Fortunacjana z Akwilei "Komentarz do Ewangelii"
Dariusz Antoni Kasprzak
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-0137-3514
Abstrakt
Austriacki patrolog i filolog Lukas Julius Dorfbauer w zbiorach biblioteki katedralnej w Kolonii w kodeksie 17 (K: Köln, Erzbischofl. Diozesan- und Dombibl. 17, s. IX1/4) odkrył anonimowy komentarz do Ewangelii Mateusza. Dorfbauer wykazał, że odnaleziony komentarz, datowany na początek IV wieku to zaginiony przez ponad 1600 lat Fortunatianus Aquileiensis Commentarii in evangelia. W 2013 Dorfbauer ogłosił swe odkrycie oraz rozpoczął prace nad edycją krytyczną tekstu, którą wydał w 2017 r. w CSEL 103. Komentarz Fortunacjana stanowił prawdopodobnie pomoc egzegetyczną dla duchowieństwa Akwilei na początku IV wieku. Bp Akwilei pisząc go opierał się na (obecnie zaginionym) komentarzu do ewangelii opracowanym pod koniec III wieku przez Wiktoryna z Poetovium (250–304). Wspomniane komentarze są dowodem udanej recepcji egzegezy alegorycznej Orygenesa w Kościele Zachodnim na przełomie III i IV wieku.
Słowa kluczowe:
Fortunacjan z Akwilei, Komentarz do Ewangelii, Lukas Julius DorfbauerBibliografia
Athanasius Alexandrinus, Apologia ad imperatorem Constantinum, PG 25, 595-642.
Chromatius Aquieiensis, Tractatus in Matthaeum, red. I. Tretttel, CSEA 4/1, Aquileia 2004.
Claudius Taurinensis, Praefatio in Catenam super Sanctum Matthaeum, PL 104, 835‑838.
Die Chronik des Hieronymus, red. R. von Helm, Eusebius Werke 7, GCS 47/1, Leipzig 1913. (Crossref)
Fortunatianus Aquileiensis, Commentaria in Evangelia, red. A. Wilmart – B. Bischoff, CCSL 9, Turnholti 1957, s. 366-370; red. I. Trettel, CSEA 4/1, Aquileia 2004, s. 41‑47; Commentarii in Evangelia, red. L.J. Dorfbauer, CSEL 103, Berlin – Boston 2017, tł. H.A.G. Houghton – L.J. Dorfbauer, Fortunatianus of Aquileia, Commentary on the Gospels, CSEL extra seriem, Berlin – Boston 2017.
Hieronymus, Commentarii in Evangelium Matthaei, tł. J. Korczak, Hieronim ze Strydonu, Komentarz do Ewangelii według św. Mateusza, ŹMT 46, Kraków 2008.
Hieronymus, Epistulae, tł. J. Czuj – M. Ożóg, Hieronim ze Strydonu, Listy I (1-50), ŹMT 54, Kraków 2010.
Hieronymus, De viris illustribus, tł. W. Szołdrski, Hieronim ze Strydonu, O znakomitych mężach, PSP 6, Warszawa 1970, s. 23-149.
Hilarius Pictaviensis, Collectanea antiariana Parisina (Fragmenta Historica), red. A. Feder, CSEL 65, Vindobonae – Lipsiae 1916, s. 43-177.
Hilarius Pictaviensis, Incipit exemplum epistulae Liberi episcopi Urbs Romae ad orientales episcopos, w: Collectanea Antiariana Parisina (Fragmenta Historica), Series B III 2, CSEL 65, Vindobonae – Lipsiae 1916, s. 155-156.
Liberius, Epistula ad episcopos Orientales, w: Hilarius Pictaviensis, Collectanea Antiariana Parisina (Fragmenta Historica), Series B VII 8, CSEL 65, Vindobonae – Lipsiae 1916, s. 168-169.
Origenes, Commentarii in Iohannem, tł. i opr. S. Kalinowski, Orygenes, Komentarz do Ewangelii według św. Jana, ŹMT 27, Kraków 2003.
Paschasius Radbertus, Expositio in Evangelium Matthaei, PL 120, 31-994.
Rabanus Maurus, Commentariorum In Matthaeum Libri Octo, PL 107, 727-1156.
Series patriarcharum Aquilegiensium, w: Monumenta Germaniae Historica, Scriptores XIII, edidit Societas Aperiendis Fontibus, Hannover 1881, s. 367-368.
Socrates Scholasticus, Historia eccesiastica, tł. S. Kazikowski, Sokrates Scholastyk, Historia Kościoła, PAX 17, Warszawa 1986.
Sozomenos, Historia eccesiastica, tł. S. Kazikowski, Sozomen, Historia Kościoła, PAX 21, Warszawa 1980.
Barceló P., Constantius II. und seine Zeit. Die Anfänge des Staatskirchentums, Stuttgart 2004.
Baron A., Synody czasów upadku i przemiany Imperium Rzymskiego na Zachodzie, „Polonia Sacra” 29 (2011) s. 5-36.
Bastit A., Le prologue aux commentarii sur les évangiles de Fortunatien. Étude analytique et enquête sur les sources, red. L.J. Dorfbaure et al., w: Fortunatianus redivivus, Berlin – Boston 2017, s. 1-46. (Crossref)
Bischoff B., Wendepunkte in der Geschichte der lateinischen Exegese im Frühmittelalter, „Sacris Erudiri” 6 (1954) s. 189-279. (Crossref)
Bratož R., Il cristianesimo aquileiese prima di Costantino: fra Aquileia e Poetovio, tł. M. Rener, red. S. Tavano – L. Pani, Udine 1999, s. 276-278.
Cuscito G., Fede e politica ad Aquileia. Dibattito teologico e centri potere (secoli IV‑VI), Udine 1987.
Dorfbauer L.J., Der Codex Köln, Erzbischöfliche Diözesan- und Dombibl. 17. Ein Beitrag zur Überlieferung des Evangelienkommentars des Bischofs Fortunatian von Aquileia, w: Mittelalterliche Handschriften der Kölner Dombibliothek. Fünftes Symposion, red. H. Finger – H. Horst, Köln 2014, s. 21-68.
Dorfbauer L.J., Der Evangelienkommentar des Bischofs Fortunatian von Aquileia (Mitte 4. Jh.). Ein Neufund auf dem Gebiet der patristischen Literatur, „Wiener Studien” 126 (2013) s. 177-198. (Crossref)
Dorfbauer L.J., Die Interpretatio evangeliorum des „Epiphanius latinus” (CPL 914) und ihr Verhältnis zum Evangelienkommentar Fortunatians von Aquileia, „Revue des Études Augustiniennes” 61 (2015) s. 69-110. (Crossref)
Dorfbauer L.J., Neue Zeugnisse für die Überlieferung und Rezeption des Evangelienkommentars des Bischofs Fortunatian von Aquileia, w: Edition und Erforschung lateinischer patristischer Texte, red. V. Zimmerl-Panagl – L.J. Dorfbauer – C. Weidmann, Berlin 2014, s. 17-40. (Crossref)
Dorfbauer L.J., Zur Biographie des Bischofs Fortunatian von Aquileia, „Zeitschrift für antikes Christentum” 17 (2013) s. 395-423. (Crossref)
Dulaey M., Victorin de Poetovio: Sur l’Apocalypse et autre écrits, SCh 423, Paris 1997.
Gorman M.M., The Earliest Latin Commentary on the Gospels, w: M.M. Gorman, The Study of the Bible in the Early Middle Ages, Firenze 2007, s. 423-494.
Grzywaczewski J., Walka o zachowanie wiary nicejskiej w IV wieku, „Studia Nauk Teologicznych PAN” 8 (2013) s. 151-171. (Crossref)
Hen Y., A Merovingian Commentary on the Four Gospels, „Revue des Études Augustiniennes” 49 (2003) s. 167-187. (Crossref)
Kasprzak D., Historia patriarchatu i rytu akwilejskiego (IV-VII w.), w: Introibo ad altare Dei. Księdzu Profesorowi Stefanowi Koperkowi CR z okazji 70-lecia urodzin i 45-lecia kapłaństwa, Studia Wydziału Teologicznego PAT 16, red. S. Szczepaniec et al., Kraków 2008, s. 209-223.
Kasprzak D., Wiktoryn z Poetovium – pierwszy chrześcijański egzegeta łaciński, „Analecta Cracoviensia” 43 (2011) s. 143-157.
Lehmann T., In welchem Kirchenbau von Aquileia feierten Bischof Fortunatianus und Kaiser Constans zusammen den Ostergottesdienst des Jahres 345?, w: Fortunatianus redivivus, red. L.J. Dorfbaure et al., Berlin – Boston 2017, s. 267-282. (Crossref)
Szymusiak J.M., Komentarz do Hieronimowej noty o Fortunacjanie, PSP 6, Warszawa 1970, s. 112-113.
Veronese M., Introduzione. Vittorino di Petovio. Opere, red. M. Veronese, Corpus Scriptorum Ecclesiae Aquileinsis 2, Roma 2002, s. 239-253.
Wilmart A., Deux expositions d’un évêque Fortunat sur l’Évangile, „Revue bénédictine” 32 (1920) s. 160-174. (Crossref)
Wołyniec W., Nauka starożytnego Synodu w Sardyce (343-344) i Filippopolis (343) o synostwie Bożym Jezusa Chrystusa i jej aktualność, „Studia Gnesnensia” 27 (2013) s. 91-101.
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie https://orcid.org/0000-0003-0137-3514
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
