Bazyli Wielki jako spadkobierca i kontynuator greckiej tradycji filozoficznej w homili "O zawiści"
Abstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie roli, jaką w homilii Bazylego z Cezarei O zawiści odgrywa grecka tradycja filozofii moralnej. Homilia ta, zaliczana do rozpraw moralnych, analizuje naturę i przedstawia metody leczenia zawiści, uważanej zarówno przez pisarzy grecko-rzymskich, jak i wczesnych autorów chrześcijańskich za emocję szczególnie niebezpieczną i szkodliwą zarówno dla duszy pojedynczego człowieka, jak i dla całego społeczeństwa. Pisarze kościelni przejęli wiele elementów z tradycyjnych koncepcji odnoszących się do zawiści i pokrewnych jej emocji, dostosowali je do swoich celów i dodali do długiej tradycji interpretacyjnej własne spostrzeżenia. Chociaż sam Bazyli nie wymienia w homilii źródeł innych niż Biblia, dokładna analiza tekstu ukazuje silny wpływ dawnych greckich pisarzy zajmujących się filozofią moralną – przede wszystkim Platona, Arystotelesa, stoików, a także Plutarcha z Cheronei.
Słowa kluczowe:
Bazyli z Cezarei, zawiść, grecka filozofia moralna, homiletyka starożytna, nauczanie moralneBibliografia
Aristoteles, De arte rhetorica, w: Aristotelis Opera, t. 2, ed. O. Gigon, Berlin 1960, s. 1354-1419, tł. H. Podbielski, Arystoteles, Retoryka, w: Arystoteles, Dzieła wszystkie, t. 6, Warszawa 2001, s. 302-478. (Crossref)
Aristoteles, Ethica Nicomachea, w: Aristotelis Opera, t. 2, ed. O. Gigon, Berlin 1960, s. 1094-1180, tł. D. Gromska, Arystoteles, Etyka nikomachejska, w: Arystoteles, Dzieła wszystkie, t. 5, Warszawa 1996, s. 77-300. (Crossref)
Aulus Gellius, Noctes Atticae, w: Gellius, Attic Nights, t. 1, tł. J.C. Rolfe, Loeb Classical Library 195, Cambridge 1927. (Crossref)
Basilius Caesariensis, Homilia de invidia, PG 31, 372-385, tł. T. Sinko, Św. Bazyli Wielki, Homilia o zazdrości, w: Św. Bazyli Wielki, Wybór homilij i kazań, Kraków 1947, s. 120-129.
Epictetus, Enchiridion, w: Epictetus, Encheiridion, ed. G.J. Boter, Berlin 1927. (Crossref)
Epictetus, Dissertationes, w: Epicteti dissertationes ab Arriano digestae, ed. H. Schenkl, Leipzig 1916.
Plato, Gorgias, w: Plato, t. 3: Lysis. Symposium. Gorgias, tł. W.R.M. Lamb, Loeb Classical Library 166, Cambridge 1927, s. 258-533.
Plato, Leges, w: Plato, t. 10-11: Laws, tł. R.G. Bury, Loeb Classical Library 187, 192, Cambridge 1926. (Crossref)
Plato, Philebus, w: Plato, t. 8: Statesman. Philebus. Ion, tł. H.N. Fowler – W.R.M. Lamb, Loeb Classical Library 164, Cambridge 1925, s. 197-399. (Crossref)
Plato, Respublica, w: Plato, t. 5-6: Republic, tł. Ch. Emlyn-Jones, Loeb Classical Library 237, 276, Cambridge 2013. (Crossref)
Plato, Sophista, w: Plato, t. 7: Theaetetus. Sophist, tł. H.N. Fowler, Loeb Classical Library 123, Cambridge 1921, s. 259-459. (Crossref)
Plato, Timaeus, w: Plato, t. 9: Timaeus. Critias. Cleitophon. Menexenus. Epistles, tł. R.G. Bury, Loeb Classical Library 234, Cambridge 1929, s. 1-253. (Crossref)
Plutarchus Chaeronensis, De capienda ex inimicis utiltate, w: Plutarch, Moralia, t. 2, tł. F.C. Babbitt, Loeb Classical Library 222, Cambridge 1928, s. 4-40, tł. Plutarch, Jaki pożytek mogą nam przynieść wrogowie, „Meander” 30 (1997) s. 247-257.
Plutarchus Chaeronensis, De cohibenda ira, w: Plutarchi Moralia, t. 3, ed. M. Pohlenz, Leipzig 1929, s. 157-186, tł. Z. Abramowiczówna, Plutarch, O powściąganiu gniewu, w: Plutarch z Cheronei, Moralia. Wybór pism filozoficznych i moralnych, Wrocław 2005, s. 270-303.
Plutarchus Chaeronensis, De curiositate, w: Plutarchi Moralia, t. 3, ed. M. Pohlenz, Leipzig 1929, s. 311-332, tł. Z. Abramowiczówna, Plutarch, O wścibstwie, w: Plutarch, Moralia (Wybór), Warszawa 1977, s. 191-212.
Plutarchus Chaeronensis, De fraterno amore, w: Plutarchi Moralia, t. 3, ed. M. Pohlenz, Leipzig 1929, s. 221-254, tł. Z. Abramowiczówna, Plutarch, O miłości braterskiej, w: Plutarch, Moralia (Wybór), Warszawa 1977, s. 249-287.
Plutarchus Chaeronensis, De invidia et odio, w: Plutarchi Moralia, t. 3, ed. M. Pohlenz, Leipzig 1929, s. 365-371, tł. Z. Abramowiczówna, Plutarch, O zawiści i nienawiści, w: Plutarch, Moralia (Wybór), Warszawa 1977, s. 151-158.
Plutarchus Chaeronensis, De laude ipsius, w: Plutarchi Moralia, t. 3, ed. M. Pohlenz, Leipzig 1929, s. 371-393, tł. Z. Abramowiczówna, Plutarch, Jak można chwalić siebie samego nie budząc niechęci, w: Plutarch, Moralia (Wybór), Warszawa 1977, s. 68-91.
Plutarchus Chaeronensis, De recta ratione audiendi, w: Plutarch, Moralia, t. 1, tł. F.C. Babbitt, Loeb Classical Library 197, Cambridge 1927, s. 204-258.
Plutarchus Chaeronensis, De vitioso pudore, w: Plutarchi Moralia, t. 3, ed. M. Pohlenz, Leipzig 1929, s. 346-365, tł. Z. Abramowiczówna, Plutarch, O fałszywym wstydzie, w: Plutarch, Moralia (Wybór), Warszawa 1977, s. 129-150.
Plutarchus Chaeronensis, Quaestiones convivales, w: Plutarchi Moralia, t. 4, ed. C. Hubert, Leipzig 1938.
Plutarchus Chaeronensis, Quomodo quis suos in virtute sentiat profectus, w: Plutarch, Moralia, t. 1, tł. F.C. Babbitt, Loeb Classical Library 197, Cambridge 1927,
s. 400-456, tł. Z. Abramowiczówna, Plutarch, Jak można stwierdzić własny postęp w cnocie, w: Plutarch, Moralia (Wybór), Warszawa 1977, s. 41-67.
Avdokhin A., Plutarch and Early Christian Theologians, w: Brill’s Companion to the Reception of Plutarch, red. S. Xenophontos – K. Oikonomopoulou, Leiden 2019, s. 103-118. (Crossref)
Ben-Ze’ev A., Aristotle on Emotions toward the Fortune of Others, w: Envy, Spite and Jealousy, red. D. Konstan – N.K. Rutter, Edinburgh 2003, s. 99-121. (Crossref)
Ben-Ze’ev A., Envy and Inequality, „The Journal of Philosophy” 89 (1992) s. 551-581. (Crossref)
Beneker J., Plutarch and Saint Basil as Readers of Greek Literature, „Syllecta Classica” 22 (2011) s. 95-111. (Crossref)
Blowers P.M., Envy’s Narrative Scripts: Cyprian, Basil and the Monastic Sages on the Anatomy and Cure of the Invidious Emotions, „Modern Theology” 25 (2009) s. 21-43. (Crossref)
Brisson L., The notion of phthonos in Plato, w: Emotions in Plato, red. L. Candiotto – O. Renaut, Leiden 2020, s. 201-219. (Crossref)
Burns A., Diatribe and Plutarch’s practical ethics, Iowa City 2015, w: http://ir.uiowa.edu/etd/1832 (dostęp: 31.05.2022).
Dillon J., Plutarch and Platonism, w: A Companion to Plutarch, red. M. Beck, Chichester 2014, s. 61-72. (Crossref)
Foster G.M., The Anatomy of Envy: A Study of Symbolic Behavior, „Current Anthropology” 13 (1972) s. 165-202. (Crossref)
Fussi A., Schadenfreude, envy and jealousy in Plato’s Philebus and Phaedrus, „Philosophical Inquiries” 5 (2017) s. 73-89.
Gill Ch., Is Rivalry a Virtue or a Vice?, w: Envy, Spite and Jealousy, red. D. Konstan – N.K. Rutter, Edinburgh 2003, s. 29-52. (Crossref)
Hoof L. van, Plutarch’s Practical Ethics: The Social Dynamis of Philosophy, Oxford 2010.
Hoof L. van, Practical Ethics, w: A Companion to Plutarch, red. M. Beck, Chichester 2014, s. 135-148. (Crossref)
Konstan D., The Emotions of the Ancient Greeks: Studies in Aristotle and Classical Literature, Toronto 2006. (Crossref)
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
