Posłańcy Zeusa, aniołowie i archaniołowie u Porfiriusza z Tyru
Ewa Osek
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-9407-4435
Abstrakt
Artykuł przynosi pierwszą w dotychczasowej literaturze przedmiotu rekonstrukcję angelologii Porfiriusza z Tyru (233-305), neoplatonika, który wprowadził aniołów i archaniołów do filozofii. Aniołowie nie występowali w żadnym systemie filozoficznym przed Porfiriuszem. Przeprowadzona przeze mnie analiza filologiczna wybranych fragmentów pism Porfiriusza: Kwestii homeryckich dotyczących Iliady, Listu do Anebona, O wegetarianizmie, Komentarza do Timajosa Platona, Filozofii z wyroczni oraz świadectw Augustyna w Państwie Bożym pozwala na sformułowanie następujących wniosków. Porfiriusz podzielił hierarchię anielską na trzy porządki i wtłoczył je w strukturę duszy świata, analogicznie do jej trychotomii. Pierwszy najwyższy porządek umieścił w sferze gwiazd stałych, drugi archanielski – w sferach planetarnych, trzeci tak zwanych „przewoźników” – w atmosferze wokółziemskiej. Aniołowie i archaniołowie z wyższych sfer dublują się z bogami kosmicznymi, podczas gdy „przewoźnicy” pod Księżycem wchodzą w kompetencje demonów nazwanych „pośrednikami” w Uczcie Platona. Główna funkcja aniołów polega na dostarczaniu wiadomości od bogów kosmicznych i dobrych demonów. Przekazywana i powtarzana przez aniołów boska wiadomość jest odbierana tylko przez wybranych ludzi: kapłanów i proroków, do których według Porfiriusza odnosiła się homerycka formuła „posłańcy Zeusa”. Na angelologię Porfiriusza mogły mieć wpływ teksty ezoteryczne z II w., które studiował: proroctwa Apollona w heksametrach, Wyrocznie chaldejskie Juliana Teurga, O naturze przypisywane Zoroastrowi.
Słowa kluczowe:
Porfiriusz z Tyru (233-305), aniołowie, archaniołowie, posłańcy Zeusa (formuła homerycka)Bibliografia
Aurelius Augustinus, De civitate Dei libri XXII, v. 1-2, ed. B. Dombart – A. Kalb, CCSL 47-48, Turnholti 1955, tr. D. Zema et al., Saint Augustine: The City of God, v. 1-3, Washington 1950-1954.
Celsus Philosophus, Verbum Verum, ed. R. Bader, Der Alethes Logos des Kelsos, Stuttgart 1940, tr. E.J. Hoffmann, Celsus, On the True Doctrine: A Discourse against the Christians, Oxford 1987.
Eusebius Caesariensis, Historia ecclesiastica, v. 1-4, ed. G. Bardy, SCh 31, 41, 55, 73, Paris 1952-1960, tr. C.F. Cruse, Eusebius: Ecclesiastical History, Peabody 2004.
Iamblichus Chalcidensis, De anima, ed. and tr. J. Finamore – J.M. Dillon, Leiden 2002.
Iamblichus Chalcidensis, De mysteriis, ed. H. Saffrey et al., Paris 2021, tr. E.C. Clarke et al., Atlanta 2003.
Oracula Chaldaica, ed. and tr. R. Majercik, Leiden 2005.
Origenes Platonicus, Fragmenta, ed. K.-O. Weber, Mü nchen 1962, p. 3-12.
Ostanes, Fragmenta, ed. J. Bidez – F. Cumont, Les mages hellé nisé s: Zoroastre, Ostanès et Hystaspe d’après la tradition grecque, v. 2, Paris, 1973, p. 264-356.
Porphyrii Philosophi Fragmenta, ed. A. Smith, Lipsiae 1993.
Porphyrius Tyrius, Ad Gaurum quomodo animetur fetus, ed. T. Dorandi, Paris 2012, p. 121-211, tr. M. Chase, Porphyry: On How the Embryo Is Ensouled, Paris 2012, p. 317-343.
Porphyrius Tyrius, Adversus Christianos: Fragmenta, ed. A. von Harnack, Berlin 1916, tr. R.J. Hoffmann, Porphyry’s Against the Christians: The Literary Remains, New York 1994.
Porphyrius Tyrius, De abstinentia ab esu animalium, v. 1-3, ed. J. Bouffartigue et al., Paris 1977-1995, tr. G. Clark, Porphyry: On Abstinence from Killing Animals, London 2014.
Porphyrius Tyrius, De philosophia ex oraculis, ed. A. Smith, Porphyrii Philosophi Fragmenta, Lipsiae 1993, p. 351-407, tr. A.P. Johnson, Religion and Identity in Porphyre of Tyre: The Limits of Hellenism in Late Antiquity, Cambridge 2013, p. 338-341.
Porphyrius Tyrius, De regressu animae, ed. A. Smith, Porphyrii Philosophi Fragmenta, Lipsiae 1993, p. 319-350.
Porphyrius Tyrius, De Styge, ed. A. Smith, Porphyrii Philosophi Fragmenta, Lipsiae 1993, p. 442-461, tr. A.P. Johnson, Religion and Identity in Porphyre of Tyre: The Limits of Hellenism in Late Antiquity, Cambridge 2013, p. 331-338. (Crossref)
Porphyrius Tyrius, Epistula ad Anebonem, ed. H. Saffrey – A.-P. Segonds, Paris 2012.
Porphyrius Tyrius, Epistula ad Marcellam, ed. É. des Places, Paris 1982, p. 87-127, tr. K. Wicker, Porphyry the Philosopher to Marcella, Atlanta 1987.
Porphyrius Tyrius, In Platonis Timaeum commentariorum fragmenta, ed. A.R. Sodano, Naples 1964.
Porphyrius Tyrius, Quaestionum Homericarum ad Iliadem pertinentium reliquiae, ed. H. Schrader, Lipsiae 1880, tr. R.R. Schlunk, Porphyry: The Homeric Questions, New York 1993.
Porphyrius Tyrius, Quaestionum Homericarum ad Odysseam pertinentium reliquiae, ed. H. Schrader, Lipsiae 1890.
Porphyrius Tyrius, Sententiae ad intelligibilia ducentes, v. 1, ed. L. Brisson et al., Paris 2005, p. 305-379, tr. J. Dillon, Porphyry: Pathways to the Intelligible, v. 2, Paris 2005, p. 795-835.
Porphyrius Tyrius, Vita Pythagorae, ed. É. des Places, Paris 1982, p. 36-86, tr. K.S. Guthrie, The Pythagorean Sourcebook and Library, Grand Rapids 1987, p. 123-135.
Proclus Diadochus, In Platonis Timaeum commentaria librum primum, v. 1, ed. G. Van Riel, Oxford 2022, tr. H. Tarrant, Proclus: Commentary on Plato’s Timaeus Book 1, v. 1, Cambridge 2006.
Pseudo-Iamblichus, Theologoumena arithmeticae, ed. V. de Falco, Lipsiae 1922, tr. R. Waterfield, The Theology of Arithmetic: On the Mystical, Mathematical and Cosmological Symbolism of the First Ten Numbers Attributed to Iamblichus, Grand Rapids 1988.
Pseudo-Plutarchus, De fato, ed. J. Hani, Plutarque: Oeuvres morales, v. 8, Paris 1980, p. 3-35, tr. P.H. de Lacy, Plutarch’s Moralia, v. 7: On Fate, Cambridge 1959, p. 301-359.
Theosophorum Graecorum Fragmenta, ed. H. Erbse, Stutgardiae 1995.
Zoroastres, Fragmenta, ed. J. Bidez – F. Cumont, Les mages hellé nisé s: Zoroastre, Ostanès et Hystaspe d’après la tradition grecque, v. 2, Paris 1973, p. 7-263.
Akcay N., Daimones in Porphyry’s On the Cave of the Nymphs, in: Neoplatonic Demons and Angels, ed. L. Brisson et al., Leiden 2018, p. 140-159. (Crossref)
Beatrice P.F., Quosdam Platonicorum libros: The Platonic Readings of Augustine in Milan, “Vigiliae Christianae” 43/3 (1989) p. 248-281. (Crossref)
Beatrice P.F., Anonymi Monophysitae Theosophia: An Attempt at Reconstruction, Leiden 2001. (Crossref)
Beekes R., Etymological Dictionary of Ancient Greek, Leiden 2010.
Brisson L., What Is a Daimon for Porphyry?, in: Neoplatonic Demons and Angels, ed. L. Brisson et al., Leiden, 2018, p. 86-101. (Crossref)
Brisson L., The Angels in Proclus: Messengers of the Gods, in: Neoplatonic Demons and Angels, ed. L. Brisson et al., Leiden 2018, p. 209-230. (Crossref)
Cline R., Ancient Angels: Conceptualizing Angeloi in the Roman Empire, Leiden 2011. (Crossref)
Cumont F., Les anges du paganisme, “Revue de l’histoire des religions” 72 (1915) p. 159-182.
Dictionnaire des philosophes antiques, v. 1-8, ed. R. Goulet, Paris 1989-2018.
Dillon J., Philo’s Doctrine of Angels, in: Two treatises of Philo of Alexandria: a commentary on De gigantibus and Quod Deus sit immutabilis, ed. D. Winston – J. Dillon, Chico 1983, p. 197-205. (Crossref)
Edwards M.J., Origen against Plato, Aldershot 2002.
Filosofia tardoantica: storia e problemi, ed. R. Chiaradonna, Roma 2012.
Finamore J.F., “In angelic space”: Chaldaean Oracles fr. 138 and Iamblichus, in: Unione e amicizia, ed. M. Barbanti et al., Catania 2002, p. 425-432.
Greenbaum D.G., Porphyry of Tyre on the Daimon, Birth and the Stars, in: Neoplatonic Demons and Angels, ed. L. Brisson et al., Leiden 2018, p. 102-139. (Crossref)
Johnson A.P., Religion and Identity in Porphyre of Tyre: The Limits of Hellenism in Late Antiquity, Cambridge 2013. (Crossref)
Lewy H., Chaldaean Oracles and Theurgy: Mysticism, Magic, and Platonism in the Later Roman Empire, ed. M. Tardieu, Paris 1978.
Longosz S., Opiekuńcza funkcja aniołów w nauce Ojców Kościoła, in: Księga o aniołach, ed. H. Oleschko, Kraków 2002, p. 150-238.
Muehlberger E., Angels in Late Ancient Christianity, Oxford 2013. (Crossref)
Neoplatonic Demons and Angels, ed. L. Brisson et al., Leiden 2018.
O’Meara J.J., Porphyry’s Philosophy from Oracles in Augustine, Paris 1959.
Osek E., Reinkarnacja u Porfiriusza z Tyru: z dodaniem traktatu Do Gaurosa, czyli jak dusza ożywia embriony, oraz fragmentów, Warszawa 2023.
Osek E. – Komsta M.A., Porfiriusz z Tyru: Sentencje czyli drogi do świata ponadzmysłowego, Lublin 2023.
Ramelli I., Conceptualities of Angels in Imperial and Late Antiquity: Nature and Bodies of Angels, Degrees of Corporeality, and Comparative Angelologies/Daemonologies in ‘Pagan’ and Christian Platonism, in: Inventer les anges, ed. D. Lauritzen, Paris 2021, p. 115-172.
Russell R., The Role of Neoplatonism in St. Augustine’s De civitate Dei, in: Neoplatonism and Early Christian Thought, ed. H.J. Blumenthal, London 1981, p. 160-170.
Simmons M.B., Universal Salvation in Late Antiquity: Porphyry of Tyre and the Pagan-Christian Debate, Oxford 2015. (Crossref)
Spanu N., Proclus and the Chaldean Oracles: A Study on Proclean Exegesis, with a Translation and Commentary of Proclus’ Treatise On Chaldean Philosophy, London 2021. (Crossref)
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II https://orcid.org/0000-0002-9407-4435
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
