Znaczenie wybranej zwierzęcej symboliki w parenetycznej homiletyce Dhuody z Septymanii (ok. 803-843)
Małgorzata Chudzikowska-Wołoszyn
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-5631-7259
Abstrakt
Głównym celem niniejszego artykułu jest przybliżenie czytelnikowi zasobu zwierzęcych symboli, którymi w swych parenetycznych rozważaniach posługiwała się karolińska intelektualistka Dhuoda z Septymanii, autorka podręcznika-zwierciadła (Liber manualis) zaadresowanego do nastoletniego syna Wilhelma. Przedstawiona analiza skoncentruje się na omówieniu proweniencji zastosowanych w dziele symbolicznych sygnatur. Podjęta zostanie także próba scharakteryzowania ich roli w retoryce i nauczaniu Dhuody. Istotnym w tym miejscu stanie się wyeksponowanie osobistej interpretacji oraz refleksji matki-autorki w odniesieniu do kreślonych w pamięci Wilhelma animalistycznych symboli. Interpretacja Dhuody osadzona też zostanie w szerszym kontekście teologicznym oraz egzegetycznym. Należy podkreślić, że dla księżnej z Septymanii - tak jak i dla wszystkich współczesnych jej autorów - klucz do interpretacji świata i jego detali znajdował się w tajemnicy Chrystusa. Otaczająca człowieka przyroda traktowana była niczym księga, która zapisana została mistycznymi alegoriami Stwórcy. Umiejętne odczytanie danych człowiekowi symboli mogło doprowadzić go do mądrości ostatecznej, pomóc zrozumieć misterium niewidzialnego Boga i wreszcie też istotę człowieczeństwa. Dokonana na potrzeby niniejszego artykułu egzemplifikacja zastosowanych w Liber manualis symboli pozwoli również na wysunięcie wniosków dotyczących formacji intelektualnej karolińskiej autorki, jej literackiego warsztatu, stopnia oryginalności, a także kompetencji retorycznych.
Słowa kluczowe:
Dhuoda z Septymanii, Liber manualis, pareneza wczesnośredniowieczna, symbolika, alegorie zwierzęce, interpretacja alegorycznaBibliografia
Acta sanctorum ordinis Sancti Benedicti in saeculorum classes distributa, Saeculum IV, ed. J. Mabillon, Paris 1677.
Augustinus, De doctrina christiana, PL 34, 15-122.
Św. Augustyn, O nauce chrześcijańskiej, tł. J. Sulowski, Patres Ecclesiae 1, Warszawa 1989.
Augustinus, Enarrationes in Psalmos, PL 36, s. 67-1028.
Augustinus, Sermones, PL 38, 23-994,
Augustyn z Hippony, Kazania do Ewangelii według św. Mateusza, tł. A. Żurek, ŹMT 88, Kraków 2022.
Beda Venerabilis, In Marci Evangelium Expositio, ed. D. Hurst, CCL 120, Turnhout 1960, s. 431-648.
Claudius Aelianus, De natura animalium 3, 45, red. R. Hercher, Parisius 1858.
Klaudiusz Elian, O właściwościach zwierząt, tł. A.M. Komornicka, Kraków 2005.
Dhuoda, Liber manualis Dhuodane quem ad filium suum transmisit Wilhelmum, w: Manuel pour mon fils, red. P. Riché, tł. B. De Vregille – C. Mondésert, SCh 225, Paryż 1997.
Gaius Plinius Secundus, Naturalis Historiae 10, 9, 22, t. 2, red. L. von Jan, Teubner – Lipsiae 1856.
Gajusz Pliniusz Sekundus, Historia Naturalna, tł. I. Mikołajczyk, t. 2, Antropologia i zoologia, Toruń 2019.
Gregorius Magnus, Moralium Libri sive Expositio in Librum Beati Job, PL 76, 9-782.
Św. Grzegorz Wielki, Moralia. Komentarz do Księgi Hioba, t. 6, ks. 28-32, tł. A. Wilczyński, ŹM 77, Tyniec 2016.
Św. Grzegorz Wielki, Moralia. Komentarz do księgi Hioba, t. 4, ks. 17-22, tł. E. Buszewicz – A. Wilczyński, ŹM 63, Kraków 2013.
Hieronymus, Commentarium in Evangelium Matthaei, PL 26, 15-218, tł. J. Korczak,
Hieronim, Komentarz do Ewangelii według św. Mateusza, ŹMT 46, Kraków 2008.
Hiliarius Pictaviensis, In Evangelium Matthaei Commentarius PL 9, 917-1076.
Hilary z Poitiers, Komentarz do Ewangelii św. Mateusza, tł. E. Stanula, PSP 63, Warszawa 2002.
Hugo de S. Victore, De bestiis et aliis rebus, PL 177, 13-164.
Hugon z Folieto, Fizjologi i Aviarium. Średniowieczne traktaty o symbolice zwierząt, tł. S. Kobielus, Tyniec 2009, s. 89-165.
Klaudiusz Elian, O właściwościach zwierząt, tł. A.M. Komornicka, Kraków 2005.
Origenes, Commentarium in Evangelium Matthaei, PG 13, 829-1800.
Orygenes, Komentarz do Ewangelii według Mateusza, tł. K. Augustyniak, ŹMT 10, Kraków 1998.
Bardski K., Kapłaństwo ministerialne w biblijnej symbolice tradycji chrześcijańskiej, „Verbum Vitae” 12 (2007) s. 147-160.
Bianco M.G., Aspetti di quotidianità culturale nel Liber manualis di Dhuoda: il libro, l’autrice, il destinatario, w: Percepta rependere dona. Studi di filologia per Anna Maria Luiselli Fadda, red. C. Bologna – M. Mocan – P. Vaciago, Firenze 2010, s. 1-20.
Chudzikowska-Wołoszyn M., Idea compassio fraterna w parenetycznej instrukcji Dhuody z Septymanii († 843), „Vox Patrum” 71 (2019) s. 87-113.
Claussen M.A., God and Man in Dhuoda’s Liber manualis, „Studies in Church History” 27 (1990) s. 43-52.
Dictionnaire des auteurs grecs et Latins de l’antiquité et du moyen ȃge, ed. W. Buchwald – A. Hohlweg – O. Prinz, Turnhout 1991.
Feros Ruys J., Mater Litterata: Considerations of Maternity and Latinity in the Post-Medieval Reception of Dhuoda’s Liber Manualis, „New Medieval Literatures” 10 (2008) s. 191-220.
Histoire litéraire de la France 5, Paris 1866 (reprint).
Jaffe C., Dhuoda’s Handbook for William and the mother’s manual tradition, w: Listening to their voices: the rhetorical activities of historical women, red. M.M. Wertheimer, Columbia 1997, s. 177-198.
Jóźwiak M., Świat zwierząt w anonimowym Comentarii in Job, „Verbum Vitae” 32 (2017) s. 421-444.
Mayeski M.A., Dhuoda. Ninth century Mother and Theologian, Scranton 1995.
Mayeski M.A., Women: Models of Liberation, Kansas City 1988.
Nadolski B., Lectio divina, „Ruch biblijny i liturgiczny” 54 (2001) s. 47-50.
Wojciechowska K., Wbrew zwyczajom i tradycji. Interpretacja metafory „Nie jest dobrze zabierać chleb dzieci i rzucać pieskom” (Mk 7,27B) z perspektywy Syrofencjanki, „Collactanea Theologica” 85/3 (2015) s. 33-48.
Wollasch J., Eine adlige Familie des frühen Mittelalters. Ihr Selbstveständnis und ihre Wirklichkeit, „Archive für Kulturgeschichte” 39 (1959) s. 150-188.
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie https://orcid.org/0000-0001-5631-7259
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
