Gniew w nauczaniu homiletycznym św. Jana Chryzostoma. Analiza Homilii na Ewangelię według św. Mateusza
Piotr Szczur
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-3011-3404
Abstrakt
W artykule zajęto się opracowaniem nauczania Jana Chryzostoma na temat gniewu zawartego w jego Homiliach na Ewangelię według św. Mateusza. Omówiono jedynie gniew człowieka, całkowicie pomijając zagadnienie gniewu Boga, które stanowi zupełnie odrębny problem badawczy. Na określenie gniewu Chryzostom używa dwóch rzeczowników greckich: ἡ ὀργή i ὁ θυμός, które w zasadzie stosuje zamiennie jako synonimy, nie podkreślając żadnych szczególnych niuansów znaczeniowych wyraźnie odróżniających je od siebie. Chociaż kaznodzieja nie podaje definicji gniewu, to jednak określa go jako namiętność (τό πάθος) i umieszcza go wśród innych wad, tym samym zaliczając go – zgodnie z klasyfikacją Platona – do namiętności gniewliwej części duszy. Gniew określa też jako chorobę, a personifikując go mówi, że gniew to diabeł. Kaznodzieja podaje wiele przyczyn gniewu (zazdrość, posiadana władza, sytuacje zagrożenia, lub tematyka głoszonych kazań, a przede wszystkim ludzka opieszałość i działanie diabła). Mówi też o zgubnych skutkach gniewu, który przede wszystkim niszczy relacje międzyludzkie, ale też szkodzi duchowości człowieka i prowadzi go do poważniejszych wykroczeń (np. krzywoprzysięstwo, nieprzyjaźń, obelgi, rękoczyny, a nawet zabójstwo). Z tego też powodu Chryzostom zwraca uwagę na zakaz gniewu wyrażony przez Chrystusa i św. Pawła oraz konieczność walki z nim, co jest istotnym elementem doskonalenia chrześcijańskiego. Podjęcie tych wysiłków przynosi duchowe owoce w postaci pokoju serca i uzyskania odpuszczenia grzechów. W końcowej partii artykułu poruszone zostało zagadnienie słusznego gniewu, który jest nie tylko dozwolony, ale też wskazany wobec tych, którzy grzeszą, aby dzięki gniewnemu upomnieniu poprawili się.
Słowa kluczowe:
Jan Chryzostom, kaznodziejstwo, emocje, gniew, słuszny grzew, doskonalenie chrześcijańskieBibliografia
Aristoteles, Rhetorica, ed. J.H. Freese, Aristotle, The “Art” of Rhetoric, LCL 193, Cambridge 1926. (Crossref)
Basilius Caesariensis, Regulae morales, PG 31, 961-869.
Cyrillus Alexandrinus, Expositio in Psalmos, PG 69, 717-1273.
Cyrillus Alexandrinus, Commentarius in xii prophetas minores, PG 71, 9-1061; PG 72, 9-756.
Eusebius Caesariensis, Demonstratio evangelica, PG 22, 13-793.
Gregorius Nyssenus, Orationes de beatitudinibus, PG 44, 1193-1301.
Iohannes Chrysostomus, Ad Stagirium a daemone vexatum, PG 47, 423-494.
Iohannes Chrysostomus, Ad Theodorum lapsum, ed. J. Dumortier, SCh 117, Paris 1966.
Iohannes Chrysostomus, De eleemosyna, PG 51, 261-272.
Iohannes Chryzsostomus, De Lazaro conciones, PG 48, 963-1054.
Iohannes Chrysostomus, De sacerdotio, ed. A.-M. Malingrey, SCh 272, Paris 1980, p. 52-363.
Iohannes Chrysostomus, De Davide et Saule, PG 54, 675-708.
Iohannes Chrysostomus, Sermo cum presybyer fuit ordinatus, ed. A.-M. Malingrey, SCh 272, Paris 1980, p. 388-419.
Iohannes Chrysostomus, In Genesim sermones, ed. L. Brottier, SCh 433, Paris 1966.
Iohannes Chrysostomus, In epistulam ad Ephesios homiliae, PG 62, 9-176.
Iohannes Chrysostomus, In epistulam ad Romanos homiliae, PG 60, 391-682.
Iohannes Chrysostomus, In Matthaeum homiliae, PG 57-58.
Plato, Phaedrus, ed. H.N. Fowler, in: Plato, Phaedrus, LCL 36, London – New York 1913, p. 412-578. (Crossref)
Plato, Timaeus, ed. R.G. Bury, in: Plato, Timaeus, LCL 234, London – Cambridge 1961, p. 16-252.
Socrates, Historia ecclesiastica, ed. G.C. Hansen, GCS NF 1, Berlin 1995.
Sozomenus, Historia ecclesiastica, ed. J. Bidez – G.C. Hansen, GCS 50, Berlin 1960.
Theodoretus Cyrensis, De theologia sanctae Trinitatis et de oeconomia (sub nomine Cyrilli), PG 75, 1148-1189.
Theodoretus Cyrensis, Graecarum affectionum curatio, PG 83, 784-1152.
Theodoretus Cyrensis, Interpretatio in Psalmos, PG 80, 857-1997.
Asikainen S., Jesus and Other Men: Ideal Masculinities in the Synoptic Gospels, Biblical Interpretation Series 159, Leiden 2018. (Crossref)
Bosinis K., Two Platonic Images in the Rhetoric of John Chrysostom: ‘The Wings of Love’ and the ‘Charioteer of the Soul’, “Studia Patristica” 41 (2006) p. 433-438.
Braund S. – Gilbert G., The ABC of Epic „Ira”: Anger, Beasts, and Cannibalism, in: Ancient Anger: Perspectives from Homer to Galen, ed. S. Braund – G. Most, Cambridge 2003, p. 250-285. (Crossref)
Brottier L., L’appel des demi-chrétiens à la vie angélique: Jean Chrysostome prédicateur, entre idéal monastique et réalité mondaine, Patrimoines. Christianisme, Paris 2005.
Canévet M., Sens spirituel, in: Dictionnaire de spiritualité: ascétique et mystique, doctrine et histoire, v. 14, ed. A. Derville – P. Lamarche – A. Solignac, Paris 1990, col. 599-617.
Clavis Patrum Graecorum, v. 2: Ab Athanasio ad Chrysostomum, ed. M. Geerard, Turnhout 1974.
Dunkle B., John Chrysostom’s Community of Anger Management, “Studia Patristica” 83 (2017) p. 217-230.
Durand M.G. de, La colère chez S. Jean Chrysostome, “Revue des Sciences Religieuses” 67/1 (1993) p. 61-77. (Crossref)
Fatouros G., Theodoros Daphnopates, in: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon, v. 11, ed. F.W. Bautz, Herzberg 1996, col. 968-970.
Fraigneau-Julien B., Les sens spirituels et la vision de Dieu selon Syméon le Nouveau Théologien, Paris 1985. (Crossref)
Franco C., Shameless: The Canine and the Feminine in Ancient Greece, tr. M. Fox, Berkeley 2014.
Greek-English Lexicon, ed. H.G. Liddell – R. Scott, Oxford 1961.
Harris W.V., Restraining Rage: The Ideology of Anger Control in Classical Antiquity, Cambridge 2004.
Iluk J., Bizantyjskie eklogi z homilii św. Jana Chryzostoma i ich nowożytne losy, in: Magia Ksiąg. Księgi Magii. Księga Jubileuszowa poświęcona Profesor Irenie Fijałkowskiej, ed. D. Oboleńska – U. Patocka-Sigłowy, Gdańsk 2017, p. 41-53.
Kazhdan A., Daphnopates Theodore, in: The Oxford Dictionary of Byzantium, v. 1, ed. A. Kazhdan, Oxford – New York 1991, p. 588.
Kelly J.N.D., Golden Mouth. The Story of John Chrysostom: Ascetic, Preacher, Bishop, Ithaca 1998.
Konstan D., Aristotle on Anger and the Emotions: The Strategies of Status, in: Ancient Anger: Perspectives from Homer to Galen, ed. S. Braund – G. Most, Cambridge 2003, p. 99-120. (Crossref)
Korwin-Łopuszański J., Gniew i strach w etyce Arystotelesa, “Roczniki Filozoficzne” 29/2 (1981) p. 49-73.
Krystyniacki J., Wstęp, in: Św. Jan Chryzostom, Wykład Ewangelii św. Mateusza, v. 1, Lwów 1903, p. V-XXVIII.
Kubiś A., Morderczy gniew. Intertekstualna lektura Mt 5,21-22, “Verbum Vitae” 34 (2018) p. 249-287. (Crossref)
Lai P.-W., John Chrysostom and the Hermeneutics of Exemplar Portraits, Durham 2010.
Lampe G.W.H., A Patristic Greek Lexicon, Oxford 1961.
Leduc F., Gérer l’agressivité et la colère d’après l’oeuvre de saint Jean Chrysostome, “Proche-Orient Chrétien” 38 (1988) p. 31-63.
LeDoux J., The Emotional Brain: The Mysterious Underpinnings of Emotional Life, New York 1996.
Leyerle B., Animal Passions. Chrysostom’s Use of Animal Imagery, “Studia Patristica” 83 (2017) p. 184-201.
Leyerle B., The Narrative Shape of Emotion in the Preaching of John Chrysostom, Christianity in Late Antiquity 10, Oakland 2021. (Crossref)
Malingrey A.-M., Résonances stoïciennes dans l’oeuvre de Jean Chrysostome, „Revue de Recherche Philosophique” 7 (1979) p. 116-121.
Mayer W., Audience(s) for Patristic Social Teaching: A Case Study, in: Reading Patristic Texts on Social Ethics: Issues and Challenges for Twenty-first Century Christian Social Thought, ed. J. Leemans – B.J. Matz – J. Verstraeten, Washington 2011, p. 85-99. (Crossref)
Mayer W., Who Came to Hear John Chrysostom Preach? „Ephemerides Theologicae Lovanienses” 76 (2000) p. 73-87. (Crossref)
Mayer W., John Chrysostom: Extraordinary Preacher, Ordinary Audience, in: Preacher and Audience: Studies in Early Christian and Byzantine Homiletics, ed. P. Allen – M. Cunningham, Leiden 1998, p. 105-137. (Crossref)
Mayer W., The Homilies of St John Chrysostom: Provenance. Reshaping the Foundations, Orientalia Christiana Analecta 273, Rome 2005.
Moore P.C., Bound Together for Heaven: Mutual Emotions in Chrysostom’s Homilies on Matthew for Well-Ordered and Fruitful Community in Anxious Times, in: Revisioning John Chrysostom: New Approaches, New Perspectives, ed. C.L. de Wet – W. Mayer, Critical Approaches to Early Christianity 1, Leiden 2019, p. 334-360. (Crossref)
Moore P., Deploying Emotional Intelligence: John Chrysostom’s Relational Emotional Vocabulary in his Beatitude Homilies, “Studia Patristica” 83 (2017) p. 131-138.
Papadogiannakis Y., Homiletics and the History of Emotions: The Case of John Chrysostom, in: Revisioning John Chrysostom: New Approaches, New Perspectives, ed. C.L. de Wet – W. Mayer, Critical Approaches to Early Christianity 1, Leiden 2019, p. 300-333. (Crossref)
Roskam G., Plutarch’s Influence on John Chrysostom, „Byzantion” 85 (2015) p. 341-363.
Spatharakis I., The Portrait in Byzantine Illuminated Manuscripts, Leiden 1976.
Szczur P., Problematyka społeczna w późnoantycznej Antiochii na podstawie nauczania homiletycznego Jana Chryzostoma, Lublin 2008.
Szczur P., Rola „zmysłów wiary” w zrozumieniu sakramentów inicjacji chrześcijańskiej według Cyryla Jerozolimskiego, „Vox Patrum” 61 (2014) p. 297-308. (Crossref)
Szczur P., Rola postrzegania duchowego w nauczaniu katechetycznym Jana Chryzostoma, „Vox Patrum” 62 (2014) p. 493-504. (Crossref)
Tonias D., Facing Down Fear: John Chrysostom’s Answer to Violence, in: The (De)Legitimization of Violence in Sacred and Human Contexts, ed. M. Shafiq – T. Donlin-Smith, Cham 2021, p. 27-47. (Crossref)
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II https://orcid.org/0000-0003-3011-3404
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
