Postać wdowy w Ewangelii Łukasza jako symbol Kościoła w tradycji łacińskiej
Krzysztof Bardski
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-8340-3993
Abstrakt
W artykule zostały przeanalizowane starożytne i średniowieczne interpretacje postaci wdowy w Ewangelii Łukasza w tradycji Kościoła zachodniego. Poczynając od Ambrożego (+397), przez Bedę Czcigodnego (+735), aż po kompilację Glossa Ordinaria (XII w.), postać wdowy przeważnie kojarzona była z Eklezją, czyli Kościołem. W toku rozważań zostały podjęte następujące problemy badawcze: W jaki sposób tekst biblijny sugeruje takie skojarzenie? Jakie potencjalne motywy symbolotwórcze tekstu biblijnego prowadzą do tego skojarzenia i jakie wynikają stąd dalsze implikacje? Jak wyglądał proceder interpretacyjny ówczesnych komentatorów, który prowadził do stworzenia takiej symboliki? I w końcu, na ile może być ona inspirująca dla współczesnego odbiorcy? Wdowa Anna, która z nadzieją tęskni, by ujrzeć Boże oblicze (Łk 2,36-38), wdowa z Sarepty Sydońskiej, której zagraża śmierć głodowa (Łk 4,25-26), wdowa z Nain, która cierpi z powodu śmierci syna (Łk 7,11-17), wdowa wytrwale błagająca sędziego, by wstawił się za nią (Łk 18,1-8) oraz wdowa wrzucająca dwa grosze do skarbony (Łk 21,1-4), obrazują Kościół wyglądający z nadzieją zmartwychwstania w czasach ostatecznych, otrzymujący duchowy pokarm Ciała Pańskiego, ufający w moc Chrystusa, który przywraca życie jej duchowo umarłym synom, wytrwale modlący się do Boga oraz na Nim opierający całą swoją egzystencję.
Słowa kluczowe:
wdowa, Kościół, symbolika, interpretacja alegoryczna, tradycja łacińskaBibliografia
Alcuinus, Contra Elipandum. Epistola Albini Magistri ad Elipandum Toletanum Episcopum, Cohortatoria in catholica fide, PL 101, 231-270.
Ambrosius Mediolanensis, De viduis, PL 16, 233-262.
Ambrosius Mediolanensis, Expositio Evangelii secundum Lucam, ed. M. Adriaen, CCL 14, Turnhout 1957, tł. W. Szołdrski, Ambroży, Wykład Ewangelii według świętego Łukasza, PSP 16, Warszawa 1977.
Anselmus Laudunensis et schola, Glossa Ordinaria, w: Glossae Scripturae Sacrae electronicae, ed. M. Morard, IRHT-CNRS, 2016-2018, w: http://gloss-e.irht.cnrs.fr/index.php (dostęp: 18.03.2022).
Augustinus Hipponensis, Confessiones, ed. L. Verheijen, CCL 27, Turnhout 1981, tł. Z. Kubiak, Augustyn, Wyznania, Warszawa 1987.
Augustinus Hipponensis, Enarrationes in Psalmos, ed. E. Dekkers – J. Fraipont, CCL 38-40, Turnhout 1956, tł. J. Sulowski, Augustyn, Objaśnienia Psalmów, PSP 37-42, Warszawa 1986.
Augustinus Hipponensis, In Ioannis Evangelium tractatus, ed. A. Mayer, CCL 36, Turnhout 1954, tł. W. Szołdrski – W. Kania, Augustyn, Homilie na Ewangelię świętego Jana, PSP 15, Warszawa 1977.
Augustinus Hipponensis, Quaestiones Evangeliarum, ed. A. Mutzenbecher, CCL 44B, Turnhout 1980.
Augustinus Hipponensis, Sermones de Scripturis, 1-50: Discorsi 1. Sul Vecchio Testamento, ed. B. Bellini – F. Cruciani – V. Tarulli, OSA 29, Milano 1979; 51-85: Discorsi 2. Sul Nuovo Testamento, ed. L. Carrozzi, OSA 30/1, Milano 1982; 86-116: Discorsi 2. Sul Nuovo Testamento, ed. L. Carrozzi, OSA 30/2, Milano 1983; 117-150: Discorsi 3. Sul Nuovo Testamento, ed. M. Recchia, OSA 31/1, Milano 1990; 151-183: Discorsi 3. Sul Nuovo Testamento. ed. M. Recchia, OSA 31/2, Milano 1990.
Beda Venerabilis, Allegorica expositio in Samuelem, ed. D. Hurst, CCL 119 Turnhout 1962, 1-272.
Beda Venerabilis, Homiliae, ed. D. Hurst, CCL 122, Turnhout 1955, s. 1-378.
Beda Venerabilis, In Evangelium S. Lucae, ed. D. Hurst, CCL 120, Turnhout 1960, s. 5-425.
Beda Venerabilis, In Evangelium S. Marci, ed. D. Hurst CCL 120, Turnhout 1960, s. 431-648.
Caesarius Arelatensis, Sermones, ed. G. Morin, CCL 103-104, Turnhout 1953, tł. S. Ryznar, Cezary z Arles, Kazania, PSP 52, Warszawa 1989 (kazania 1-55).
Claudius Taurinensis, Commentarii in Libros Regum, PL 50, 1047-1208; 104, 623-810.
Cyprianus Carthaginensis, De opere et eleemosynis, ed. M. Simonetti, CCL 3A, Turnhout 1976, s. 55-72.
Eucherius Lugdunensis, Formulae spiritalis intelligentiae, ed. C. Wotke, CSEL 31/1, Wien 1984, s. 3-62.
Garnerius Longinensis (Pseudo), Allegoriae in universam Sacram Scripturam, PL 112, 849-1088, w: G. Colvenerius, Hrabani Mauri opera quae reperi potuerunt omnia in sex tomos distincta, t. 5, Köln 1626, s. 749-823, tł. P.G. di Domenico, Rabano Mauro (pseudo), Allegorie sulla Scrittura, Città del Vaticano 2002; tł. P. Throop, Anonymous, Allegories in All Holy Scripture, Charlotte 2009.
Haymo Autissiodorensis, Homiliae de tempore, PL 118, 11-815.
Hieronymus Stridonensis (Pseudo), Expositio Evangeliorum, PL 30, 531-590 (549-601) = PL 114, 861-888.
Hieronymus Stridonensis, Epistulae, ed. I. Hilberg, CSEL 54-56, Wien 1910-1918; ed. J. Divjak, CSEL 88, Wien 1981, tł. J. Czuj, Hieronim, Listy, t. 1-3, Warszawa 1953.
Isidorus Hispalensis, Allegoriae sacrae Scripturae, PL 83, 99-130.
Isidorus Hispalensis, Etymologiarum sive originum libri XX, PL 82, 73-728.
Melito Sardensis (Pseudo), Clavis, w: J.-P. Laurant, Symbolisme et Écriture. Le cardinal Pitra et la „Clef” de Meliton de Sardes, Paris 1988.
Pacianus Barcinonensis, Epistula 3 ad Sympronianum, ed. C. Granado – C. Épitalon – M. Lestienne, SCh 410, Paris 1995, tł. K. Bardski, List 3 do Symproniana, w: Pacjan z Barcelony, Dzieła, BOK 11, Kraków 2000, s. 77-118.
Paschasius Radbertus, Expositio in Matthaeum, ed. B. Paulus, CCCM 56, 56A, 56B, Turnhout 1984.
Primasius Hadrumetanus, Commentarius in Apocalypsin, PL 68, 793-936.
Rabanus Maurus, De universe, PL 111, 9-614.
Vergilius, Aeneis, tł. Z. Kubiak, Wergiliusz, Eneida, Warszawa 1987.
Bardski K., Alegoryczno-symboliczna interpretacja Biblii, Kraków 2016.
Bardski K., Misterium krzyża w symboliczno-alegorycznych interpretacjach wybranych motywów biblijnych, „Scripturae Lumen” 3 (2011) s. 101-117.
Bardski K., Pokarm i napój miłości. Symbolizm w ponaddosłownej interpretacji Biblii w tradycji Kościoła, Rozprawy i Studia Biblijne 16, Warszawa 2004.
Barré H., Le „mystère” d’Ève à la fin de l’époque patristique en Occident , Bulletin de la Société française d’études mariales 13, Juvisy 1955, s. 61-97.
Biblia Patristica. Index des citations et allusions bibliques dans la littérature patristique, Paris 1975-
Dahan G., L’exégèse chrétienne de la Bible en Occident medieval. XIIe-XIVe siècle, Paris 1999.
Dekkers E. – Gaar Ae., Clavis Patrum Latinorum, Turnhout 1995.
Frede H.-J., Kirchenschriftsteller, Verzeichnis und Sigel, Freiburg 1981.
Glorieux P., Pour revaloriser Migne, Mélanges de science religieuse. Cahier supplémentaire, Lille 1952.
Griesser B., Die handschriftliche Ueberlieferung der „Expositio IV Evangeliorum” des Ps. Hieronymus, „Revue Bénédictine” 49 (1937) s. 279-321. (Crossref)
Kelly J.F., Biblical Studies: The medieval Irish Contribution, Dublin 1976.
Kelly J.F., Scriptores Hiberniae minores, CCL 108C, Turnhout 1974.
Kobielus S., Krzyż Chrystusa. Od znaku i figury do symbolu i metafory, Warszawa 2000.
Lapidge M. – Sharpe R., A Bibliography of Celtic-Latin Literature 400-1200, Dublin 1985.
Leclercq J., Miłość nauki a pragnienie Boga, tł. M. Borkowska, Źródła monastyczne 14, Kraków 1997.
Lindemann M., Medicine and Society in early Modern Europe, Cambridge 2010.
Machielsen I., Clavis patristica Pseudoepigraphorum Medii Aevi (Theologica exegetica), t. 1-2, Turnhout 1994.
Marcos M., The Making of Novatian the Heretic and the Early Geography of Novatianism, „Studi e Materiali di Storia delle Religioni” 85/1 (2019) s. 77-94.
Mikołajczak M., Samoofiarowanie Eliasza (1 Krl 17,21), „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 51/2 (1998) s. 81-87. (Crossref)
Morin G., Études, Textes, Découvertes, Analecta Mardesolana 2, Paris 1913.
Pawłowski Z., Ożywienie zmarłych w cyklu opowiadań o Eliaszu i Elizeuszu, „Verbum Vitae” 15 (2009) s. 17-34. (Crossref)
Simonetti M., Lettera e/o allegoria. Un contributo alla storia dell’esegesi patristica, Studia Ephemeridis Augustinianum 23, Roma 1985, tł. T. Skibiński, Między dosłownością a alegorią, Kraków 2000.
Spicq C., Esquisse d’une histoire de l’exégèse au Moyen Âge, Paris 1944.
Starowieyski M., Karmię was tym, czym sam żyję. Ojcowie Kościoła komentują ewangelie niedzielne roku C, Kraków 1980.
Stegmüller F., Repertorium Biblicum Medii Aevi, Madrid 1950.
Szczepaniak M., Elias redivivus. Koncepcja przychodzącego powtórnie Eliasza w wybranych tekstach biblijnych i pismach qumrańskich (praca doktorska UKSW, Warszawa 2009).
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa https://orcid.org/0000-0002-8340-3993
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
