medievale. Atti del II congresso internazionale di studi gioachimiti, San Giovanni in Fiore – Luzzi – Celico, 6-9 settembre 1984, ed. A. Crocco, San Giovanni in Fiore 1986, s. 141-164.
Danielski W. – Kuźmak K., Bartłomiej Apostoł, EK II 75-76.
Degórski B., Le nozze di Cana nell’esegesi di san Gaudenzio di Brescia, „Vox Patrum” 44-45 (2003) s. 285-299. (Crossref)
Denifle H., Das Evangelium aeternum und die Commission zu Anagni, „Archiv für Literatur- und Kirchengeschichte des Mittelalters” 1 (1885) s. 49-142.
Ewangelia według św. Jana. Wstęp – przekład z oryginału – komentarz, opr. L. Stachowiak, Poznań – Warszawa 1975.
Grundmann H., Gioacchino da Fiore. Vita e opere, tł. S. Sorrentino, Roma 1997.
Grzeszczak J., Chwila jest bliska. Wizje końca w literaturze profetycznej (XII-XX wiek), Poznań 2011.
Grzeszczak J., Fundamentum doctrine Joachim. U początków badań nad wizją dziejów opata z Fiore, „Przegląd Tomistyczny” 26 (2020) s. 151-178.
Grzeszczak J., Moralna wymowa gestu namaszczenia stóp i głowy Jezusa w Quaestio de Maria Magdalena et Maria sorore Lazari et Marthae Joachima z Fiore, „Vox Patrum” 69 (2018) s. 175-193. (Crossref)
Grzeszczak J., Mysterium Loth. Joachim z Fiore wobec XII-wiecznej teologii spekulatywnej, „Filozofia chrześcijańska” 16 (2019) s. 47-71. (Crossref)
Löwith K., Historia powszechna i dzieje zbawienia. Teologiczne przesłanki filozofii dziejów, tł. J. Marzęcki, Kęty 2002.
Lubac H. de, Esegesi medievale, t. 2/4, tł. B. Stàcul, Milano 1997.
Lubac H. de, La postérité spirituelle de Joachim de Flore. De Joachim à nos jours, Paris 2014.
Mottu H., La manifestation de l’Esprit selon Joachim de Fiore. Herméneutique et théologie de l’histoire d’après le „Traité sur les Quatre Evangiles”, Neuchâtel –Paris 1977.
Potestà G.L., Il tempo dell’Apocalisse. Vita di Gioacchino da Fiore, Laterza, Roma – Bari 2004.
Potestà G.L., Introduzione, w: Gioacchino da Fiore, Trattati sui quattro Vangeli, ed. G.L. Potestà, Opere di Gioacchino da Fiore: testi e strumenti 11, Roma 1999, s. XVII-XXXI.
Ratzinger J., Świętego Bonawentury teologia historii, tł. E.I. Zieliński, Lublin 2010.
Santi F., Introduzione, w: Ioachim abbas Florensis, Tractatus super quatuor evangelia, ed. F. Santi, Fonti per la storia dell’Italia medievale, Antiquitates 17, Roma 2002, s. XI-LXXXII.
Smitmans A., Das Weinwunder von Kana. Die Auslegung von Joh 2, 1-11 bei den Vätern und heute, Beiträge zur Geschichte der biblischen Exegese 6, Tübingen 1966.
Staglianò A., L’Abate Calabrese. Fede cattolica nella Trinità e pensiero teologico della storia in Gioacchino da Fiore, Pontificia Academia Theologica. Itineraria 9, Citta del Vaticano 2013.
Śrutwa J., Celestyn III, Giacinto Bobo-Orsini, EK II 1391-1392.
Vones L., Célestin III, w: Dictionnaire historique de la papauté, red. P. Levillain, Paris 2003, s. 315-317.
Wydział Teologiczny, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu https://orcid.org/0000-0003-2893-6153
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
