Patrystyczno-biblijna argumentacja kwestii eschatologicznych w traktacie Juliana z Toledo „Prognosticum futuri saeculi”
Dariusz Antoni Kasprzak
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-0137-3514
Abstrakt
Traktat Juliana z Toledo (642-690), zatytułowany Prognosticum futuri saeculi, wywarł wielki wpływ na późniejszą teologię i religijność Kościoła zachodniego. Przepisano go w tysiącach egzemplarzy i był dostępny w większości średniowiecznych bibliotek. Argumentacja teologiczna stosowana przez Juliana z Toledo w traktacie Prognosticum futuri saeculi jest w dużej mierze zapożyczona. Autor opiera metodę dowodzenia prawdziwości teorii o ogniu pośmiertnie oczyszczającym dusze przede wszystkim na myśli eschatologicznej wypracowanej przez uznane autorytety Kościoła Zachodniego: Augustyna z Hippony, Grzegorza Wielkiego, Juliana Pomeriusza. Źródłowo koncepcja istnienia dusz po śmierci fizycznej ciał czy koncepcja natychmiastowego wynagrodzenia dusz po śmierci fizycznej ciał wyprowadzona jest z filozofii greckiej, natomiast kwestia leczenia dusz w zaświatach czy ognia oczyszczającego dusze jest zapożyczeniem z judeochrześcijańskich apokryficznych apokalips. Argumentacja biblijna stanowi jedynie dodatkowe potwierdzenie tez przyjętych wcześniej z autorytetu ojców zachodnich. Cytaty biblijne, których Julian użył w argumentacji na rzecz eschatologicznego stanu pośredniego niczego nie dowodzą, gdyż w tekście biblijnym na poziomie znaczenia sensu dosłownego, zamierzonego przez autora biblijnego, takie treści po prostu nie istnieją. Julian nie stara się wydobyć oryginalnego znaczenia tekstu biblijnego w sensie egzegetycznym, a jego argumentacja biblijna jest aprioryczna przy nadawaniu mu znaczenia ponadsłownego.
Słowa kluczowe:
Julian z Toledo, Prognosticum futuri saeculi, argumentacja patrystyczna i biblijna, eschatologiaBibliografia
Apokryfy Nowego Testamentu, cz. 3: Listy i apokalipsy chrześcijańskie, red. M. Starowieyski, Kraków 2001.
Augustinus, Enarrationes in Psalmos, tł. J. Sulowski, Augustyn z Hippony, Objaśnienia Psalmów, PSP 37-42, Warszawa 1986.
Gregorius Magnus, Dialogorum, tł. zbiorowe, Grzegorz Wielki, Dialogi, ŹrMon 23, Kraków 2007.
Gregorius Magnus, Moralia in Iob, t. 1-3, 5-7, tł. zbiorowe, Grzegorz Wielki, Moralia. Komentarz do Księgi Hioba, ŹrMon 39, 44, 75, 78, Kraków 2006-2016.
Ioannes Cassianus, Collationes Patrum, t. 1 (Collattiones I-X), tł. A. Nocoń, Jan Kasjan, Rozmowy z Ojcami, ŹrMon 28, Kraków 2002.
Iulianus Pomerius, De Vita Contemplativa, tł. A. Żurek, Julian Pomeriusz, O życiu kontemplacyjnym, ŹrMon 17, Kraków 1998.
Iulianus Toletanus, Prognositicorum futuri saeculi libri tres, CCSL 115/1, Turnhout 1976, tł. T. Stancati, Prognosticum futuri saeculi. Il preanuncio del mondo che verrà. Introduzione, traduzione dal latino, commento teologico, Napoli 2012.
Petrus Lombardus, Quattuor Libri Sententiarum, t. 2 (ks. 3-4), tł. J. Wojtkowski, Olsztyn 2015.
Abraham’s Bosom, w: Encyclopaedia Judaica, t. 2, Jerusalem 1973, s. 165-166.
Atwell R., From Augustine to Gregory the Great: An Evaluation of the Emergence of the Doctrine of Purgatory, „The Journal of Ecclesiastical History” 38/2 (1987) s. 173-186. (Crossref)
Bardski K., Alegoryczno-symboliczna interpretacja Biblii, Kraków 2016.
Bardski K., Patrystyczna egzegeza alegoryczna – użycie czy nadużycie tekstu biblijnego?, „Vox Patrum” 44 (2003) s. 49-64. (Crossref)
Bardski K., Słowo oczyma gołębicy. Metodologia symboliczno-alegorycznej interpretacji Biblii oraz jej teologiczne i duszpasterskie zastosowanie, Warszawa 2007.
Barton J., Eisegesa, w: Słownik hermeneutyki biblijnej, red. R.J. Coggins – J.L. Houlden, Warszawa 2005, s. 149-150.
Bibik B., Wyobrażenia Platona o życiu pozagrobowym, „Nowy Filomata” 6/2 (2002) s. 13-26.
Bock D.L., Luke 9:51-24:53, Baker Exegetical Commentary on the New Testament 3B, Grand Rapids 2000.
Bouhot J.-P., Un Pseudo-témoin du „De natura animae” du Pomère, „Revue des Études Augustiniennes” 23 (1977) s. 113-121. (Crossref)
Brown R.E., Hermeneutyka biblijna – Sensy ponadsłowne, w: Katolicki Komentarz Biblijny, red. R.E. Brown – J.A. Fitzmyer – R.E. Murphy, Warszawa 2001, s. 1796-1810.
Campos J., San Agustín y la escatología de san Julián de Toledo, „Agustinus” 25 (1980) s. 107-115. (Crossref)
Casey R., The Apocalypse of Paul, „Journal of Theological Studies” 34 (1933) s. 1-32. (Crossref)
Cevetello J.F.X., Purgatory: In the Bible, w: New Catholic Encyclopedia, t. 11, ed. T. Carson, Detroit 2003, s. 824-825.
Conzelmann H., A Commentary on the First Epistle to the Corinthians, Hermeneia – A Critical and Historical Commentary on the Bible, Philadelphia 1975.
Cremascoli G., „Novissima hominis” nei „Dialogi” di Gregorio Magno, Bologna 1979.
Cuevas E., Domίnguez-Del Val U., San Julián de Toledo, w: E. Cuevas – U. Domίnguez-Del Val, Patrologia Española, Madrid 1965, s. 115-122.
Daley B.E., The Hope of the Early Church. A Handbook of Patristic Eschatology, Cambridge 1991.
Dunn M., Gregory the Great, the Vision of Fursey, and the origins of purgatory, „Peritia” 14 (2000) s. 238-254. (Crossref)
Fee G.D., The First Epistle to the Corinthians, The New International Commentary on the New Testament, Grand Rapids 1987.
Fitzmayer J.A., The Gospel according to Luke I-IX. A new translation with introduction and commentary, The Anchor Bible 28, New York 1981.
Fitzmayer J.A., The Gospel according to Luke X-XXIV. A new translation with introduction and commentary, The Anchor Bible 28A, New York 1985.
Fitzmyer J.A., First Corinthians. A New Translation with Introduction and Commentary, The Anchor Yale Bible, Yale 2008.
García Herrero G., Notas sobre el papel del Prognosticum futuri saeculi de Julián de Toledo en la evolución de la idea medieval del purgatorio, „Antigüedad y Cristianismo” 23 (2006) s. 503-513.
Gnilka J., Das Matthäusevangelium. Kommentar zu Kap. 1,1 – 13,58, Freiburg – Basel – Wien 1986.
Gnilka J., Ist I Kor 3,10–15 ein Schriftzeugnis für das Fegfeuer? Eine exegetisch-historische Untersuchung, Düsseldorf 1955.
Gnilka J., La lettera ai Filippesi, testo greco e traduzione, Commentario Teologico del Nuovo Testamento 10/3, tł. G. Re, Brescia 1972.
Goniszewski P., Jezus, Belzebub i nieodpowiedzialne słowa: egzegeza perykopy Mt 12,22-37 z hebrajskiej wersji Ewangelii wg św. Mateusza (ShemTob), „Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie” 21 (2014) s. 11-27. (Crossref)
Gonzálvez Ruiz R., San Julián de Toledo en el contexto de su tiempo, „Anales Toledanos” 32 (1996) s. 7-21.
Hagner D.A., Matthew 14-28, Word Biblical Commentary 33B, Dallas 1995.
Hawthorne G.F., Philippians, Word Biblical Commentary 43, Dallas 1991.
Heiligenthal R., Revelations by Fire: 1 Corinthians 3,13, „Bible Translator” 44/2 (1993) s. 242-244. (Crossref)
Heiligenthal R., The Testing by Fire of the Builders’ Works: 1 Corinthians 3,10-15, „New Testament Studies” 40 (1994) s. 89-104. (Crossref)
Hillgarth J.N., El Prognosticum future saeculi de San Julián de Toledo, „Analecta Sacra Tarraconensia” 30 (1957) s. 6-61.
Hillgarth J.N., El Prognosticum future saeculi de San Julián de Toledo, „Annales Sacra Tarraconiensia” 30 (1957) s. 1-57.
Hillgarth J.N., Eschatological and Political Concepts in the Seventh Centaury, w: Le septièm siècle: changemensts et continuitès: actes du colloque bilateral franco-britannique tenu au Warburg Institute les 8-9 jullet 1988, red. J. Fontaine – J.N. Hillgarth, London 1992, s. 212-231.
Hillgarth J.N., Las fuentes de san Julián de Toledo, „Anales Toledanos” 3 (1971) s. 97-118.
Hillgarth J.N., St. Julian of Toledo in the Middles Ages, „Journal of the Walburg and Courtauld Institutes” 29 (1958) s. 7-26. (Crossref)
Homerski J., Ewangelia według św. Mateusza. Wstęp – przekład z oryginału – komentarz, Poznań 1979.
Kasprzak D., Sposoby rozumienia soborowych formuł dogmatycznych w chrześcijańskiej starożytności, w: Dogmat i metoda. Wprowadzenie do badań interdyscyplinarnych w teologii dogmatycznej, red. R. Woźniak, Kraków 2021, s. 83-99.
Kirk G.S. – Raven J.E. – Schofield M., Filozofia przedsoktarejska. Studium krytyczne z wybranymi tekstami, tł. J. Lang, Poznań 1999.
Le Goff J., Narodziny czyśćca, tł. K. Kocjan, Warszawa 2021.
Madoz J., Fuentes teológico-literarias de San Julián de Toledo, „Gregorianum” 33 (1952) s. 399-417.
Madoz J., San Julián de Toledo, „Estudios Eclesiásticos” 26 (1952) s. 39-69.
Martin R.P., 2 Corinthians, Word Biblical Commentary 40, Waco 1986.
McClain J.P., The Doctrine of Heaven in the Writings of Saint Gregory the Great, Washington 1956.
Murphy F.X., Julian of Toledo and the Condemnation of Monothelitism in Spain, w: Mélanges Joseph De Ghellinck, t. 1: Antiquité, red. J. Duculot, Gembloux 1951, s. 361-373.
Nolland J., Luke 9:21-18,34, Word Biblical Commentary 35B, Dallas 1993.
Ntedika J., L’évolution de la doctrine du Purgatoire chez saint Augustin, Paris 1966.
Orlandis J., La escatología intermedia en el „Prognosticum futuri” de San Julián de Toledo, w: Escatología y vida cristiana: XXII Simposio Internacional de Teología de la Universidad de Navarra, ed. C. Izquierdo et al., Navarra 2002, s. 419-424.
Pabst S., Das theologische Profil des Julian von Toledo: Das Leben und Wirken eines westgotischen Bischofs des siebten Jahrhunderts, Supplements to Vigiliae Christianae 165, Leiden – Boston 2021. (Crossref)
Paciorek A., Ewangelia według świętego Mateusza. Rozdziały 1-13, Częstochowa 2005.
Pozo C., La doctrina escatológica del „Prognosticum futuri saeculi” de San Julián de Toledo, „Estudios Eclesiásticos” 45 (1970) s. 175-201.
Ratzinger J., Eschatologia – śmierć i życie wieczne, Poznań 1985.
Reale G., Historia filozofii starożytnej, Historia filozofii starożytnej, t. 2: Platon i Arystoteles, tł. I. Zieliński, Lublin 2005.
Reale G., Historia filozofii starożytnej, t. 1: Od początków do Sokratesa, tł. I. Zieliński, Lublin 2005.
Robertson A. – Plummer A., A Critical and Exegetical Commentary on the First Epistle of St Paul to the Corinthians, The International Critical Commentary on the Holy Scriptures of the Old and New Testament, Edinburgh 1986.
Rosenstiehl J.-M., Tartarouchos-Temelouchos. Contributions à l’étude de l’Apocalypse apocryphe de Paul, w: Deuxième journée d’études Coptes: Strasbourg 25 mai 1984, Louvain 1986, s. 29-56.
Rosik M., Pierwszy List do Koryntian. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz, Nowy Komentarz Biblijny 7, Częstochowa 2009.
Silverstein T., Did Dante Know the Vision of Saint Paul? „(Harvard) Studies and Notes in Philology and Literature” 19 (1937) s. 231-247.
Solignac A., Les fragments du „De natura animae” du Pomère, „Bulletin de Littérature Ecclésiastique” 75 (1974) s. 41-60.
Stancati T., Alle origini dell’Escatologia cristiana sistematica: il Prognosticon futuri saeculi di san Giuliano di Toledo (sec. VII), „Angelicum” 73/3 (1996) s. 401-433.
Stork N.P., A Spanish Bishop Remembers the Future: Oral Tradition and Purgatory in Julian of Toledo, „Oral Tradition” 23 (2008) s. 43-70. (Crossref)
Strack H.L – Billerbeck P., Kommentar zum Neuen Testament aus Talmud und Mdrash, t. 2: Das Evangelium nach Markus, Lukas und Johannes und die Apostelgeschichte, München 1924.
Wicki N., Das „Prognosticon futuri saeculi” Julians von Toledo als Quellenwerk der „Sentenzen” des Petrus Lombardus, „Divus Thomas” 31 (1953) s. 349-360.
Wojtczak J., Pośmiertne losy duszy w dialogach Platona, „Studia Philosophiae Christianae” 29/1 (1993) s. 73-86.
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II https://orcid.org/0000-0003-0137-3514
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
