Krzyż czy labarum? Charakter i treści teologiczne znaku w centralnej kwaterze sarkofagu pasyjnego w Museo Pio Cristiano (Lat 171)
Dariusz Tabor
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-8071-4174
Abstrakt
Przedmiotem artykułu jest symbol przedstawiony w środkowej kwaterze sarkofagu pasyjnego w Museo Pio Cristiani Lat. 171. Stanowi go pionowe drzewcem z wieńcem na szczycie. W jego wnętrzu umieszczono monogram składający się z greckich liter X i P. Drzewce uzupełnione jest poziomą poprzeczka. U jego stop siedzą dwaj rzymscy legioniści. Na poprzeczce siedzą ptaki wznoszące dzioby ku wieńcowi. Nad całością dominuje orzeł z rozpostartymi skrzydłami. Większość badaczy rozpoznawała w znaku krzyż i jednak to budzi wątpliwości. Podobny symbol opisują autorzy – Laktancjusz, Euzebiusz z Cezarei, Hermiasz Sozomen, Sokrates Scholastyk. Znak kwaterze zbliżony jest najbardziej Labarum z chrystogramem na szczycie i płatem sztandaru, opisanego przez Euzebiusza w „Vita Constantini”. Wzorcami znaku w kwaterze zdają się być obrazy na monetach przedstawiające dwóch żołnierzy strzegących labarum oraz przedstawienia cesarza dzierżącego labarum na medalach. W badaniach zastosowano metodę ikonologiczną, ponieważ dokonano analizy ikonograficznej i sięgnięto do tekstów literackich. Jednakże zastosowano również semiotykę sztuk plastycznych, ponieważ użyto denotacji i konotacji oraz syntagmatu i paradygmatu. Głównym wynikiem badan było rozpoznanie symbolu jako labarum, zredukowanego(brak płatu sztandaru) uzupełnionego o elementy symboliczne. Jest to znak spersonalizowany, ponieważ uobecnia Zwycięzcę - Chrystusa Zmartwychwstałego. Przyczynia się to do zrozumienia i odczytania treści labarum, występującego w wielu dziełach sztuki wczesnochrześcijańskiej.
Słowa kluczowe:
labarum, vexillum, chrystogram, sarkofag pasyjny, Konstantyn Wielki, ChrystusBibliografia
Lactantius, De mortibus persecutorum, in: Lactance, De la mort des persécuteurs, v. 1,
ed. J. Moreau, SCh 39, Paris 2006.
Eusebius, Vita Constantini, in: Eusèbe de Césarée, La vie de Constantin, ed. F. Winkel-
mann – L. Pietri, tr. M.-J. Rondeau, SCh 559, Paris 2013.
Eusebius, Historia ecclesiastica, in: Eusèbe de Césarée, Histoire ecclésiastique et les
Martyrs en Palestine, livres VIII – X, ed. and tr. G. Bardy, SCh 41, Paris 1967.
Minutius Felix, Octavius, PL 3, 231-366C.
Socrates Scholasticus, Historia ecclesiastica, in: Socrate de Constantinople, Histoire ecclésiastique. Livre 1, ed. and tr. P. Périchon – P. Maraval, SCh 477, Paris 2004.
Sozomenus Hermias, Historia ecclesiastica, in: Sozomène, Histoire ecclésiatique, livre I – II, v. 1, tr. A.-J. Festugière, SCh 306, Paris 1984.
Tertullianus, Apologeticus, ed. E. Dekkers, CCSL 1, Turnhout 1954, p. 77-172.
Theodoretus, Interpretatio in XII epistulas s. Pauli, PG 82, 31-878.
Age of Spirituality. Late antique and early Christian Art third to seventh century Catalogue of the exhibition of through February 12, 1978, ed. K. Weitzman, New York 1979.
Bisconti F., I sarcophagi cristiani antichi: la produzione, la diffusione, la decorazione, in: Instrumentum domesticum: Archeologia Cristiana – temi, metodologia e cultura material della tarda antiquità e dell’ alto medioevo, v. 1, ed. G. Castiglia – P. Pergola, Cittá del Vaticano 2022, p. 259-307.
Bisconti F., Il Vessilio, il cristogramma, I segni della salvezza, in: L’edito di Milano e il Tempo di Tolleranza: Costantino 313 d. C., ed. G. Sena Chiesa, Milano 2012, p. 60-64.
Caillet J.-P. – Loose N.H., La vie d’éternité. La sculpture funéraire dans l’antiquité chrétienne, Paris – Genève 1990.
Forstner D., Świat symboliki chrześcijańskiej, tr. and ed. W. Zakrzewska – P. Pachciarek – R. Turzyński, Warszawa 1990.
Dresken-Weiland J., Bild grab und Wort. Untersuchungen zu Jenseitsvorstellungen von Christen des 3. Und 4. Jahrhunderts, Regensburg 2010.
Dresken-Weiland J., Imagine e parola: Alle origini d’iconografia cristiana, Citta del Vaticano 2012.
Grabar A., Die Kunst der frühe Christentums von den ersten Zeugnissen christlicher Kunst bis zur Zeit Theodosius I, München 1967.
Haan N. de – Hekster O., “In hoc signo vinces”. The various victories commemorated through the “labarum”, in: Monuments and memory: Christian cult buildings and constructions of the past. Essays in honour of Sible de Blaauw, ed. M. Verhoeven – L. Bosman – H. von Asperen, Turnhout 2016, p. 17-30. (Crossref)
Hezser B., Bild und Kontext. Jüdische und christliche Ikonographie der Spätantike, Tübingen 2018. (Crossref)
Keppie L., The Making of the Roman Army: from Republic to Empire, Oklahoma – London 2002. (Crossref)
Kobielus S., Krzyż Chrystusa: od znaku i figury do symboli i metafory, Warszawa 2000.
Kobielus S., Bestiarium chrześcijańskie, Warszawa 2002.
Koch G., Frühchristliche Sarkophage, München 2000.
Kryśkiewicz H.L., Rzymskie znaki legionowe: nomenklatura, typologia, symbolika, in: Z dziejów historii wojskowości Polski i powszechnej, ed. R. Gołaj-Dempniak – K. Kastran – D. Kąkol, Szczecin 2016, p. 9-30.
Kümmel H.G., Die Wende des Constantins und die Denkmäler, in: Die Konstantinische Wende, ed. E. Mühlenberg, Gütersloh 1998, p. 144-185.
List do Efezjan. Pismo święte Starego i Nowego Testamentu, tr. H. Langkammer, Lublin 2001.
List do Filemona. List do Kolosan, tr. B. Adamczewski, Częstochowa 2000.
Müller K., Das Kreuz: eine Objektgeschichte des bekanntesten Symbols von der Spätantiken bis zur Neuzeit, Freiburg – Basel – Wien 2022.
Popławski M., Bellum Romanum: sakralność wojny i prawa rzymskiego, Lublin 2011.
Cirlot J.E., Słownik symboli, tr. I. Kania, Kraków 2001.
Ryhes L. – Wilhoit J.C. – Longman III T., Słownik symboliki biblijnej: Obrazy, symbole, motywy, metafory, figury stylistyczne i gatunki literackie, tr. Z. Kościuk, Warszawa 1998.
Saggiorato A., I sarcofagi paleocristiani con scene di Passione, Bologna 1968.
Sansoni R., I sarcofagi paleocristiani a parte di citta, Roma 1969.
Stutzinger B., Die frühchristlichen Sarkophagenreliefs aus Rom, Bonn 1982.
Testini P., Le catacombe e gli antiqui cimiteri cristiani in Roma, Roma 1966.
Thümmel H.G., Ikonologie der christlichen Kunst. Band 1: Alte Kirche, Leiden – Boston – Singapore – Paderborn 2019. (Crossref)
Vildesah R., The Beauty of Cross. The Passion of Christ in Theology and in Arts from the Catacombs to the Eve of the Renaissance, Oxford 2000.
Zibawi M., La fioritura dell’arte cristiana, in: A. Crippa – M. Zibawi, L’arte paleocristiana. Visione e spazio dall’origini al Bisanzio, Milano 1998, p. 109-182.
Ziółkowski A., Wizja Konstantyna: reinterpretacja, “Vox Patrum” 4 (1983) p. 200-215. (Crossref)
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie https://orcid.org/0000-0001-8071-4174
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
