„Zwycięstwo podąża za Bogiem” - ideologia triumfu w „Historii Kościelnej” Teodoreta z Cyru
Abstrakt
Ideologia zwycięstwa w Historii kościelnej Teodoreta ma, podobnie jak w dziele Euzebiusza z Cezarei, którego był kontynuatorem, trzy wymiary: militarny, męczeński i doktrynalny. Wszystkie trzy związane były z wojną prowadzoną przez złego ducha przeciwko Bogu i sprowadzały się do odnoszenia zwycięstw w imię Chrystusa. Dla chrześcijanina Teodoreta zwycięstwa militarne w konfrontacji z pogańskimi wrogami miały aspekt sakralny i dowodziły prawdziwości religii chrześcijańskiej i mocy Boga chrześcijan, sojusznika chrześcijańskich władców, a z drugiej strony fałszywości wierzeń wyznawców kultów tradycyjnych. Męczennicy natomiast, oddając swoje życie za Chrystusa, odnosili zwycięstwa na Jego wzór. Podobnie obrońcy ortodoksji, opowiadając się za zwycięską prawdą, sami stawali się zwycięzcami. Niesłychanie ciekawe są dywagacje Teodoreta na temat pokoju wyrażone w konkluzji jego Historii kościelnej. Dowodzi w niej, że wojna przynosi chrześcijanom większe korzyści od pokoju, który przecież wcześniej nazywał drogocennym. Pokój jednak, w przekonaniu Teodoreta, czynił chrześcijan ospałymi i gnuśnymi, podczas gdy wojna wyostrzała charaktery, uświadamiała kruchość życia doczesnego i uczyła pogardzania teraźniejszością, a zatem wprowadzała na właściwe tory eschatologii chrześcijańskiej. W świetle ideologii zwycięstwa głoszonej przez Teodoreta konfrontacja chrześcijan z przeciwnikami ich wiary stwarzała na różnych polach okazje do odnoszenia zwycięstw w Chrystusie.
Słowa kluczowe:
Teodoret z Cyru, historiografia kościelna, ideologia zwycięstwaBibliografia
Ambrosius, De obitu Theodosii, tł. A. Kotłowska, Poznań 2008.
Ammianus Marcellinus, Rerum gestarum libri qui supersunt, t. 1-2, ed. C.V. Clark, Berlin 1910-1915, tł. I. Lewandowski, Ammianus Marcellinus, Dzieje rzymskie, t. 1-2, Warszawa 2001-2002.
Eusebius Caesariensis, Historia ecclesiastica, ed. H. Pietras, tł. A. Caba, Euzebiusz z Cezarei, Historia kościelna, Kraków 2013.
Lactantius, De mortibus persecutorum, ed. J. Moreau, Paris 1954.
Rufinus, Historia ecclesiastica, ed. E. Schwartz – T. Mommsen – F. Winkelmann, w: Eusebius Werke, z. 2: Die Kirchengeschichte, Berlin 1999, s. 957-1040.
Socrates, Historia ecclesiastica, ed. G.C. Hansen, Die Griechischen Christlichen Schriftseller. Neue Folge, z. 1, Berlin 1995, tł. S.J. Kazikowski, Sokrates Scholastyk, Historia Kościoła, Warszawa 1986.
Sozomenus, Historia ecclesiastica, ed. I. Bidez – G.C. Hansen, Die Griechischen Christlichen Schriftseller. Neue Folge, z. 4, Berlin 1995, tł. S. Kazikowski, Hermiasz Sozomen, Historia Kościoła, Warszawa 1989.
Theodoretus Cyrensis, Historia ecclesiastica, t. 1, ed. P. Canivet, SCh 501, Paris 2001; t. 2, SCh 530, Paris 2009.
Theodoretus Cyrensis, De curatione graecarum affectionum, ed. P. Canivet, SCh 57, Paris 1957-1958, tł. S. Kalinkowski, Teodoret z Cyru, Leczenie chorób hellenizmu, Warszawa 1981.
Balbuza K., Triumfator. Triumf i ideologia zwycięstwa w starożytnym Rzymie epoki cesarstwa, Poznań 2005.
Barnes T.D., Christians and Pagans in the Reign of Constantius, w: L’Église et l’Empire au IVe siècle, red. A. Dihle, Genève 1989, s. 301-337.
Barnes T.D., Constantine and the Christians of Persia, „Journal of Roman Studies” 75 (1985) s. 126-136. (Crossref)
Bralewski S., Boże zwycięstwo (ἔνθεος νίκη) – „ideologia triumfu” w Historii kościelnej Euzebiusza z Cezarei, „Vox Patrum” 63 (2015) s. 331-351. (Crossref)
Bralewski S., Decreta caelestia versus princeps bonus w świetle Res Gestae Ammiana Marcellina, „Vox Patrum” 87 (2023) s. 49-70. (Crossref)
Bralewski S., Obraz papiestwa w historiografii kościelnej wczesnego Bizancjum, Łódź 2006.
Bralewski S., Przełom konstantyński a religijność Rzymian w wiekach IV i V – wybrane zagadnienia, w: Bitwa przy Moście Mulwijskim. Konsekwencje, red. Z. Kalinowski – D. Próchniak, Poznań 2014, s. 126-128.
Bralewski S., Symmachia cesarstwa rzymskiego z Bogiem chrześcijan (IV – VI wiek), t. 1: „Niezwykła przemiana” – narodziny nowej epoki, Łódź 2018. (Crossref)
Brodka D., „Teologia zwycięstwa” cesarzy chrześcijańskich a „Historia ecclesiastica” Rufina z Akwilei, „Meander” 54 (1999) s. 457-464.
Combés R., Imperator. Recherches sur l’emploi et la signification du titre d’Imperator dans la Rome républicaine, Paris 1966.
Davies P.S., The Origin and Purpose of the Persecution of A.D.303, „Journal of Theological Studies” 40 (1989) s. 66-94. (Crossref)
Fears J.R., The Theology of Victory at Rome: Approaches and Problems, w: Aufstieg und Niedergang der römischen Welt, z. 2/17/2, Berlin – New York 1981. (Crossref)
Frend W.H.C., Martyrdom and persecution in the early Church: A study of a conflict from the Maccabees to Donatus, Oxford 1965.
Gagé J., La théologie de la victoire impériale, „Revue Historique” 17 (1933) s. 1-44.
Harrel J., Wojna o Nisibis. Obrona rzymskiej wschodniej granicy 337-363, tł. A. Paradziński, Oświęcim 2019.
Heim F., La théologie de la victoire de Constantin à Théodose, Paris 1992. (Crossref)
Ilski K., Idea jedności politycznej, społecznej i religijnej w świetle pism Ambrożego z Mediolanu, Poznań 2001.
Janiszewski P., Dioklecjan czy Galeriusz? Kwestia odpowiedzialności za rozpoczęcie tzw. „Wielkiego Prześladowania” chrześcijan w 303 r., „Meander” 48 (1993) s. 303-317.
Janiszewski P., Żywioły w służbie propagandy, czyli po czyjej stronie stoi Bóg. Studium klęsk i rzadkich fenomenów przyrodniczych u historyków Kościoła IV i V wieku, w: Chrześcijaństwo u schyłku starożytności. Studia źródłoznawcze, t. 3, red. T. Derda – E. Wipszycka, Kraków 2000, s. 60-63, 135-138.
Keresztes P., From the Great Persecution to the Peace of Galerius, „Vigiliae Christianae” 37 (1983) s. 379-399. (Crossref)
Kneissl P., Die Siegestitulatur der römischen Kaiser. Untersuchungen zu den Siegerbeinamen des ersten und zweiten Jahrhunderts, Göttingen 1969.
Kolb F., Diocletian und die Erste Tetrarchie. Improvisation oder Experiment in der Organisation monarchischer Herrschaft?, Berlin 1987. (Crossref)
Kolb F., Ideał późnoantycznego władcy. Ideologia i autoprezentacja, tł. A. Gierlińska, Poznań 2008.
Leadbetter B., Galerius and the Will of Diocletian, London – New York 2009. (Crossref)
Leithart P.J., Defending Constantine. The Twilight of an Empire and the Dawn of Christendom, Downers Grove 2010.
Matthews J., The Roman Empire of Ammianus, Michigan 2007.
McCormick M., Eternal Victory: Triumphal Rulership in Late Antiquity, Byzantium and the Early Medieval West, Cambridge 1990.
Piechocka-Kłos M., Opis śmierci Juliana Apostaty w wybranych źródłach chrześcijańskich i pogańskich (IV–V w.), „Studia Warmińskie” 51 (2014) s. 341‑352. (Crossref)
Piganiol A., L’Empereur Constantin, Paris 1932.
Smith K., Constantine and the Captive Christians of Persia: Martyrdom and Religious Identity in Late Antiquity, Oakland 2016. (Crossref)
Suski R., Galeriusz. Cesarz, wódz i prześladowca, Kraków 2016.
Vivian M.R., Eusebius and Constantine’s Letter to Shapur – Its Place in the Vita Constantini, „Studia Patristica” 29 (1997) s. 164-169.
Wienand J., Der Kaiser als Sieger. Metamorphosen triumphaler Herrschaft unter Constantin I, Berlin 2012. (Crossref)
Ziółkowski A., Historia Rzymu, Poznań 2004.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
