„Najbardziej elokwentni z Ojców” a metoda przepowiadania w Kościele przełomu IV i V wieku
Abstrakt
Grzegorz z Nazjanzu i Jan Chryzostom na przestrzeni czasu zostali uznani za najwybitniejszych kaznodziejów Kościoła na Wschodzie. Celem obecnego artykułu jest wykazanie, że różnili się w sposobie opracowania tekstów publicznych wystąpień, co implikuje potrzebę odrębnego podejścia do ich dorobku. Obaj Ojcowie tworzyli w okresie, gdy retorykę wykorzystywano bardziej na potrzeby rozrywki niż przekazu wiedzy, a znani z biegłości krasomówczej sofiści uchodzili za przekupnych i zdeprawowanych. Na przestrzeni kilkudziesięciu lat doprowadziło to w Kościele do odrzucenia warsztatu retorycznego na rzecz bardziej przystępnego co do formy i języka gatunku – homilii.
Słowa kluczowe:
retoryka, homilia, Grzegorz z Nazjanzu, Jan Chryzostom, kaznodziejstwo wczesnochrześcijańskieBibliografia
Augustinus Hipponensis, Enarrationes in Psalmos, CCL 40, ed. E. Dekkers – J. Fraipont, Tournhout 1956.
Erasmus Desiderius, Illustriss. Principi ad Domino D. Georgio Saxonie Duci, w: Opus Epistolarum Des. Erasmi Roterodami, t. 9, red. P.S. Allen – H.W. Garrod, Oxonii 1938, s. 266-268.
Gregorius Presbyter, Vita S. Patris nostri Gregorii Theologi, Episcopi Nazianzeni, PG 35, 243-304.
Gregorius Nazianzenus, Carmina, PG 37, 397-38, 130.
Gregorius Nazianzenus, Epistolae, PG 37, 21-388.
Gregorius Nazianzenus, Orationes, PG 35, 395-36, 664; SCh 309, 318, 384, 405, Paris 1982-1995.
Joannes Chrysostomus, Adversus oppugnatores vitae monasticae, PG 47, 319-386.
Joannes Chrysostomus, De S. Babyla contra Julianum et Gentiles, SCh 362, Paris 1990.
Joannes Chrysostomus., In Joannem homiliae, PG 59, 23-482.
Joannes Chrysostomus, Conciones VII de Lazaro, PG 48, 963-1054.
Joannes Chrysostomus, Contra Judaeos et Gentiles, PG 48, 813-838.
Hieronymus Eusebius Stridonensis, De viris illustribus, PL 23, 601-720.
Isidorus Hispalensis, Etymologiarum sive Originum libri XX, ed. W.M. Lindsay, OCT Scriptorum Classicorum Bibliotheca Oxoniensis, Oxonii 1911.
Sobór Watykański II, Konstytucja o liturgii świętej, w: Sobór Watykański II. Konstytucje. Dekrety. Deklaracje, Poznań 2022, s. 48-78.
Photius, Bibliotheca, t. 1, ed. I. Bekkerus, Berolini 1824, tł. O. Jurewicz, Focjusz, Biblioteka, t. 2, Warszawa 1988.
Suidas, Lexicon, t. 1, cz. 1, Halis et Brunsvigae 1853.
Amantos K.I. – Johnstone K. – Trypanis C.A., Prologomena to the History of the Byzantine Empire, Chicago 1969.
Ameringer T.E., The Stylistic Influence the Second Sophistic on the Panegyrical Sermons of St. John Chrysostom. A Study in Greek Rhetoric, Washington 1921.
Amirav H., Rhetoric and Tradition: John Chrysostom on Noah and the Flood, Louvain 2003.
Amirav H., The rhetorical expression of exegesis: The case of John Chrysostom, w: Giovanni Crisostomo, Oriente e Occidente tra IV e V secolo, Roma 2005, s. 221-227.
Anthon C., A Manual of Greek Literature, New York 1853.
Beeley C.A., Gregory of Nazianzus on the Trinity and the Knowledge of God, Oxford 2008. (Crossref)
Billius J., Argumentum, w: Operum Gregorii Nazianeni Tomi Tres, Basileae 1571, s. 572.
Billius J., Reverendissimo in Christo Patri ac Domino D. Carolo Lotharingo Cardinali, PG 35, 315-330.
Bosinis C., Faidros 243e-247a ste retorike tu Ioannes tu Chrysostomu, (oryg. Φαῖδρος 243e-247a στη ρητορική του Ιωάννης του Χρυσοστόμου ) „Theologia” 77 (2006) s. 659-695.
Bosinis C., Two platonic images of the rhetoric of John Chrysostom: ‘The wings of love’ and ‘the charioteer of the soul’, w: Studia Patristica. Papers presented at the Fourteenth International Conference on Patristic Studies held in Oxford 2003, t. 41, Orientalia, Clement, Origen, Athanasius, The Cappadocians, Chrysostom, red. F. Young, M. Edwards, P. Parvis, Leuven–Paris–Dudley 2006, s. 433-438.
Bosinis C., What does Paganism Mean for a Church Father? An Inquiry into the Use the Term ειδωλολατρειά in the Rhetoric of John Chrysostom, w: Studia Patristica, Papers presented at the Fourteenth International Conference on Patristic Studies held in Oxford 2003, t. 41: Orientalia, Clement, Origen, Athanasius, The Cappadocians, Chrysostom, red. F. Young – M. Edwards – P. Parvis, Leuven – Paris – Dudley 2006, s. 243-248.
Brubaker L., Vision and Meaning in Ninth-Century Byzantium. Image as Exegesis in the Homilies of Gregory of Nazianzus, Cambridge 1999.
Burns M.A., Saint John Chrysostom’s Homilies on the Statues: A study of their rhetorical qualities and form, Washington 1930.
Carter R., The Future of Chrysostom Studies. Theology and Nachleben, w: Symposion. Studies on St. John Chrysostom, red. P.C. Christos, Thessaloniki 1973, s. 129-136.
Caruso M., Hagiographic Style of the Vita Spyridonis between Rhetoric and Exegetical Tradition: Analogies between John Chrysostom’s Homilies and the Work of Theodore of Paphos, w: Studia Patristica, Papers presented at the Fourteenth International Conference on Patristic Studies held in Oxford 2003, t. 41: Orientalia, Clement, Origen, Athanasius, The Cappadocians, Chrysostom, red. F. Young – M. Edwards – P. Parvis, Leuven – Paris – Dudley 2006, s. 103-110.
Cribiore R., Libanius the Sophist. Rhetoric, Reality and Religion in the Fourth Century, b.m.w. 2013. (Crossref)
Funccius J.N., De inerti ac decrepita Latinae linguae senectute commentarius, Lemgoviae 1750.
Grzegorz z Nazjanzu, w: Nowy słownik wczesnochrześcijańskiego piśmiennictwa, red. M. Starowieyski – J.M. Szymusiak, Poznań 2018, s. 406-413.
Heath M., John Chrysostom, rhetoric and Galatians, „Biblical Interpretation” 12 (2004) s. 369-400. (Crossref)
Hipper J.J., Gloriosae laudes duodecim Apostolorum, Vetero-Pragae 1747.
Hofer A., Christ in the Life and Teaching of Gregory of Nazianzus, Oxford 2013.
Hofmann F., Kritische Studien im römischen Rechte, Wien 1885.
Homiliae, w: C. Du Fresne Du Cange, Glossarium ad Scriptores Mediae et Infimae Latinitatis, t. 2, cz. 1, Francofurti ad Moenum 1710, k. 847-848.
Homiliae, w: A. Rechenbergius, Hierolexicon Reale, hoc est Biblico-Theologicum et Historico-Ecclesiasticum, Lipsiae et Francofurti 1714, s. 721-722.
Homiliae, w: J.A. Schmidius, Lexicon Ecclesiasticum, Helmstadii 1712, s. 44.
Homiliae, hoc est, sermones sive conciones ad populum, ed. Alcuinus, Coloniae 1539.
Hoof Van L., Libanius. A Critical Introduction, Cambridge 2014.
Hornius G., Historia Ecclesiastica et politica, Lugduni Batavorum 1671.
Hubbel H.M., Chrysostom and rhetoric, „Classical Philology” 19 (1924) s. 261-276. (Crossref)
Iahnius [Jahn] A., Praefatio, w: Elias Metropolita Cretae, Commentarii in S. Gregorii Nazianzeni Orationes XIX, opr. A. Iahnius, PG 36, 745-756.
Iluk J., Święty Jan Chryzostom i jego epoka, w: O godnym życiu we wspólnocie. Antologia aforyzmów i didaskaliów św. Jana Chryzostoma, Gdańsk 2015, s. 7-23.
Index analyticus, PG 38, 1221-1292.
Keuffel G.G., Historia originis ac progressus scholarum inter Christianos, Helmstadium 1743.
Laird R.J., Images of this present life in the rhetoric of John Chrysostom, „Scrinium” 11 (2015) s. 78-86. (Crossref)
Latawiec Z., The rhetorical structure of John Chrysostom’s seventh homily on Galatians in relation to the Kenosis Hymn, „Classica Cracoviensia” 20 (2017) s. 55-70. (Crossref)
Won Sang L., Pastoral Leadership. A Case Study, including Reference to John Chrysostom, Eugene Oregon 2015.
Lugaresi L., Rhetoric against the Theatre and Theatre by Means of Rhetoric in John Chrysostom, w: Rhetorical Strategies in Late Antiquity. Images. Metatexts and Interpretations, red. A.J. Quiroga Puertas, Leiden – Boston 2017, s. 117-148. (Crossref)
Mayer W. – Allen P., John Chrysostom, London – New York 2000.
Migne J.P., Monitum in Orationem 37, PG 36, 279-282.
Momigliano A., Ottavo contributo alla storia degli studi classici e del mondo antico, Roma 1987.
Montacutio R., Apparatus ad origines Ecclesiasticas, Oxoniae 1635.
Prinz K., Epitaphios Logos. Struktur, Funktion und Bedeutung der Bestattungsreden im Athen des 5. und 4. Jahrhunderts, Frankfurt a/Main 1997.
Rylaarsdam D., John Chrysostom on Divine Pedagogy. The Coherence of his Theology and Preaching, Oxford 2014. (Crossref)
Sajdak J., De Gregorio Nazianzeno poetarum Christianorum fonte, Kraków 1917.
Sajdak J., De Gregorio Nazianzeno posteriorum rhetorum, grammaticorum, lexicographorum fonte I, „Eos” 16 (1910) s. 94-99.
Sajdak J., De Gregorio Nazianzeno posteriorum rhetorum, grammaticorum, lexicographorum fonte II, „Eos” 18 (1912) s. 1-30.
Sajdak J., Die Scholiasten zu den Reden Gregors von Nazianz, „Byzantinische Zeitschrift” 30 (1930) s. 268-274. (Crossref)
Sajdak J., Quaestiones Nazianzenicae I, „Eos” 15 (1909) s. 18-48.
Sievers G.R., Das Leben des Libanius, Berlin 1868.
Sinko T., De traditione Orationum Gregorii Nazianzeni. Pars prima, Kraków 1917.
Sinko T., De traditione Orationum Gregorii Nazianzeni. Pars secunda: de traditione indirecta, Kraków 1921.
Sternbach L., De Gregorio Nazianzeno Homeri interprete, w: Stromata in honorem Casimiri Morawski, Cracoviae 1908.
Strankowski M., Zagrożenia w przepowiadaniu Słowa Bożego w świetle Enarrationes in Psalmos św. Augustyna, „Vox Patrum” 60 (2013) s. 289-314. (Crossref)
Suvaryan Y. – Mirzoyan V. – Hayrapetyan R., Public Administration: Theory and History, Yerevan 2014.
Szwed-Kostecka J., Panegiryki św. Jana Chryzostoma De laudibus Sancti Pauli – kwestia struktury, „Źródła Humanistyki Europejskiej” 6 (2013) s. 191-208.
Szymusiak J.M., Grzegorz Teolog, Poznań 1965.
Tannous J., You Are What You Read: Qenneshre and the Miaphysite Church in the Seventh Century, w: History and Identity in the Late Antique Near East, red. Ph. Wood, Oxford 2013, s. 83-102. (Crossref)
Thomas G., The Image of God in the Theology of Gregory of Nazianzus, Cambridge 2019. (Crossref)
Warner J., Ecclesiae primitivae clericus: cuius gradus, educatio, tonsura, chorus, vita communis, vota, hierarchia, exponuntur, b.m.w. 1686.
Watt J.W., Syriac, w: A Companion to Late Antique Literature, red. S. McGill – E.J. Watts, b.m.w. 2018. (Crossref)
Weissenbach J., De eloquentia Patrum libri XIII, Augustae Vindelicorum 1775.
Uniwersytet Szczeciński https://orcid.org/0000-0002-4584-5184
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
