X͞E MAPIA. The Graffito from the Grotto of the Annunciation in the Historical and Theological Context
Mieczysław Paczkowski
Faculty of Theology, Nicolaus Copernicus University in Toruń , Polandhttps://orcid.org/0000-0002-4045-2314
Abstract
The article presents the history of the Grotto of the Annunciation from the earliest manifestations of the cult. We then focus on the meaning of the graffito X͞E MAPIA from Nazareth. The documentation concerning the inscription in question was examined. Thanks to the graffiti you can see the peculiar Christian memory concerning the person of the Virgin Mary and the annunciation. The grotto of the Annunciation underwent many changes over the centuries. Numerous architectural elements that are part of these older buildings were discovered out of position, showing religious symbols and graffiti, among which a special value assumes the graffito „Hail Mary”. In reality, it is a sure historical document of the Marian cult before the council of Ephesus of the slightly later context. In the first centuries of the Church, the words of the angelic greeting were reread in different perspectives, revealing a multiplicity of interpretative nuances. They are not just a simple greeting, but an invitation to joy, then they announce the newness of the times and the new saving economy. The same words become prayer addressed to Mary and are connected with the various Marian titles and liturgical expressions.
Keywords:
Nazareth, Annunciation, Hail Mary, Luke 1:28, Patristic mariology, X͞E MAPIA, Grotto of the Annunciation, graffitoReferences
Ambrosius Mediolanensis, Expositionis Evangelii secundum Lucam, Opera Omnia di Sant’Ambrogio 11/1, red. G. Coppa, Milano – Roma 1978, tł. S. Pieszczoch,
Św. Ambroży, Wykład Ewangelii według św. Łukasza, ΡΟΚ 26, Poznań 1970.
Anastasius I Antiochenus, Homilia I in annuntiationem S. Mariae, PG 89, 1376-1385.
Antipater Bosrensis, Homilia in Joannem Praecursorem, PG 85, 1763-1776.
Antipater Bosrensis, Homilia in SS. Deiparae annuntiationem, PG 85, 1176-1792.
Apokryfy Nowego Testamentu, t. 1/1, cz. 1-2: Ewangelie, opr. M. Starowieyski, Kraków 2003.
Ps-Athanasius, Sermo in annuntiationem Deiparae, PG 28, 917-940.
Ps-Augustinus, Sermones Caillau-St-Yves 1-2, ed. A. Hamman, PLS 2, 248-293, Pa-
risiis 1961.
Augustinus Hipponensis, Sermones (273–340/A), ed. M. Recchia, Discorsi (273–340/A), NBA 33, Roma 1986.
Baldi D., Enchiridion Locorum Sanctorum. Documenta S. Evangelii Loca Respicientia, Jerusalem 1982.
Chrysippus Hierosolymitanus, Homilia in S. Mariam Deiparam, ed. M. Jugie, PO 19/3, Paris 1926, s. 336-343.
Constitutiones Apostolicae, PG 1, 557A-1155B.
Cyrillus Alexandrinus, Homilia IV, PG 77, 991-996, tł. W. Kania, Teksty o Matce Bożej 1. Ojcowie Kościoła greccy i syryjscy, Beatam Me dicent 1, Niepokalanów 1981, s. 101-104. (Crossref)
Ephraem Syrus, De SS. Dei Genitricis Virginis laudibus, ed. J.S. Assemani, Sancti Patris nostri Ephraem Syri Opera omnia, t. 3, Roma 1746, s. 575-577, tł. W. Kania, Teksty o Matce Bożej 1. Ojcowie Kościoła greccy i syryjscy, Beatam Me dicent 1, Niepokalanów1981, s. 69-72.
Epiphanius, Adversus haereses (Panarion) (1-33), ed. K. Holl, GCS 25, Leipzig 1915, s. 162-464, tł. M. Gilski, Epifaniusz z Salaminy, Panarion. Herezje 1-33. Tekst grecki i polski, Kraków 2015.
Epiphanius Monachus, De vita Beatae Virginis, PG 120, 185A-216B.
Eusebius, Historia ecclesiastica, tł. A. Lisiecki – A. Caba, Euzebiusz z Cezarei, Historia kościelna, ŹMT 70, Kraków 2013.
Evangelia Apocrypha, ed. K. de Tischendorf, Lipsiae 1876.
Hesychius Hierosolymitanus, Homilia I de S. Maria Deipara, PG 93, 1453-1460.
Hieronymus, Epistulae, tł. J. Czuj, Hieronim ze Strydonu, Listy, t. 1-5, opr. H. Pietras – M. Ożóg, ŹMT 54, 55, 61, 63, 68, Kraków 2010-2013.
Irenaeus, Adversus haereses, t. 5, ed. A. Rousseau – L. Doutreleau – B. Hemmerdinger – Ch. Mercier, SCh 152-153, Paris 1969.
Itineraria et alia geographica, ed. P. Geyer, CCL 175, Turnholti 1965, tł. P. Iwaszkiewicz, Do Ziemi Świętej. Najstarsze opisy pielgrzymek do Ziemi Świętej (IV-VIII w.), wstęp M. Starowieyski, OŻ 13, Kraków 1994.
Iustinus, Dialogus cum Iudaeo Tryphone, ed. J.C.Th. Otto, w: Corpus Apologetarum Christianorum saeculi secundi, t. 1/2, Wiesbaden 1969, tł. L. Misiarczyk, Justyn Męczennik, Dialog z Żydem Tryfonem, w: Justyn Męczennik, 1 i 2 Apologia. Dialog z Żydem Tryfonem, Warszawa 2012, s. 159-318.
Ps-Joannes Chrysostomus, Homilia de legislatore, PG 56, 398-410.
Ps-Johannes Chrysostomus, Homilia in annuntiationem Deiparae, PG 62, 763-774.
Origenes, De oratione, ed. P. Koetschau, GCS 3, Leipzig 1899, s. 295-403, tł. W. Kania – H. Pietras, Orygenes, O modlitwie, w: Odpowiedź na Słowo. Najstarsi mistrzowie chrześcijańskiej modlitwy, Kraków 1993, s. 101-240.
Origenes, Homiliae in Lucam, ed. H. Crouzel – F. Fornier – P. Perichon, SCh 87, Paris 1962, tł. S. Kalinkowski, Orygenes, Homilie o Ewangelii św. Łukasza, PSP 36, Warszawa 1986.
Petrus Chrysologus, Sermones, ed. A. Olivar – G. Banterle – R. Benericetti – G. Biffi – G. Scime – C. Truzzi, San Pietro Crisologo, Sermoni, Opere di San Pietro Crisologo. Scrittori dell’Area Sant’ambrosiana 1-3, Milano – Roma 1996-1997.
Severianus, De mundi creatione, PG 56, 483-498.
Sophronius Hierosolymitanus, In annuntiationem Deiparae, PG 87, 3217-3288, tł. W. Kania, Teksty o Matce Bożej 1. Ojcowie Kościoła greccy i syryjscy, Beatam Me dicent 1, Niepokalanów 1981, s. 117-141.
Victorinus Pœtovionensis, De fabrica mundi, ed. J. Haussleiter, CSEL 49, Wien 1916, s. 3-9.
Alliata E. et al., Nazaret (W Miejscach Świętych), tł. M.C. Paczkowski, Jerusalem 1995.
Alliata E., Il luogo dell’Annunciazione a Nazareth, w: A. Strus, Maria nella sua terra, Cremisan-Bethlehem 1989, s. 25-33.
Andaloro M. – Romano S., La pittura medievale a Roma (312-1431), t. 1: L’Orizzonte tardoantico e le nuove immagini (312-468), Milano 2006.
Bagatti B., Excavations in Nazareth, t. 1: From the beginning to the XII century, Collectio Maior SBF 17, tł. E. Hoade, Jerusalem 1969.
Bagatti B., I „Parenti del Signore” a Nazareth (secc. I-III), „Bullettin d’Études Orientales” 7 (1965-1966) s. 259-264.
Ben-Dov M., Historical Atlas of Jeruzalem, New York – London 2002.
Briand J., La Chiesa primitiva nei ricordi di Nazaret, Jerusalem 1987.
Bulas R., Chrześcijańskie itineraria do Miejsc Świętych od II do VIII wieku, „Vox Patrum” 57 (2012) s. 77-91. (Crossref)
Bibliotheca Sanctorum, t. 12, red. F. Caraffa – G.Morelli, Roma 1969.
Chrupcała L.D., Nazaret. Kwiat Galilei, Kraków 2005.
Chrupcała L.D., Il vangelo di Luca. Analisi sintattica, Analecta SBF 86, Jerusalem 2018.
Corbo V.C., La chiesa-sinagoga dell’Annunziata a Nazaret, „Liber Annuus SBF” 37 (1987) s. 333-348.
Nuovo Dizionario di Mariologia, red. S. De Fiores – S. Meo, Milano 1986.
Gila A., Antiche omelie sull’Annunciazione, „Theotokos Ricerche interdisciplinari di Mariologia 2 (1996) s. 333-410.
Gotia I., L’Annunciazione/Incarnazione come „Porta della Salvezza”. Fondamenti teologici e iconografici antichi, „Studi sull’Oriente Cristiano” 17 (2013) s. 73-165.
Hurtado L.W., The Earliest Christian Artifacts. Manuscripts and Christian Origins, Grand Rapids 2006.
Hurtado L.W., The Origin of the Nomina Sacra: A Proposal, „Journal of Biblical Literature” 117/4 (1998) s. 655-673. (Crossref)
Kasprzak D., Maryja w nauczaniu Kościoła epoki patrystycznej, w: Duc in Altum 5: Matka Pana w katechezie. Materiały z XXX Sympozjum Katechetycznego Międzyzakonnego Wyższego Instytutu Katechetycznego Krakowie (11 marca 2006 r.), red. A.E. Klich, Kraków 2006, s. 137-167.
Klawek A., Ave Maria, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 4/1-2 (1951) s. 25-37. (Crossref)
Kochaniewicz B., Tajemnica Wcielenia w mowach św. Piotra Chryzologa, „Vox Patrum” 38-39 (2000) s. 293-321. (Crossref)
Kozyra J., Matka Boża w pierwotnej tradycji apostolskiej Nowego Testamentu, w: Matka Boża w ludzie Bożym, red. J. Górecki, Katowice 2005, s. 47-53.
Lampe G.W.H., A Patristic Greek Lexikon, Oxford 1976.
Läpple A., Maryja w wierze i życiu Kościoła, Warszawa 1991.
Loffreda S., La casa della Vergine a Nazaret, „Liber Annuus SBF” 36 (1986) s. 211-234.
Loska T., Palestyna – kraj Jezusa. Historyczne korzenie naszej wiary, Kraków 1993.
MacMullen R., The Second Church. Popular Christianity A.D. 200–400, Writings from the Greco-Roman World Supplements 1, Atlanta 2009.
Massara F.P., Annunciazione, w: Temi di Iconografia Paleocristiana, red. F. Bisconti, Sussidi allo Studio delle Antichità Cristiane 13, Città del Vaticano 2000, s. 111-113.
Mazzei B., Il cubicolo dell’Annunciazione nelle catacombe di Priscilla. Nuove osservazioni alla luce dei recenti restauri, „Rivista di Archeologia Cristiana” 75 (1999) s. 233-280.
Meyers E.M. – Strange J.F., Archaeology. The Rabbis, and Early Christianity, London 1981.
Mori E.G., Annunciazione del Signore, w: Nuovo Dizionario di Mariologia, red. S. De Fiores – S. Meo, Milano 1986, s. 71-78.
Muzj M.G., L’iconografia dell’Annunciazione, „Theotokos. Rivista interdisciplinare di mariologia” 4/2 (1996) s. 477-509.
Napiórkowski S.C. – Paprocki H., Zdrowaś Maryjo, EK XX 1326.
Paczkowski M.C., Ojczyzna Niepokalanej, „Ziemia Święta” 41 (2004) s. 10-11.
Piłat Zuzankiewicz M., La estructura de chairetismo y polionimia en la tradición litúrgica y paralitúrgica mariana y sus huellas en la literatura religiosa hispana (siglos VII-XVII), „’Ilu. Revista de Ciencias de las Religiones” 23 (2018) s. 239-262. (Crossref)
Potterie de la I., L’annuncio a Maria (Lc 1, 26-38), „Parola Spirito e Vita” 6 (1982) s. 55-73.
Reynolds B., Gateway to Heaven. Marian Doctrine and Devotion, Image and Typology in the Patristic and Medieval Periods, t. 1: Doctrine and Devotion, New York 2012.
Ricco A., Il primo edificio di culto presso il luogo venerato dell’Annunciazione a Nazaret (340 d.C. ca.): Riesame della cronologia delle fasi e rilettura di alcuni graffiti (IV-V sec. d.C.), w: Holy Land. Archaeology on Either Side: Archaeological Essays in Honour of Eugenio Alliata ofm, red. A. Coniglio – A. Ricco, Collectio Maior 57, Milano 2020, s. 337-366.
Ryan J.J., From the Passion to the Church of the Holy Sepulchre. Memories of Jesus in Place, Pilgrimage, and Early Holy Sites Over the First Three Centuries, London – New York – Oxford – New Delhi – Sydney 2021. (Crossref)
Rzepka Ł., Raduj się Mario – „Pozdrowienie Anielskie” na nowo odczytane, w: Ortodoksja – ortopraksja. Między teoretycznym a praktycznym wymiarem teologii, red. Ł Rzepka – A. Małek, Kraków 2016, s. 57-78.
Sobieraj A., Chaire kecharitomene. Mariologiczna perspektywa tajemnicy radości, „Salvatoris Mater” 12/3-4 (2010) s. 83-103.
Starowieyski M., Mariologia Orygenesa, w: Orygenes, Homilie o Ewangelii św. Łukasza, PSP 36, Warszawa 1986, s. 7-29.
Starowieyski M., Kulturotwórcza rola Apokryfów, „Warszawskie Studia Teologiczne” (nr specjalny 2017) s. 12-24.
Taylor J.E., Christians and the Holy Places. The Myth of Jewish-Christian Origins, Oxford 1993.
Testa E., Il targum di Is 55,1-13 scoperto a Nazareth e la teologia sui pozzi dell’acqua viva, „Liber Annus SBF” 17 (1967) s. 259-289.
Testa E., Le grotte mistiche dei Nazareni e i loro riti battesimali, „Liber Annus SBF” 12 (1961-1962) s. 5-45.
Testa E., Nazareth giudeo-cristiana. Riti, iscrizioni, simboli, Jerusalem 1969.
Tronina A., Jeszcze o imieniu Maria(m), „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 43 (1990) s. 127-130. (Crossref)
Wronikowska B., Picturae Sacrae. Motywy ikonograficzne malowideł przedkonstantyńskich w chrześcijańskich katakumbach Rzymu, Lublin 1990.
Faculty of Theology, Nicolaus Copernicus University in Toruń https://orcid.org/0000-0002-4045-2314
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Papers published in Vox Patrum are covered by the Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) licence. Authors and users can use published works licensed under the CC-BY-ND since 2018. For earlier publications, copyrights are available under fair use rights in accordance with the Act of February 4, 1994 on copyrights and related rights.
