Palący oddechem wąż („serpens flatu adurens”) św. Hieronima
Abstrakt
Przedmiotem artykułu jest pojawiający się w starym Testamencie w tłumaczeniu św. Hieronima wzmianka o „wężu palącym oddechem” serpens flatu adurens (Pwt 8,14). Wąż ten obok innych wymienionych jadowitych stworzeń miał zagrażać Izraelitom podczas wędrówki po pustyni. W artykule podjęto próbę odpowiedzi w oparciu o realia świata starożytnego (literaturę z tego okresu), jaki konkretnie wąż kryje się pod tym niezwykłym opisem. Św. Hieronim w swym przekładzie wymienia różne gatunki węży znanych w świecie grecko- rzymskim jako ekwiwalenty hebrajskich nazw. Okazuje się, że analizowane w artykule określenie węża, Hieronim zaczerpnął z Symmacha. Sam Symmach opierał się na komentarzu rabinackim i popełnił błąd przy tłumaczeniu tekstu hebrajskiego. Pomyłka ta jednak była do zaakceptowania przez Hieronima w odniesieniu do bazyliszka W przekonaniu starożytnych wąż ten oprócz innych śmiercionośnych właściwości miał moc palenia wszystkiego dookoła. Hieronim wprowadził do Biblii bazyliszka z nazwy 7 razy (w Septuagincie wąż ten pojawia się tylko 2 razy). Omawiany przypadek byłby 8 miejscem przywołania bazyliszka w Hieronimowym tłumaczeniu Biblii.
Słowa kluczowe:
Sw. Hieronim, Symmach, wąż, bazyliszek, wąż prester, translatoryka biblijnaBibliografia
Biblia Hebraica Stuttgartensia, ed. A. Schenker, Stuttgart 1997.
Biblia Sacra iuxta Vulgatam versionem, ed. R. Weber, Stuttgart 1983.
Biblia w przekładzie księdza Jakuba Wujka z 1599 r., red. J. Frankowski, Warszawa 2013.
Brunetto Latini, Skarbiec wiedzy, tł. M. Frankowska-Terlecka – T. Giermak-Zielińska, Warszawa 1992.
C. Julius Solinus, Collectanea rerum memorabilium, ed. Th. Mommsen, Berolini 1895, tł. B.J. Kołoczek, Gajusz Juliusz Solinus, Zbiór wiadomości godnych uwagi albo Polihistor, Kraków 2020.
Gajusz Pliniusz Secundus, Historia naturalna, t. 2: Antropologia i Zoologia, tł. I. Mikołaczyk, Toruń 2019.
Hieronymus, Apologia adversus libros Rufini, PL 23, 397-492, tł. S. Ryznar, Św. Hieronim, Apologia przeciw Rufinowi, PSP 41, Warszawa 1989.
Hieronymus, Commentarii in Esaiam, ed. M. Adriaen, CCL 73, Turnhout 1963.
Hieronymus, Commentarii in Hieremiam, ed. S. Reiter, CCL 74, Turnhout 1960.
Hieronymus, Commentarii in Prophetas Minores, ed. M. Adriaen, CCL 73, Turnhout 1969.
Hieronymus, Epistulae, t. 1, ed. I. Hilberg, Vindobonae – Lipsiae 1910.
Hieronymus, Vita Malchi monachi captivi, PL 23, 53-60B, tł. B. Degórski, Św. Hieronim, Żywoty mnichów: Pawła, Hilariona, Malchusa, Kraków 1995.
Marcus Annaeus Lucanus, De Bello civili libri X, red. D. Shackleton Bailey, Stuttgatrt 1997, tł. M. Brożek, Marek Anneusz Lukan, Wojna domowa, Kraków 1994. (Crossref)
Physiologus, ed. F. Sbordone, Rome 1936, tł. K. Jażdżewska, Fizjolog, Warszawa 2003.
Septuaginta. Id est Vetus Testamentum graece iuxta LXX interpretes, ed. A. Rahlfs, Stuttgart 1979, tł. R. Popowski, Septuaginta, czyli Biblia Starego Testamentu wraz z księgami deuterokanonicznymi i apokryfami, Warszawa 2013.
Titus Lucretius Carus, De rerum natura libri sex, red. J. Martin, Paris 1959, tł. G. Żurek, Titus Lucretius Carus, O naturze rzeczy, Warszawa 1994.
Testamenti Veteris Biblia Sacra sive Libri Canonici Priscae Iudaeorum Ecclesiae a Deo Traditi, Latini recens ex Haebreo facti, brevibusque Scholiis illustrati ab Immanuele Tremellio, et Francisco Fusco, Genevae 1630.
Danysz A., Św. Hieronim i św. Augustyn a literatura świecka, „EOS” 6 (1900) s. 92-112.
Field F., Origenis Hexaplorum quae supersunt, t. 2, Oxonii 1875.
Hagen M., Realia Biblica. Geographica, naturalia, archeologica, Parisiis 1914.
Hernández M.T.S., Isidoro de Sevilla sobre las serpientes: entre la Medicina y la Historia Natural, w: Baetica Renascens 2, ed. J.M. Maestre et al., Cádiz – Málaga 2014, s. 1271-1278.
Holtz L., Donat et la tradition de l’enseignement grammatical. Etude sur l’Ars de Donat et sa diffusion (IVe-IXe siècle) et édition critique, Paryż 1981.
Koehler L. – Baumgartner W. – Stamm J.J., Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu, t. 1, red. P. Dec, Warszawa 2008.
Krzyszczuk Ł. – Morta K., The Question of St. Jerome’s Translation ex Hebraica veritate: the Example of Deut. 8:15, „Philologia Classica” 16/2 (2021) s. 241-261. (Crossref)
Lamy B., Apparatus biblicus sive manuductio ad Sacram Scripturam tum clarius, tum facilius intelligendam, Lugduni apud Joannem Certe 1696.
Lisowsky G., Konkordanz zum hebraischen Alten Testament, Stuttgart 1981.
Luebeck E., Hieronymus quos noverit scriptores et ex quibus hauserit, Lipsiae 1872.
Morta K., Bluszcz kontra dynia, czyli trudne początki Wulgaty, „Theologica Wratislaviensia” 6 (2011) s. 91-120.
Morta K., Syreny w Biblii w przekładzie św. Hieronima, w: Biblia w przekładach i komentarzach, red. K. Morta, Wrocław 2019, s. 31-49.
Morta K, Lista czystych przeżuwaczy w Pwt 14,5 w przekładzie Septuaginty, „Verbum Vitae” 39/3 (2021) s. 661-665. (Crossref)
Morta K., Opis bazyliszka w „Etymologiach” (XII 4, 6-9) Izydora z Sewilli, „Symbolae Philologorum Posnaniensium Graecae et Latinae” 32/1 (2022) s. 113-134. (Crossref)
Salvesen A., Symmachus in the Pentateuch, Manchester 1991.
Savigniac de J., Les „seraphim”, „Vetus Testamentum” 22 (1972) s. 320-325. (Crossref)
Scarborough J., Nicander’s Toxicology I: Snakes, „Pharmacy in History” 19/1 (1977) s. 6-7.
Weigert S., Hebraica veritas: Übersetzungsprinzipien und Quellen der Deuteronomiumübersetzung des Hieronymus, Stuttgart 2016. (Crossref)
Wiesman A.J., Flying Serpents, „Tyndale Bulletin” 23 (1972) s. 108-110. (Crossref)
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
