Siedem sztuk wyzwolonych w "Etymologiach" Izydora z Sewilli
Tatiana Krynicka
Uniwersytet Gdański , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-0538-4205
Adam Wilczyński
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-7696-2658
Abstrakt
Kanon siedmiu nauk wyzwolonych należy do szczytowych osiągnięć antycznej kultury. Starożytni myśliciele postrzegali je jako nauki godne człowieka wolnego, uprawiane w wolnym czasie, bez zaangażowania wysiłku fizycznego oraz nie w celu otrzymania korzyści materialnej. Dla autorów chrześcijańskich to nauki prowadzące do poznania prawdy, która wyzwala; Kasjodor podkreśla, że są one przekazywane w książkach oraz stwierdza, że mają fundamentalne znaczenie dla rozwoju człowieka. Izydor z Sewilli również wprowadza swego czytelnika w świat wiedzy o Stwórcy i stworzeniu przez bramy siedmiu nauk wyzwolonych, którym poświęca pierwsze trzy księgi Etymologii. Centralne miejsce w jego wykładzie zajmuje gramatyka (ks. 1); studium nauk literackich (ks. 1-2) jest bardziej szczegółowe niż prezentacja dyscyplin matematycznych (ks. 3). Wykład materiału, zaczerpniętego z pism poprzedników, jest przemyślany, usystematyzowany, poniekąd oryginalny (ks. 1); choć w niektórych partiach (zwłaszcza tych poświęconych gramatyce) niekiedy chaotyczny i niespójny. Podsumowanie roli poszczególnych nauk wyzwolonych dokonane zostaje w końcowym rozdziale ks. 4, traktującej o medycynie.
Słowa kluczowe:
Izydor z Sewilli, Etymologie, Siedem nauk wyzwolonychBibliografia
Ambrosius, Exaemeron, ed. G. Banterle, SAEMO 1, Milano – Roma 1979.
Anicius Manlius Torquatus Severinus Boethius, De institutione arithmetica libri duo, ed. G. Friedlein, Lipsiae 1867.
Aristoteles, Ethica Nicomachea, ed. F. Susemihl – O. Apelt, Lipsiae 1912.
Aristoteles, Metaphysica, w: Arystoteles, Metafizyka, t. 1-2, opr. M.A. Krąpiec – A. Maryniarczyk, tł. T. Żeleźnik, Lublin 1996.
Augustinus, De civitate Dei, ed. B. Dombart – A. Kaib, CCL 48, Turnholti 1955.
Augustinus, De doctrina Christiana, ed. J. Martin, CCSL 32, Turnholti 1962.
Augustinus, Epistulae, ed. A. Goldbacher, CSEL 34, 44, 57, Pragae – Vindobonae 1895‑1901.
Cassiodorus, Institutiones, ed. R.A.B. Mynors, Oxford 1937.
Cicero, De oratore, w: Cicéron, De l’Orateur, t. 1-3, ed. E. Courbaud, Paris 1966-1971.
Cicero, De officiis, w: Cicéron, Les devoirs, t. 1-2, ed. M. Testard, Paris 1974-1984.
Cicero, Epistulae ad Atticum, w: Cicero, Letters to Atticus, t. 1-3, ed. D.R. Shackleton Bailey, London – Cambridge 1999. (Crossref)
Cicero, Pro Sestio, ed. J.H. Freese, London – Cambridge 1989.
Cicero, De inventione. Topica, ed. H.M. Hubbell, London – Cambridge 1960.
Festus, De verborum significatu, ed. W. Lindsay, Stutgardiae – Lipsiae 1997.
Galenus, Protrepticos, w: Galien, Exhortation à l’étude de la médecine, ed. V. Boudon, Paris 2000, s. 84-117.
Hieronymus, Epistulae, ed. Hilberg, CSEL 54-56, Vindobonae 1910-1918.
Isidorus Hispalensis, Etymologiae, w: Isidore de Séville, Étymologies. Livre I: La grammaire, ed. O. Spevak, Collection Auteurs Latins du Moyen Âge, Paris 2020; Isidore of Seville, Etymologies. Book II: Rhetoric, ed. P.K. Marshall, Paris 1983; Isidore de Séville, Étymologies. Livre III: De mathematica, ed. G. Gasparotto – J.-Y Guillaumin, Paris 2009; Etimologías. Liber IV. De medicina, t. 1-2, ed. J. Oroz Reta – M.‑A. Marcos Casquero, Madrid 1982; Isidoro de Sevilla, Etimologías. Libro V: De legibus. De temporibus, ed. V. Yarza Urquiola – V.J. Andres Santos, Paris 2013; tł. A. Dębiński – M. Jońca, Izydor z Sewilli, O prawach, Lublin 2021.
Isidorus Hispalensis, De rerum natura, w: Isidore de Séville, Traité de la Nature, ed. J. Fontaine, Bordeaux 1960.
Lucius Caelius Lactantius Firmianus, Divinae institutiones, ed. S. Brandt – G. Laubmann, CSEL 19/2, Vindobonae 1890, s. 1-672.
Marius Victorinus, De definitionibus, w: Tulliana et Victoriniana, ed. T. Spengl, München 1888, s. 17-48.
Naevius, Fragmenta comoediarum, ed. O. Ribbeck, Lipsiae 1898, s. 6-35.
Plato, Philebus, ed. H. North Fowler – W.R.M. Lamb, London – Cambridge 1925, s. 197-399. (Crossref)
Plato, Leges, w: Plato, Laws, t. 1-2, ed. R.G. Bury, London – Cambridge 1926. (Crossref)
Plinius, Epistulae, w: Pline le Jeune, Lettres, t. 1-4, ed. A.-M. Guillemin, Paris 1987-1992.
Pseudo-Soranos, Quaestiones medicinales, ed. V. Rose, Berlin 1870, s. 243-274.
Quintilianus, Institutio oratoria, w: Quintillien, De l’Institution oratoire, t. 1-7, ed. J. Cousin, Paris 1975-1980.
Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, ed. O. Hense, Lipsiae 1914.
Servius, In Vergilii carmina commentarii, t. 1-3, ed. G. Thilo – H. Hagen, Lipsiae 1881-1887.
Błaszczyk I., Seneka o wychowaniu w rodzinie rzymskiej, Bydgoszcz 2003.
Carracedo Fraga J., Isidore of Seville as a Grammarian, w: A Companion to Isidore of Seville, red. A. Fear – J. Wood, Leiden 2020, s. 222-245. (Crossref)
Carracedo Fraga J., Poesía y poetas en la escuela visigótica, w: Poesía latina medieval (siglos V-XV). Actas del IV Congreso del Internationales Mittellateinerkomitee, red. M.C. Díaz y Díaz – J.M. Díaz de Bustamante, Florence 2005, s. 93-107.
Curtius E.R., Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, tł. A. Borowski, Kraków 2009.
Díaz y Díaz M.C., Introducción general a San Isidoro de Sevilla, w: San Isidoro de Sevilla, Etimologías, t. 1, red. J. Oroz Reta – M.-A. Marcos Casquero, Biblioteca de Autores Cristianos 433, Madrid 1982, s. 1-257.
Elfassi J., Isidore of Seville and the „Etymologies”, w: A Companion to Isidore of Seville, red. A. Fear – J. Wood, Leiden 2020, s. 245-278. (Crossref)
Fontaine J., Isidore de Séville et la culture classique dans l’Espagne wisigothique, t. 1-3, Paris 1959-1983.
Fontaine J., Isidore de Séville. Genèse et originalité de la culture hispanique au temps de Wisigoths, Turnhout 2001. (Crossref)
Fontaine J., Théorie et pratique du style chez Isidore de Séville, „Vigiliae Christianae” 14 (1960) s. 65-101. (Crossref)
Frankowska-Terlecka M., Skarbiec wiedzy Brunetta Latiniego. Trzynastowieczna myśl encyklopedyczna jako wyraz tendencji do upowszechniania wiedzy, Wrocław 1984.
Guillaumin J.-Y., Introduction, w: Isidore de Seville, Étymologies. Livre III: De mathematica, ed. G. Gasparotto – J.-Y Guillaumin, Paris 2009, s. VII-XXX.
Gurevič A., Kategorii srednevekovoj kul’tury, Moskva 1972.
Holtz L., Donat et la tradition de l’enseignement grammatical. Étude sur l’Ars Donati et sa diffusion (IVe-IXe siècles) et édition critique, Paris 1981.
Jones A.H.M., The Decline of The Ancient World, London 1989.
Krynicka T., Izydora z Sewilli „De ortu et obitu patrum”: studium źródeł traktatu, „Vox Patrum” 83 (2022) s. 285-316. (Crossref)
Krynicka T., Świat roślin w XVII księdze „Etymologii” Izydora z Sewilli, Lublin 2007.
Ledzińska A., Gramatyka wobec sztuk wyzwolonych w pismach Izydora z Sewilli. „Origo et fundamentum liberalium litterarum”, Kraków 2014.
Marrou H.-I., Historia wychowania w starożytności, tł. S. Łoś, Warszawa 1969.
Marshall P.K., Servius and Commentary on Virgil, New York 1997.
Martin C., Isidore of Seville’s theories and practices of pastoral care and Church organization, w: A Companion to Isidore of Seville, red. A. Fear – J. Wood, Leiden 2020, s. 279-300. (Crossref)
Martín-Iglesias J.C., La biblioteca cristiana de los padres hispanovisigodos (siglos VI‑VII), „Veleia” 30 (2013) s. 259-288.
Matczuk E., Izydorowe arytmetyka i geometria, w: https://fil.ug.edu.pl/strona/105238/ewa_matczuk_-_izydorowe_arytmetyka_i_geometria (dostęp 9.02.2023).
Messina N., Le citazioni classiche nelle „Etymologiae” di Isidoro di Siviglia, „Archivos Leonenses” 68 (1980) s. 205-265.
Sciacca C., Finding the Right Words: Isidore’s „Synonyma” in Anglo-Saxon England, Toronto 2008.
Słapek D., Sport i widowiska w świecie antycznym, Warszawa 2010.
Tatarkiewicz W., Dzieje sześciu pojęć. Sztuka, piękno, forma, twórczość, odtwórczość, przeżycie estetyczne, Warszawa 1982.
Winniczuk L., Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 2006.
Winniczuk L., Pliniusz Młodszy w świetle swoich mów i listów, Warszawa 1987.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
