Apiariusz z Sicca Veneria i odwoływanie się do Ojców na synodach Afryki Łacińskiej (IV-VI w.)
Bazyli Degórski
Papieski Uniwersytet św. Tomasza z Akwinu w Rzymie , Włochyhttps://orcid.org/0000-0003-1997-2769
Abstrakt
Synody Kościoła łacińskiego Afryki IV-VI w. świadczą, że ich uczestnicy byli przekonani, iż trzeba opierać się na autorytecie poprzedników i odwoływać się do Tradycji. Wyrażenie „ojcowie” (lub rzadkie formy analogiczne, takie jak chociażby „bracia” – ἀδελφοί, fratres) było synonimem „Tradycji”, ponieważ wiązało się ściśle z autorytetem soborów, w szczególności Pierwszego Soboru w Nicei, którego znaczenie dogmatyczne nie ma sobie równego w historii Kościoła. Konsekwencją uznania Pierwszego Soboru Nicejskiego za niepodważalną Tradycję jest nadanie wypowiedziom Ojców charakteru normatywnego obowiązującego nawet Kościół Rzymski. Lektura dokumentów synodów afrykańskich ujawnia coraz wyraźniejsze precyzowanie wyznaczników Tradycji: apostolskiego pochodzenia, starożytności, powszechnej akceptacji. Ale to przede wszystkim uznanie działania Ducha świętego w kolegium synodalnym nadaje Tradycji moc wiążącą i pozwala na utożsamienie jej z wiarą i prawdą. Dokumentacja synodów afrykańskich stanowi decydujący krok w ewolucji relacji między Rzymem a innymi biskupstwami w zakresie prymatu jurysdykcyjnego czy autorytatywnej roli Rzymu. W swoich ostatecznych reperkusjach kwestia ta jest więc zabarwiona tonami eklezjologicznymi i ekumenicznymi. Omawiane teksty, przechodzące od uwarunkowań dyscyplinarnych i egzystencjalnych do centralnego problemu autorytetu w Kościele, pozwalają odkryć ogromny wkład Kościoła afrykańskiego w starożytną myśl chrześcijańską tego złotego wieku, w którym działali tacy Ojcowie, jak Aureliusz, Alipiusz, czy sam Augustyn.
Słowa kluczowe:
Apiariusz z Sicca Veneria, Łacińska Afryka Północna, wczesnochrześcijańskie synody Łacińskiej Afryki Północnej, autorytet Ojców, Tradycja, Biskup Rzymu, apelacja prawnaBibliografia
Acta Cypriani (BHL 2037), tł. D. Ruiz Bueno, Actas de los mártires, Biblioteca de Autores Cristianos 75, Madrid 1968, s. 756-761; M. Pellegrino, Vita e martirio di S. Cipriano, Alba 1955, s. 191-199; V. Saxer, Saints anciens d’Afrique du Nord, Roma 1979; Atti e passioni dei martiri, ed. A.A.R. Bastiaensen et al., Fondazione Lorenzo Valla, Milano 1987, s. 193-231.
Acta Romanorum Pontificum a S. Clemente I ad Coelestinum III, Pontificia Commissio ad redigendum codicem iuris canonici orientalis, Fontes 3/1, Civitate Vaticana 1943.
Bonifatius I, Epistulae, PL 20, 745-792.
Caelestinus I, Epistula 3, PL 50, 427-429.
Codex Apiarii causae, CCL 149, 79-87.
Collectio Avellana, CSEL 35/1, 48-58.
Concilium Carthaginense sub Grato [Concilium Carthaginis Africae primum], annorum 345-348, CCL 149, 2-10.
Concilium Carthaginense, anni 390, CCL 149, 11-19.
Concilium Carthaginense (25 V 419), Canones in causa Apiarii, CCL 149, 101-111 (secundum codices Y, F, sylloges Maassenianae dictae).
Concilium Carthaginense (25 V 419), Canones in causa Apiarii, CCL 149, 116-129 (secundum collectiones Italicas).
Concilium Carthaginense (25 V 419), Canones in causa Apiarii, CCL 149, 132-145 (secundum recensiones Dionysianas).
Concilium Carthaginense (25 V 419), Canones in causa Apiarii, CCL 149, 146-148 (secundum recensionem Dionysianam priorem).
Concilium Carthaginense (25 V 419), Conclusio canonum in causa Apiarii, CCL 149, 149.
Concilium Carthaginense (25 V 419), Subscriptiones sessionis primae diei, CCL 149, 150-155.
Concilium Carthaginense (5-6 II 525), CCL 149, 254-282.
Epistulae Imperatorum Pontificum aliorum, Collectio Avellana, CSEL 35/2.
Ferrandus Carthaginensis diaconus, Breviatio canonum (a. 523-546), CCL 149, 284-311.
Innocentius, Epistula 23, PL 20, 546-547.
Marcellinus et Faustinus, Liber precum, PL 13, 80-107.
Pontius Carthaginensis, Vita Cypriani (BHL 2041), tł. D. Ruiz Bueno, Actas de los mártires, Biblioteca de Autores Cristianos 75, Madrid 1968, s. 724-750; M. Pellegrino, Vita e martirio di S. Cipriano, Alba 1955, s. 89-187; M. Simonetti, Collana di Testi Patristici 6; L. Canali, Vite dei Santi, Fondazione L. Valla, Milano 1975, s. 5-49.
Prosper Aquitanus, Contra collatorem, PL 51, 213-276.
Registri Ecclesiae Carthaginensis excerpta, t. 8: Notitia de gestis concilii Milevitani 27 VIII 402, CCL 149, 205-208.
Rescripta episcoporum Cyrilli et Attici ad concilium africanum. Epistula Cyrilli Alexandrini episcopi, CCL 149, 162-163.
Socrates Scholasticus, Historia Ecclesiastica, PG 67, 29-872.
Actes de la Conférence de Carthage en 411, ed. S. Lancel, SCh 373, Paris 1991.
Adamiak S., Donat, bp Kartaginy, NSWP 286-287.
Adamiak S., Donatystyczna schizma, NSWP 287-288.
Adamiak S., Ferrandus, NSWP 358.
Adamiak S., Fulgencjusz, bp Ruspe, NSWP 376-379.
Barnard L.W., Site of the Council of Serdica, Studia Patristica 17, Oxford 1982.
Barnard L.W., The Council of Serdica 343 A.D., Sofia 1983. (Crossref)
Barnard L.W., The Council of Serdica: Some problems re-assessed, „Annuarium Historiae Conciliorum” 12 (1980) s. 1-25.
Berrouard M.-E., Un tournant dans la vie de l’Église d’Afrique: les deux missions d’Alypius en Italie à la lumière des lettres 10*, 15*, 16*, 22* et 23*, „Revue des Études Augustiniennes et Patristiques” 31 (1985) s. 46-70. (Crossref)
Bianco M.G., Abecedarium Fulgentii episcopi, „Orpheus NS” 1 (1980) s. 152-171.
Callam D., Clerical Continence in the Fourth Century, „Theological Studies” 41 (1980) s. 3-50. (Crossref)
Caputo T., Il processo a Ceciliano di Cartagine: indagine storico-giuridica sulla prima fase della controversia donatista (312-316), Roma 1981.
Ciavarella D., Sant’Aurelio, vescovo di Cartagine, amico di Sant’Agostino, Roma 1959.
Degórski B., Kler afrykański w świetle synodów IV i V wieku, „Vox Patrum” 6 (1986) s. 219-238. (Crossref)
Degórski B., Peculiarità nel monachesimo del Mediterraneo latino secondo i concili dei secoli IV-VI, w: Cristianesimo e specificità regionali nel Mediterraneo latino (sec. IV-VI). XXII Incontro di studiosi dell’antichità cristiana, Roma, 6-8 maggio 1993, Istituto Patristico „Augustinianum”, SEA 46, Roma 1994, s. 83-126.
Degórski B., Il ricorso ai Padri nei concili africani dei secoli IV-VI, „Annuarium Historiae Conciliorum” 35 (2003) s. 222-233. (Crossref)
Degórski B., Il ricorso ai Padri nei concili africani dei secoli IV-VI, w: I Padri e le scuole teologiche nei concili. Atti del VII Simposio Internazionale della Facoltà di Teologia, Pontificia Università della Santa Croce, Roma, 6-7 marzo 2003, ed. J. Grohe – J. Leal – V. Reale, Città del Vaticano 2006, s. 237-248.
Degórski B., La fratellanza nel pensiero patristico, „Angelicum” 98 (2021) s. 423-480.
Degórski B., Pojęcie „brat” w okresie prześladowań chrześcijan, „Dissertationes Paulinorum” 30 (2021) s. 5-28.
Di Berardino A., Faustino di Potenza Picena, NDPAC II 1911-1912.
Di Berardino A., Novato, NDPAC II 3551.
Di Berardino A., Ursino antipapa, NDPAC III 5517-5518.
Djuth M., Fulgentius of Ruspe: the initium bonae voluntatis, „Augustinian Studies” 20 (1989) s. 39-60. (Crossref)
Duchesne L., Histoire ancienne de l’Église, t. 3, Paris 1910.
Dunn G.D., Innocent I and Anysius of Thessalonica, „Byzantion” 77 (2007) s. 124-148.
Eno R., Ferrandus and Facundus on Doctrinal Authority, Studia Patristica 15, Oxford 1984, s. 291-296.
Frend W.H.C., Ceciliano, NDPAC I 972-973.
Frend W.H.C., Grato di Cartagine, NDPAC II 2420.
Frend W.H.C., The Donatist Church, Oxford 1971.
Fulgence de Ruspe. Lettres ascétiques et morales, ed. D. Bachelet, SCh 487, Paris 2004.
Gaudemet J., Droit de l’Église, Paris 1985.
Gessel W., Das primatiale Bewusstsein Julius I. im Lichte der Interaktionen zwischen Cathedra Petri und den zeitgenössischen Synoden, w: Konzil und Papst (Hermann Tüchle Festschrift), red. G. Schwaiger, Paderborn 1975, Paderborn 1975, s. 63-74.
Ghalia T., Hergla et les mosaïques de pavement des basiliques chrétiennes de Tunisie: plan, décor et liturgie, Tunis 1998.
Green M., The Supporters of the Antipope Ursinus, „The Journal of Theological Studies” 22 (1971) s. 531-538. (Crossref)
Grossi V., La questione della predestinazione nell’agostinismo di Fulgenzio di Ruspe (Cagliari 502-523), w: La Sardegna paleocristiana tra Eusebio e Gregorio Magno. Atti del Convegno, Cagliari, 10-12 ottobre 1996, Cagliari 1999, s. 201-225.
Gsell St., Histoire ancienne de l’Afrique du Nord, t. 1-5, Paris 1913-1927.
Hanson R.P.C., The search for the Christian doctrine of God: the Arian controversy, 318-381, Edinburgh 1988.
Hess H., The early development of canon law and the Council of Serdica, New York 2002. (Crossref)
Isola A., Sulla paternità della Vita Fulgentii, „Vetera Christianorum” 23 (1986) s. 63-71.
Jasper D., Canones synodi romani ad Gallos episcopos – die älteste Dekretale?, „Zeitschrift für Kirchengeschichte” 107 (1996) s. 319-326.
Kriegbaum B., Caecilianus Carthaginensis episcopus, AL I 686-688.
Kriegbaum B., Zwischen den Synoden von Rom und Arles. Die donatistische Supplik bei Optatus, „Archivium Historiae Pontificiae” 28 (1990) s. 23-61.
Lancel S., La date et le contenu du commonitorium adressé aux évêques Alypius et Peregrinus (ep. 22*), „Bibliothèque Augustinienne” 46B (1987) s. 523-524.
Lapeyre G., Fulgence de Ruspe, Paris 1929.
Lippold A., Ursinus und Damasus, „Historia” 14 (1965) s. 105-128.
Mara M.G., Aurelio di Cartagine, NDPAC I 658-660.
Marin M., Alipio e la topica della conversione (Conf. VI,7,11-12), w: Le Confessioni di Agostino (402-2002): Bilancio e prospettive, Roma 2003, s. 133-147. (Crossref)
Merdinger J., Rome and the African Church in the Time of Augustine, New Haven – London 1997.
Monachino V., Il primato nella controversia ariana, w: Saggi storici intorno al Papato, Roma 1959, s. 17-90.
Morcelli S.A., Africa christiana, t. 1, Brescia 1816.
Munier Ch., La tradition du IIe concile de Carthage, „Revue des Sciences Religieuses” 46 (1972) s. 193-214. (Crossref)
Munier Ch., La tradition littéraire des canons africains (345-525), „Recherches Augustiniennes et Patrsistiques” 10 (1975) s. 3-22. (Crossref)
Munier Ch., Les Statuta ecclesiae antiqua, Paris 1960.
Munier Ch., Un canon inédit du XXe concile de Carthage, „Revue des Sciences Religieuses” 40 (1966) s. 113-126. (Crossref)
Nisters B., Die Christologie des Fulgentius von Ruspe, Roma 1930.
Opelt I., Die westliche Partei auf dem Konzil von Serdica, w: Spätantike und frühbyzantinische Kultur Bulgariens zwischen Orient und Okzident, red. R. Pillinger, Wien 1986, s. 85-92.
Pawłowska B., In memoriam sanctorum martyrum. Epigramaty damazjańskie w rzymskich katakumbach, „Vox Patrum” 24 (2004) s. 489-497. (Crossref)
Pietri Ch., Roma Christiana, Roma 1976.
Pilara G., Problemi ancora aperti nel pontificato damasiano. Lo scisma ursiniano e i concili romani nel pontificato di Damaso, „Clio” 28/1 (2002) s. 115-133.
Refoulé F., Datation du premier concile de Carthage contre les Pélagiens et du „libellus fidei” de Rufin, „Revue des Études Augustiniennes” 9 (1963) s. 41-49. (Crossref)
Reutter U., Damasus, Bischof von Rom, Leben und Werk, Tübingen 2009. (Crossref)
Rizzo F.P., Fulgenzio a Siracusa, w: Studi di filologia classica in onore di G. Monaco, t. 4, Palermo 1991, s. 1473-1482.
Saecularia Damasiana. Atti del convegno internazionale per il XVI centenario della morte di Papa Damaso I (11-12-384 – 10/12-12-1984), Città del Vaticano 1986.
Saxer V., Apiario di Sicca, NDPAC I 387-388.
Saxer V., Sicca Veneria, NDPAC III 4925-4926.
Schmidt M., Epigrammata Damasiana, propaganda z rzymskich podziemi, Poznań 2007.
Sieben H.J., Die Konzilsidee der Alten Kirche, Paderborn 1979.
Simonetti M., Ferrando di Cartagine, NDPAC II 1937-1938.
Simonetti M., Fulgenzio di Ruspe, NDPAC II 2021-2023.
Simonetti M., La crisi ariana nel secolo IV, SEA 11, Roma 1975.
Simonetti M., Serdica. II. Concilio, NDPAC III 4860-4861.
Starowieyski M., Alipiusz, bp Tagasty, NSWP 46.
Starowieyski M., Apiariusz, NSWP 81.
Starowieyski M., Aureliusz, bp Kartaginy, NSWP 171.
Starowieyski M., Juliusz I, NSWP 562.
Starowieyski M., Syrycjusz Rzymianin, NSWP 899-900.
Starowieyski M., Ursyn Rzymianin, NSWP 960.
Stolte B.H., La chiesa orientale e i canoni „occidentali”, w: Il tardoantico alle soglie del duemila: diritto, religione, società, red. G. Lanata, Pisa 2000, s. 165-175.
Studer B., Eusebio e i rapporti con la Chiesa di Roma, w: Eusebio di Vercelli e il suo tempo, red. E. dal Covolo et al., Roma 1997, s. 181-189.
Studer B., Giulio I papa, NDPAC II 2317-2318.
Studer B., Scrittori dell’Italia fino a papa Leone I Magno, w: J. Quasten, Patrologia, t. 3, ed. A. di Berardino, Casale 1978, s. 553-609.
Studer B., Siricio papa, NDPAC III 5023.
Szołdrski W., Św. Fulgencjusz, bp Ruspe, czasy, życie, dzieła, Wrocław 1965 (maszynopis).
Szymusiak M.J., Z pradziejów bazyliki Matki Bożej Zatybrańskiej. Tragiczne dni września 366, w: FS Kard. S. Wyszyński, Lublin 1973, s. 379-383.
Trapè A., Alipio, NDPAC I 214.
Turek W., „Virgo genetrix inviolata permansit”. Riferimenti mariani nella „Lettera” 17 di Fulgenzio di Ruspe, „Theotokos” 15 (2007) s. 177-187.
Tyburowski K., Wkład papieża Damazego w kościelne i świeckie umocnienie władzy, „Vox Patrum” 24 (2004) s. 211-222. (Crossref)
Ulrich J., Die Anfänge der abendländischen Rezeption des Nizänums, Patristische Texte und Studien 39, Berlin 1994. (Crossref)
Woch J., „Portamus onera omnia qui gravantur”. Il Pontificato di Papa Siricio (384‑399), Roma 2001.
Woch J., Biskup Rzymu wobec problemów Kościołów wschodnich przy końcu IV wieku, „Vox Patrum” 24 (2004) s. 231-247. (Crossref)
Wojtczak J., List XVII Fulgencjusza z Ruspe jako świadectwo doktryny o powszechności grzechu pierworodnego, ŹMT 12, Kraków 1999, s. 127-130.
Papieski Uniwersytet św. Tomasza z Akwinu w Rzymie https://orcid.org/0000-0003-1997-2769
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
