Wątki angelologiczne w egzegezie patrystycznej 1Kor 11,10
Mieczysław Paczkowski
Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-4045-2314
Abstrakt
Stosunkowo najwięcej uwagi 1 Kor 11,10 poświęcili ci z pisarzy wczesnego Kościoła, którzy szerzej zajmowali się „kwestią kobiecą”. Zagadnienie nakrywania głów welonem przez kobiety była analizowana w kontekście społecznym, kulturowym i religijnym starożytności. Tekst św. Pawła zachęcał chrześcijan, by szukać argumentów stricte religijnych, celem uzasadnienia praktyki noszenia zasłony przez kobiety. Dyspozycje praktyczne wprowadzono więc w sferę rozważań teologicznych. Pisma starożytnych autorów potwierdzają tę wizję, chociaż wielu z nich wybrało wizję nacechowaną wątkami angelologicznymi. Nie brakowało jednak innych kontekstów interpretacyjnych. Już Ojcowie przednicejscy pozwalają na odkrycie powiązań hermeneutycznych tekstu pawłowego z Rdz 6,1-4. Zakres określania „aniołów”, o których wspomina perykopa pawłowa, był dosyć szeroki. Identyfikowano ich nie tylko z bytami niebiańskimi, ale także z upadłymi aniołami, osobami celebrującymi liturgię i jej uczestnikami. Mogli to być również postronni obserwatorzy. W późniejszym okresie problematyka była już inna, na co wpłynęło okrzepnięcie doktryny Kościoła oraz racje społeczne, zwyczajowe i liturgiczne. Nałożenie welonu (velatio) stało się synonimem poświęcenia się Bogu przez dziewice.
Słowa kluczowe:
1 Kor 11,10, egzegeza patrystyczna, kobieta, aniołowie, zasłona, wczesne chrześcijaństwoBibliografia
Ambrosiaster, Commentarius in 1 Epistulam ad Corinthios, ed. H.J. Vogels, CSEL 81/2, Vindobonae 1968, s. 3-194.
Ambrosius Mediolanensis, De institutione virginis, ed. F. Gori, SAEMO 14/2, Milano – Roma 1989, tł. W. Kania, Na obłóczyny dziewicy – wykład o wieczystym dziewictwie Najświętszej Maryi, w: Ojcowie Kościoła łacińscy. Teksty o Matce Bożej, Niepokalanów 1981, s. 43-68.
Ambrosius Mediolanensis, De virginibus, ed. F. Gori, SAEMO 14/1, Milano – Roma 1989, tł. W. Szołdrski – K. Obrycki, w: Ambroży z Mediolanu, O dziewictwie, w: Ambroży z Mediolanu, Wybór Pism, tł. J. Jundziłł – P. Libera – K. Obrycki – R. Pankiewicz – W. Szołdrski, PSP 35, Warszawa 1986, s. 178-228.
Ambrosius Mediolanensis, Exhortatio virginitatis, ed. F. Gori, SAEMO 14/2, Opere Morali 1/2, Milano – Roma 1989, s. 196-271.
Ambrosius, De Isaac, ed. C. Moreschini, SAEMO 3, Milano – Roma 1982, s. 31-125, tł. P. Libera, Ambroży z Mediolanu, O Izaaku, w: Ambroży z Mediolanu, Wybór pism, PSP 35, Warszawa 1986, s. 126-172.
Apokryfy Nowego Testamentu, red. M. Starowieyski, Kraków 2001.
Apokryfy Starego Testamentu, opr. R. Rubinkiewicz, Warszawa 1999.
Apophthegmata Patrum, PG 65, 71-440, tł. M. Borkowska, Apoftegmaty Ojców Pustyni, t. 1: Gerontikon, Księga Starców, opr. M. Starowieyski, ŹM 4, Kraków – Tyniec 2004.
Augustinus, De nuptiis et concupiscentia, CSEL 42, Vindobonae 1902, s. 207-319, tł. K. Kościelniak, Małżeństwo i pożądliwość, w: Pisma świętego Augustyna o małżeństwie i dziewictwie, Lublin 2003, s. 343-390.
Augustinus, De Trinitate, ed. W.J. Mountain – F. Glorie, CCL 50, 50A, Turnhout 1968, tł. M. Stokowska, Św. Augustyn, O Trójcy Świętej, Kraków 1996.
Augustinus, De Genesi contra Manichaeos, NBA 9/1, s. 58-181, tł. J. Sulowski, Św. Augustyn, Pisma egzegetyczne przeciw manichejczykom, PSP 25, Warszawa 1980, s. 21-82.
Basilius Caesariensis, Homilia XIV: In ebriosos, PG 31, 444D-464A, tł. M. Michalski, Św. Bazyli Wielki, Homilia o pijaństwie, w: Antologia literatury patrystycznej, t. 2, Warszawa 1982, s. 189-194.
Clemens Alexandrinus, Excerpta ex Theodoto, ed. F. Sagnard, SCh 23, Paris 1948, tł. P. Siejkowski, Klemens Aleksandryjski, Wypisy z Theodota, ŹMT 22, Kraków 2001.
Clemens Alexandrinus, Paedagogus, ed. H.-I. Marrou – M. Harl, SCh 70, Paris 1960, tł. M. Szarmach, Klemens Aleksandryjski, Wychowawca, Toruń 2012.
Clemens Alexandrinus, Stromata, ed. O. Stählin – L. Frü htel, GCS 52, Berlin 1960, tł. J. Niemirska-Pliszczyńska, Klemens Aleksandryjski, Kobierce zapisków filozoficznych dotyczących prawdziwej wiedzy, t. 1-2, Warszawa 1994.
Codex Iuris Canonici Pii X Pontificis Maximi iussudigestus Benedicti Papae XV auctoritate promulgatus, w: http://canonistica.net/auxilia/CIC-1917_con_fonti.pdf [dostęp: 28.08.2023].
Constitutiones Apostolorum, ed. B. Metzger, SCh 320, Paris 1985, tł. S. Kalinkowski, Konstytucje Apostolskie, opr. A. Baron – H. Pietras, ŹMT 42, Kraków 2007.
Epiphanius Constantiensis, Panarion 1-33, ed. K. Holl, GCS 25, Leipzig 1915, s. 162-464, tł. M. Gilski, Epifaniusz z Salaminy, Panarion. Herezje 1-33, Kraków 2015. (Crossref)
Gregorius Illiberitanus, Tractatus Origenis de libris Sacrorum Scripturarum, ed. V. Bulhart, CCL 69, Turnhout 1967, s. 5-146.
Gregorius Nyssenus, Vita sanctae Macrinae, ed. P. Maraval, SCh 178, Paris 1971, tł. W. Kania, Grzegorz z Nyssy, Życie św. Makryny, „Analecta Cracoviensia” 3 (1971) s. 383-404.
Hieronymus, Epistulae, tł. J. Czuj, Hieronim ze Strydonu, Listy (131-156), t. 4, red. M. Ożóg, ŹMT 68, Kraków 2013.
Hilarius Pictaviensis, Tractatus mysteriorum, ed. P. Brisson, SCh 19, Paris 1967, tł. E. Stanula, Św. Hilary z Poitiers, Traktat o tajemnicach, PSP 63, Warszawa 2002, s. 202-233.
Hippolytus Romanus, In Danielem, ed. M. Lefèvre, SCh 13, Paris 1947.
Hippolytus Romanus, Traditio apostolica, ed. B. Botte, SCh 11, Paris 1968, tł. H. Paprocki, Hipolita Rzymskiego „Tradycja Apostolska”. Wstęp, przekład, komentarz, „Studia Theologica Varsaviensia” 14/1 (1976) s. 150-169.
Irenaeus, Adversus haereses, ed. A. Rousseau – L. Doutreleau – B. Hemmerdinger – Ch. Mercier, t. 1, SCh 263-264, Paris 1979; t. 2, SCh 293-294, Paris 1982; t. 3, SCh 210- 211, Paris 1974; t. 4, SCh 100/1-2, Paris 1965; t. 5, SCh 152-153, Paris 1969, tł. W. Myszor, Ireneusz z Lyonu i gnostycy. Zdemaskowanie i odparcie fałszywej gnozy, ks. 1-2, SACh SN 17, Katowice 2016.
Joannes Chrysostomus, In Matthaeum homilae, PG 57-58, tł. J. Krystyniacki (homilie 1-40, 61-90), A. Baron (homilie 41-60), Św. Jan Chryzostom, Homilie na Ewangelię według św. Mateusza, t. 1-2, opr. A. Baron, ŹMT 18, 23, Kraków 2000-2001.
Joannes Cassianus, Collationes Patrum, ed. E. Pichery, SCh 42, 54, 64, Paris 1955-1959, tł. A. Nocoń, Jan Kasjan, Rozmowy z Ojcami, t. 1: Rozmowy I-X; t. 2: Rozmowy XI-XVII, ŹM 28, 70, Kraków 2002-2015.
Joannes Chrysostomus, In Acta Apostolorum homiliae 1-55, PG 60, 13-384.
Joannes Chrysostomus, In Ascensionem DNJCh hom. l, PG 50, 441-452.
Joannes Chrysostomus, In epistulam ad Colossenses homiliae, PG 62, 299-392.
Joannes Chrysostomus, In epistulam ad Galatas homiliae, PG 60-61, tł. J. Iluk, Jan Chryzostom, Komentarz do Listu św. Pawła do Galatów, ŹMT 47, Kraków 2008.
Joannes Chrysostomus, In epistulam ad Hebraeos homiliae, PG 63, 9-236.
Joannes Chrysostomus, In epistulam I ad Corinthios homiliae 1-44, PG 61, 9-382, tł. A. Paciorek, Homilie do Pierwszego Listu św. Pawła do Koryntian, Biblia Ojców 2, Częstochowa 2020.
Joannes Damascenus, Commentarii in epistulas Pauli, PG 95, 441-1034.
Joannes Chrysostomus, De sacerdotio, PG 47, 623-692, tł. W. Kania, Św. Jan Chryzostom, Dialog o kapłaństwie, BOK 27, Kraków 2012.
Joannes Chrysostomus, De virginitate, ed. H. Musurillo – B. Grillet, SCh 125, Paris 1966.
Justinus, II Apologia pro Christianis, PG 6, 441-470, tł. L. Misiarczyk, Justyn Męczennik, 2 apologia, w: Justyn Męczennik, 1 i 2 apologia. Dialog z Żydem Tryfonem, Warszawa 2012, s. 91-100.
Nicetas Remesianensis, De lapsu virginis consecratae, tł. P.M. Szewczyk, w: http://patres.pl/nicetas-z-remezjany-do-upadlej-dziewicy (dostęp: 13.02.2023).
Origenes, Commentarium in Canticum canticorum, ed. L. Brésard – H. Crouzel – M. Borret, SCh 375-376, Paris 1991-1992, tł. S. Kalinkowski, Orygenes, Komentarz do „Pieśni nad Pieśniami”. Homilie o „Pieśni nad Pieśniami”, Kraków 1994.
Origenes, Commentarium in Evangelium Matthaei, t. 10-11, ed. R. Girod, SCh 162, Paris 1970, tł. K. Augustyniak, Orygenes, Komentarz do Ewangelii według św. Mateusza, ŹMT 10, Kraków 1998.
Origenes, Commentarius in Joannem, ed. C. Blanc, SCh 120, 157, 222, 290, Paris 1966-1992, tł. S. Kalinkowski, Orygenes, Komentarz do Ewangelii według św. Jana, ŹMT 27, Kraków 2003.
Origenes, Contra Celsum, ed. M. Borret, SCh 132, 136, 147, 150, Paris 1967-1969, tł. S. Kalinkowski, Orygenes, Przeciw Celsusowi, Warszawa 1986.
Origenes, De principiis, ed. H. Crouzel – M. Simonetti, t. 1-2, SCh 252-253, Paris 1978; t. 3-4, SCh 268-269, Paris 1980; Compléments et index, SCh 312, Paris 1984; tł. S. Kalinkowski, Orygenes, O zasadach, ŹMT 1, Kraków 1996.
Origenes, Homiliae in Lucam, ed. H. Crouzel – F. Fornier – P. Perichon, SCh 87, Paris 1962, tł. S. Kalinkowski, Orygenes, Homilie o Ewangelii św. Łukasza, PSP 36, Warszawa 1986.
Philo Alexandrinus, Opera quaesupersunt, ed. L. Cohn – P. Wendland – S. Peiter, t. 1-6, Berlin 1896-1915, tł. L. Joachimowicz, Filon Aleksandryjski, Pisma, t. 1, Warszawa 1986, S. Kalinkowski, Filon Aleksandryjski, Pisma, t. 2, Kraków 1994.
Severianus Gabalensis, Fragmenta in Epistulam I ad Corinthios (11,10), ed. K. Staab, Pauluskommentar aus der griechischen Kircheaus Katenen handschriften gesammelt, Münster 1933.
Severianus Gabalensis, Homilía de legislatore, PG 56, 397-410.
Tertullianus, De resurrectione mortuorum, ed. J.G.P. Borleffs, CCL 2, Turnhout 1954, s. 919-1012.
Tertullianus, Adversus Marcionem, ed. E. Kroymann, CCL 1, Turnhout 1954, s. 441-726, tł. S. Ryznar, Tertulian, Przeciw Marcjonowi, PSP 58, Warszawa 1994.
Tertullianus, De anima, ed. J.H. Waszink, CCL 2, Turnhout 1954, s. 781-869.
Tertullianus, De corona, ed. J. Fontaine, Tertullien, De corona (Sur la couronne), Paris 1966, tł. T. Skibiński, Tertulian, O wieńcu, w: Tertulian, Wybór pism, t. 3, PSP 65, Warszawa 2007, s. 107-124.
Tertullianus, De cultu feminarum, ed. M. Turcan, La toilette des femmes, SCh 173, Paris 1971, tł. D. Sutryk, Tertulian, O strojeniu się kobiet, w: Tertulian, Wybór pism, t. 3, PSP 65, Warszawa 2007, s. 33-56.
Tertullianus, De oratione, ed. G.F. Diercks, CCL 1, Turnhout 1954, s. 257-274, tł. W. Kania, Tertulian, O modlitwie, w: Tertulian, Wybór pism, PSP 5, Warszawa 1970, s. 114-132.
Tertullianus, De virginibus velandis, ed. E. Schulz-Flü gel – P. Mattei, Le voile des vierges, SCh 424, Paris 1997, tł. K. Obrycki, Tertulian, O noszeniu zasłony przez dziewice, w: Tertulian, Wybór pism, t. 3, PSP 65, Warszawa 2007, s. 85-103.
Theodoretus Cyrensis, Interpretatio epistulae ad Colossenses, PG 82, 591A-628B, tł. S. Kalinkowski, Teodoret z Cyru, Komentarz do Listów Św. Pawła do: Galatów, Efezjan, Filipian, Kolosan, ŹMT 14, Kraków 1999.
Theodoretus Cyrensis, Interpretatio epistulae I ad Corinthios, PG 82, 225D-376A, tł. S. Kalinkowski, Teodoret z Cyru, Komentarz do 1 i 2 Listu do Koryntian, ŹMT 9, Kraków 1998.
Allard R.E., „Freedom on your head” (1 Corinthians 11:2-16). A Paradigm for the Structure of Paul’s Ethics, „Word & World” 30/4 (2010) s. 399-407.
Aubineau M., Les écrits de Saint Athanase sur la virginité, „Revue d’ascétique et de mystique” 31 (1955) s. 140-171.
Barclay W., Ewangelia według św. Jana, tł. K. Bednarczyk – D. Trusiewicz – G. Bednarczyk, Warszawa 1986.
Barnes T.D., Tertullian. A Historical and Literary Study, Oxford 1985.
Basevi C., Personalità umana e sottomissione della donna nei testi paolini, „Fidelium iura. Suplemento” 3 (1993) s. 139-193.
Bauckham R., The Fall of the Angels as the Source of Philosophy in Hermias and Clement of Alexandria, „Vigiliae Christianae” 39 (1985) s. 313-330. (Crossref)
Beduhn J.D., „Because of the Angels”. Unveiling Paul’s Anthropology in 1 Corinthians 11, „Journal of Biblical Literature” 118 (1999) s. 295-320. (Crossref)
Biguzzi G., Velo e silenzio. Paolo e la donna in 1 Cor 11,2-16 e 14,33b-36, Bologna 2001.
Brakke D., The Authenticity of the Ascetic Athanasiana, „Orientalia” 63 (1994) s. 17-56.
Chartraine P., Dictionnaire é tymologique de la langue grecque , t. 2, Paris 1970.
Cosgrove C.H., A Woman’s Unbound Hair in the Greco-Roman World, with Special Reference to the Story of the „Sinful Woman” in Luke 7:36-50 , „Journal of Biblical Literature” 124/4 (2005) s. 675-692. (Crossref)
D’Angelo M.R., Veils, Virgins, and the Tongues of Men and Angels: Women’s Heads in Early Christianity, w: Off with Her Head. The Denial of Women’s Identity in Myth, Religion, and Culture, red. H. Eilberg-Schwartz – W. Doniger, Berkeley 1995, s. 131-164.
D’Izarny R., Mariage et consecration virginale au IV siècle, „Vie Consacrée” 6 (1953) s. 92-118.
Daniel-Hughes C., „Wear the Armor of your Shame!”. Debating Veiling and the Salvation of the Flesh in Tertullian of Carthage, „Studies in Religion/Sciences Religieuses” 39/2 (2010) s. 179-201. (Crossref)
Daniélou J., Teologia judeochrześcijańska. Historia doktryn chrześcijańskich przed Soborem Nicejskim, tł. S. Basista, Myśl teologiczna 39, Kraków 2002.
Denecker T., Heber or Habraham? Ambrosiaster and Augustine on Language History, „Revue d’études augustiniennes et patristiques” 60 (2014) s. 1-32. (Crossref)
Di Maria M., S. Paolo nella prospettiva di S. Giovanni Crisostomo, w: Studiorum Paulinorum Congressus internationalis catholicus 1961, simul Secundus Congressus internationalis catholicus de Re Biblica, completo XIX saecolo post S. Pauli in Urbem adventum, Analecta Biblica 18, Roma 1963, s. 491-502.
Feuillet A., Le signe de puissance sur la tête de la femme (1 Co 11, 10) , „Nouvelle Revue Théologique” 95/9 (1973) s. 945-954.
Ficker G., Widerlegung Eines Montanisten, „Zeitschrift fü r Kirchengeschichte” 26 (1905) s. 458-463.
Finney M., Honour, Head-coverings and Headship: 1 Corinthians 11:2–16 in its Social Context, „Journal for the Study of New Testament” 33 (2010) s. 31-58. (Crossref)
Garland D.E., 1 Corinthians, Baker exegetical commentary on the New Testament, Grand Rapids 2003.
Gramaglia P.A., Tertulliano. De virginibus velandis. La condizione femminile nelle prime comunità cristiane, Roma 1984.
Greek-English Lexicon, red. H.G. Liddell – R. Scott, Oxford 1961.
Harrisville R.A., 1 Corinthians, Augsburg Commentary on the New Testament, Minneapolis 1987.
Jankowski A., Nowotestamentowe wzmianki o udziale aniołów w liturgii Kościoła, w: Ante Deum Stantes, red. S. Koperek, Kraków 2002, s. 45-57.
Janowski P., Kobieta w chrześcijaństwie, EK IX 234-240.
Kelner C.S., Komentarz historyczno-kulturowy do Nowego Testamentu, Warszawa 2000.
Kowalski M., Między darem Bożym a konstruktem społecznym. Wczesnochrześcijańskie rozumienie płciowości na podstawie 1Kor 11,2-16, „Biblica et Patristica Thoruniensia” 13/1 (2020) s. 59-104.
Lakey M.J., Image and Glory of God. 1 Corinthians 11:2-16 as a Case Study in Bible, Gender and Hermeneutics, Library of New Testament Studies 418, London – New York 2010.
Lampe G.W.H., A Patristic Greek Lexicon, Oxford 1961.
Leone M., Cultures of Invisibility. The Semiotics of the Veil in Early Christianity, „Gramma” 20 (2014) s. 273-286.
Lietaert Peerbolte L.J., Man, Woman, and the Angels in 1Cor 11:2-16, w: The Creation of Man and Woman, red. G.P. Luttikhuizen, Leiden 2000, s. 87-91. (Crossref)
Łucarz S., Kobieta i jej rola w historii zbawienia według Klemensa Aleksandryjskiego, „Vox Patrum” 66 (2016) s. 25-38. (Crossref)
Małunowiczówna L., Strojenie się kobiet w ocenie starożytnych pisarzy chrześcijańskich, „Roczniki Humanistyczne” 17/3 (1969) s. 95-114.
Margerie B.de, Introduzione alla storia dell’esegesi, t. 2: I Padri latini, tł. G. Maschio, Roma 1984.
Metz R., La consé cration des vierges dans l’é glise romaine. Étude d’histoire de la liturgie, Paris 1954.
Militello C., Donna e Chiesa. La testimonianza di Giovanni Crisostomo, Palermo 1985.
Mroczkowski J., Chrześcijańska godność kobiety, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 37/3 (1990) s. 77-85.
Müller G., Lexicon Athanasianum, Berlin 1952. (Crossref)
Økland J., Women in Their Place. Paul and the Corinthian Discourse of Gender and Sanctuary Space, Journal for the study of the New Testament Supl. 269, London – New York 2004.
Oleschko H., Angelologia Pawła Apostoła Narodów, w: Księga o aniołach, red. H. Oleschko, Kraków 2002, s. 72-89. (Crossref)
Orbe A., Cristología gnóstica. Intoducción a la soteriología de los siglos II y III, Biblioteca de Autores Cristianos 384-385, Madrid 1976.
Paczkowski M.C., Interpretacja angelologiczna Rdz 6,1-4 w patrystyce przednicejskiej, „Collectanea Theologica” 83/4 (2013) s. 129-155.
Pannenberg W., Teologia e filosofia. Il loro rapporto alla luce della storia comune, Brescia 1999, s. 43-44 (oryg. Theologie und Philosophie. Ihr Verhältnis im Lichte ihrer gemeinsamen Geschichte, Göttingen 1996).
Payne P.B., Man and Woman, One in Christ. An Exegetical and Theological Study of Paul’s Letters, Grand Rapids 2009.
Pelagius’s Expositions of Thirteen Epistles of St. Paul. Introduction, red. J. Armitage Robinson, Texts and Studies 9, Cambridge 1922.
Pietras H., Aniołowie w teologii Ireneusza z Lyonu na tle tradycji judeochrześcijańskiej, w: Księga o aniołach, red. H. Oleschko, Kraków 2002, s. 131-150.
Quasten J., Patrologia, t. 2, tł. N. Beghin, Casale Monferrato 1983.
Sfameni Gasparro G., La donna nell’esegesi patristica di Gen 1-3, w: La donna nel pensiero antico, red. U. Mattioli, Genova 1992, s. 217-250.
Stuckenbruck L.T., Why Should Women Cover Their Heads Because of Angels? (1 Corinthians 11:10), „Stone-Campbell Journal” 4 (2001) s. 205-234.
Theissen G., Psychologische Aspekte paulinischer Theologie, Forschungen zur Religion und Literatur des Alten und Neuen Testament 131, Göttingen 1983.
Theological Dictionary of the New Testament, red. G. Kittel – G. Friedrich, tł. G.W. Bromiley, Grand Rapids 1964.
Theologisches Wörterbuch zum Neuen Testament, t. 2, red. G. Kittel – F. Gerhard, Stuttgart 1932.
Thiselton A.C., The First Epistle to the Corinthians. A Commentary on the Greek Text, Grand Rapids 2000.
Tibiletti C. – Odrobina L., Vergine – verginità – velatio, w: Nuovo dizionario patristico e di antichitá cristiane, t. 3, red. A. Di Berardino, Genova – Milano 2008, s. 5561-5568.
Uthemann K.-H., Severian von Gabala, w: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon, t. 9, red. F.W. Bautz, Herzberg 1995, s. 1487-1504.
Vanderkam J.C., Manuskrypty znad Morza Martwego, tł. R. Gromacka, Warszawa 1996.
Viciano A., Cristo el autor de nuestra salvación. Estudio sobre el Comentario de Teodoreto de Ciro a las EpístolasPaulinas, Pamplona 1990.
Viggiani M.C., Santa Marcellina. Una nobile romana a Milano. Vita, opere e devozione della sorella di S. Ambrogio, Genova 2000.
Winter B.W., After Paul left Corinth. Influence of Secular Ethics and Social Change, Grand Rapids 2001.
Witherington B., Women in the Earliest Churches, Cambridge 1988. (Crossref)
Wu R., The Veil in Classical Antiquity. A Sociocultural and Exegetical Study of 1 Corinthians 11:2-16, Sheffield 2020 (doctoral dissertation).
Zalewski D., Kobiety u Tertuliana w kontekście historii zbawienia, „Vox Patrum” 66 (2016) s. 57-69. (Crossref)
Załęski J., Znaczenie terminów „władza” i „aniołowie” w 1Kor 11,10, w: Mów, Panie, bo słucha sługa Twój. Księga pamiątkowa dla Księdza Profesora Ryszarda Rubinkiewicza SDB w 60. rocznicę urodzin, opr. W. Chrostowski, Warszawa 1999, s. 283-294.
Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń https://orcid.org/0000-0002-4045-2314
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
