Praca w monastycyzmie pachomiańskim
Dariusz Antoni Kasprzak
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II, Kraków , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-0137-3514
Abstrakt
Patrystyczna refleksja nad kluczowymi tekstami pachomian dotyczącymi zagadnienia pracy cenobickiej i jej skutków pozwala na wyciągniecie następujących wniosków: w zamyśle ideowym Pachomiusza praca miała być czynnością ascetyczną, dokonującą się w ciszy i w zupełnym podporządkowaniu się przełożonym. Podstawowym zajęciem pachomian była praca rolnicza na polach. Natomiast plecionkarstwo wydaje się być bardziej ascetycznym uzupełnieniem tej pierwszej. Pozostałe prace pachomian miały charakter służebny wobec rolnictwa i plecionkarstwa. Chrystologiczną motywację do podjęcia pracy rekonstruujemy na podstawie listów Pachomiusza i Księgi Horsiesiego. Kryzysy wspólnot pachomiańskich z końca lat 40 i 60 IV wieku zweryfikowały pierwotne założenia Reguły. Kazuistyczny i urzędniczo normatywny zarząd zakonu za pierwszej kadencji Horsiesiego zabijał zarówno ideowość mnichów, jak i ich ludzką czy zakonną odpowiedzialność. Wywołał sprzeciw („Nie chcemy mieć nic wspólnego z Horsiesim ani z zasadami, które ustala”) i bunt braci. Za rządów Teodora, kolejnego z διακριτικός wspólnoty doszło do uspokojenia w zakonie. Paradoksalnie systematyczna praca przyniosła wymierne efekty materialne, co zaczęło zagrażać duchowemu celowi zakonu. Ten drugi kryzys zarządu zakonu zażegnano poprzez zawierzenie Bożej Opatrzności napięcia pomiędzy zakonną obserwacją a systematyczną pracą i bogaceniem się instytucji. Wydaje się, że było to skuteczne rozwiązanie, bo pachomianie przetrwali w Egipcie aż do najazdu arabskiego w IX wieku.
Słowa kluczowe:
pachomianie, cenobityzm, praca, kryzys, roztropnośćBibliografia
Orsiesius, Monita (tekst koptyjski), w: Oeuvres de s. Pachôme et de ses disciples, ed. L Th. Lefort, CSCO 159 (Scriptores Coptici 23), Louvain 1956, s. 82-99; tł. L Th. Lefort, Horsièse, Règlements, w: Oeuvres de s. Pachôme et de ses disciples, CSCO 160 (Scriptores Coptici 24), Louvain 1956, s. 81-99.
Pachomiana latina. Règle et épîtres de s. Pachôme, épître de s. Théodore et ‘Liber’ de s. Orsiesius. Texte latin de s. Jérôme, ed. A. Boon, Bibliothèque de la Revue d’histoire ecclésiastique 7, Louvain 1932, tł. A. Bober – W. Miliszkiewicz – M. Starowieyski, Pachomiana latina. Reguła św. Pachomiusza, Listy św. Pachomiusza, List Teodora, Księga Horsiesiego, Upomnienia św. Pachomiusza, red. M. Starowieyski, ŹM 11, Kraków 1996.
Palladius, Historia Lausiaca, t. 1-2, ed. C. Butler, Texts and Studies 6, Cambridge 1898-1904, tł. S. Kalinkowski, Opowiadania dla Lausosa, opr. M. Starowiejski, Kraków 1996.
The Bohairic Life of Pachomius, in: Pachomian koinonia, t. 1: The Life of saint Pachomius and his disciples, tł. A. Veilleux, Cistercian Studies Series 45, Kalamazoo 1980, s. 23-295.
Sancti Pachomii Vitae Graecae, ed. F. Halkin, Subsidia hagiographica 19, Bruxelles 1932, s. 1-96, tł. E. Dąbrowska, Żywot grecki świętego Pachomiusza (Vita Prima), w: Pachomiana graeca, ŹM 65, Kraków 2013, s. 119-246.
Ciemała M., Posłuszeństwo monastyczne w prawodawstwie pachomiańskim i bazyliańskim, „Vox Patrum” 36 (2016) s. 129-140. (Crossref)
Ciemała M., Słowo Boże a życie osobiste i wspólnotowe według pierwotnej katechezy cenobickiej, „Polonia Sacra” 21/3 (2017) s. 67-83. (Crossref)
Ciężkowska-Marciniak W., O greckich i rzymskich miarach i wagach, „Meander” 11 (1956) s. 40-56.
Desprez V., Cenobityzm pachomiański, w: Pachomiana latina, tł. J. Dembska, ŹM 11, s. 15-82.
Desprez V., Początki monastycyzmu, t. 1: Dzieje monastycyzmu chrześcijańskiego do Soboru Efeskiego (431), tł. J. Dembska, red. M. Starowieyski, ŹM 21, Kraków 1999.
Goehring J.E., Withdrawing from the Desert. Pachomius and the Development of Village Monasticism in Upper Egypt, „Harward Theological Review” 89 (1996) s. 267-285. (Crossref)
Harmless W., Chrześcijanie pustyni. Wprowadzenie do literatury wczesnego monastycyzmu, tł. M. Höffner, Kraków 2009.
Kasprzak D., Ojcostwo duchowe w myśli patrystycznej – zarys zagadnienia, „Polonia Sacra” 20 (2016) s. 101-122. (Crossref)
Kasprzak D., „Rozeznawanie duchów” (διάκρισις) w czasie monastycyzmu patrystycznego, w: Rozeznanie, przeszłość, teraźniejszość, przyszłość, red. Sz. Drzyżdżyk – M. Gilski, Horyzonty dogmatu 9, Kraków 2018, s. 47-65. (Crossref)
Klimas S. G., Koinônia – wspólnota z bogiem i braćmi. Realizacja nowotestamentalnej koinonii w monastycyzmie, Kielce 2017.
Kołosowski T., Troska o chorych w klasztorach starożytnych w świetle wybranych reguł monastycznych, „Saeculum Christianum” 24 (2017) s. 5-16 (Crossref)
Spychała D., Zwyczaje żywieniowe eremitów i mnichów chrześcijańskich w starożytności i wczesnym średniowieczu. Wybrane zagadnienia, „Tabularium Historiae” 4 (2018) s. 53-68.
Szewczul B., Znaczenie pracy w życiu pierwszych mnichów chrześcijańskich, „Prawo Kanoniczne” 61/2 (2018) s. 3-29. (Crossref)
Vecoli F., Direzione spirituale e regole monastiche: il caso di Pacomio, w: Storia della direzione spirituale dalle origini al XX secolo, t. 1, red. G. Filoramo, Brescia 2006, s. 265-279.
Vecoli F., Lo Spirito soffia nel deserto. Carismi, discernimento e autorità nel monachesimo egiziano antico, Brescia 2006.
Vecoli F., Trasformazione del discernimento in pratica istituzionale nella tradizione egiziana, „Rivista di Storia del Cristianesimo” 6 (2009) s. 21-41.
Wipszycka E., Jak kształtował się autorytet mnichów egipskich. Casus kongregacji pachomiańskiej pierwszych pokoleń, w: Labarum X, red. K. Ilski – A. Kotłowska, Poznań 2012, s. 5-37.
Wipszycka E., Metrologia, w: Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu. Źródłoznawstwo starożytności klasycznej, red. E. Wipszycka, Warszawa 2001, s. 573-586.
Wipszycka E., Wprowadzenie, w: Pachomiana graeca (Vita graeca prima, List Ammon, Paralipomena), tł. E. Dąbrowska, opr. E. Wipszycka, ŹM 65, Kraków 2013, s. 15-102.
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II, Kraków https://orcid.org/0000-0003-0137-3514
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
