Biskupi i prezbiterzy w Kościołach I i II wieku (Jerozolima, Azja Mniejsza i Grecja, Antiochia), cz. 1
Leszek Misiarczyk
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-9511-6174
Abstrakt
Artykuł, po szczegółowych analizach tekstów źródłowych, doprecyzowuje wnioski M. Simonettiego o roli biskupów i prezbiterów we wspólnotach wczesnochrześcijańskich I i II wieku. Po pierwsze, termin πρεσβύτερος i jego funkcja pojawia się we wspólnotach założonych przez św. Pawła za jego życia, który sam ustanawiał prezbiterów „starszych” w różnych Kościołach Azji Mniejszej więc nie miał oporu jak sugeruje Simonetti stosowania terminologii rozpowszechnionej w judaizmie. Po drugie, Simonetti przyjmuje, że w Listach Pasterskich obecny jest episkopat monarchiczny, co zakłada, że termin πρεσβύτερος tam obecny należy rozumieć jako drugi stopień hierarchii a nie „starszy”. Nie jest to do końca takie oczywiste. Niekiedy odnosi się wrażenie, że nadal zachowuje on znaczenie „starszy”. I po trzecie, przedstawiona rekonstrukcja ma sens pod warunkiem, że przez termin πρεσβύτεροι będziemy rozumieli „starszych”, a nie drugi stopień kapłaństwa. To zaś nie wybrzemiewa w jego opracowaniach jednoznacznie. Natomiast jeśli termin πρεσβύτεροι rozumiemy jako drugi stopień kapłaństwa, a sam proces przebiegał w ten sposób, że najpierw kierowały wspólnotami kolegia kapłanów, a potem zostali oni wyparci przez jednego biskupa albo spośród nich wyłonił się episkopat monarchiczny, zaś kapłani zostali zepchnięci do drugiegio rzędu i do roli współpracowników biskupa, to takiego procesu nie potwierdzają źródła I i II wieku.
Słowa kluczowe:
biskupi, prezbiterzy, Kościół I i II wiekuBibliografia
Didache, w: The Apostolic Fathers, red. M.W. Holmes, Grand Rapids 1992, s. 246-270, tł. A. Świderkówna, BOK 10, Kraków 1998, s. 33-44.
Eusebius Caesariensis, Historia ecclesiastica, tł. A. Caba, Kraków 2013.
Ignatius Antiochenus, Epistulae, w: The Apostolic Fathers, red. M.W. Holmes, Grand Rapids 1992, s. 129-201, tł. A. Świderkówna, BOK 10, Kraków 1998, s. 113-198.
Polycarpus Smyrnesis, Epistula ad Philippeneses, w: The Apostolic Fathers, red. M.W. Holmes, Grand Rapids 1992, s. 202-220, tł. A. Świderkówna, BOK 10, Kraków 1998, s. 156-161.
Barnaba, Epistula, w: The Apostolic Fathers, red. M.W. Holmes, Grand Rapids 1992, s. 271-328, tł. A. Świderkówna, BOK 10, Kraków 1998, s. 179-204.
Alastair C.R., The Elders of the Jerusalem Church, „Journal of Theological Studies” 44 (1993) s. 511-528. (Crossref)
Benoit P., Les origines apostoliques de l’épiscopat selon le Nouveau Testament, w: L’Éveque dans l’Église, red. H. Bouessé – A. Madouze, Paris 1963, s. 52-54.
Bielak W., Kilka uwag na temat początków urzędu biskupiego w ujęciu historycznym, „Vox Patrum” 55 (2010) s. 63-76. (Crossref)
Bradshaw P.F., Presbyteroi in the First Two Christian Centuries, w: Deacons and Diakonia. Bishps, Presbyters and Laypeople, t. 3, red. M. Vinzent, Studia Patristica 106, Leuven – Paris – Bristol 2021, s. 71-76. (Crossref)
Brent A., The Ignatian Epistles and the Three-fold Ecclesiastical Order, „Journal of Religious History” 17 (1993) s. 18-32. (Crossref)
Brent A., The Enigma of Ignatius of Antioch, „Journal of Ecclesiastical History” 57 (2006) s. 429-456. (Crossref)
Burke P., The Monarchical Episcopate at the End of the First Century, „Journal of Evangelical Studies” 7 (1970) s. 499-518.
Burtchael J.T., From Synagoge to Church: Public Services and Offices in the Earliest Christian Communities, Cambridge 1992.
Carleton Paget J., The Epistle of Barnabas, Tü bingen 1994.
Dassmann E., Zur Entstehung des Monoepiskppats, „Jahrbuch für Antikes Christentum” 17 (1974) s. 74-90.
Dassmann E., Hausgemeinde und Bischofsamt, w: Vivarium: Festschrift Theodor Klauser zum 90. Geburstag, Mü nster 1984, s. 82-93.
Dąbrowski E., Dzieje Apostolskie. Wstęp, przekład z oryginału i komentarz, Poznań 1961.
Flis J., List do Filipian. Wstęp, przekład z oryginału i komentarz, Częstochowa 2011.
Goodspeed E.J., Index Patristicus, sive clavis Patrum Apostolicorum operum, Leipzig 1907.
Halleux de A., Ministers in the Didache, w: The Didache in Modern Research, red. J.A. Draper, Leiden 1996, s. 300-320. (Crossref)
Hałas S., 1 List św. Piotra. Wstęp, przekład z oryginału i komentarz, Częstochowa 2007.
Haręzga S., 1 i 2 List do Tymoteusza. List do Tytusa. Wstęp, przekład z oryginału i komentarz, Częstochowa 2018.
Hvalvik R., The Struggle for Scripture and Covenant. The Purpose of Epistle of Barnabas and Jewish-Christian Competition in the Second Century, Tü bingen 1998.
Ihnatowicz J., Dlaczego prezbiter nie może udzielać święceń? Biskup i prezbiter w pierwotnym Kościele, „Kieleckie Studia Teologiczne” 2 (2003) s. 213-232.
Jezierska E., Obraz kapłana Chrystusowego w Listach Pasterskich (1-2 Tm, Tt), „Wrocławski Przegląd Teologiczny” 17/2 (2009) s. 31-39.
Kasprzak D., Teologia kapłaństwa i urzędu kapłańskiego w I wieku chrześcijaństwa, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 63/2 (2010) s. 101-125. (Crossref)
Kozyra J., List św. Jakuba. Wstęp, przekład z oryginału i komentarz, Częstochowa 2011.
Munck J., The Actes of the Apostles, Garden City 1967.
Munier C., Á propos d’Ignace d’Antioche: Observations sur la liste é piscopale d’Antioche, „Revue des Sciences Religieuses” 55 (1981) s. 126-131. (Crossref)
Nagy S., Prezbiterzy w pierwotnej gminie jerozolimskiej, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 8/1 (1961) s. 5-22.
Nagy S., Hierarchia kościelna w okresie misyjnej działalności św. Pawła, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 11/2 (1964) s. 55-79.
Nagy S., Hierarchia Kościelna w ostatnim okresie życia św. Pawła, „Roczniki Teologiczno- Kanoniczne” 13/2 (1966) s. 23-44.
Nawracała T., Między prezbiterem a kapłanem. Kilka uwag o zmianie słownictwa w teologii kapłaństwa, „Studia Gdańskie” 39 (2016) s. 31-47.
Nutin P., Policarpo, w: Nuovo Dizionario Patristico di Antichita Cristiana, t. 3, red. A di Berardino, Genova – Milano 2010, s. 4211-4213.
Nutin P., Ignazio di Antiochia, w: Nuovo Dizionario Patristico di Antichita Cristiana, t. 2, red. A di Berardino, Genova – Milano 2010, s. 2514-2516.
Pietras H., Od prezbiteratu do kapłaństwa: ewolucja pojęć i urzędu, „Studia Bobolanum” 3 (2002) s. 5-17.
Pietras H., Klerykalizacja kapłaństwa w Kościele starożytnym, czyli przyczynek do historii języka religijnego, w: Sympozja Kazimierskie, t. IV, red. B. Wronikowska – D. Próchniak, Lublin 2008, s. 111-116.
Pietras H., Dymisja ze stanu duchownego i jej skutki w starożytności chrześcijańskiej, w: Odejścia od kapłaństwa. Studium historyczno-psychologiczne, red. K. Dyrek, Kraków 2010, s. 7-19.
Pietras H., Tożsamość kapłańska w Kościele starożytnym, w: Sztuka bycia księdzem, red. J. Augustyn, Kraków 2010, s. 59-66.
Quasten J., Patrologia, t. 1, Casale Monferrato 1980.
Rivas Rebaque F., Los obispos en Ignacio de Antioquí a: Cuadros sociales dominantes de la memoria colectiva Cristiana, „Estudios Ecclesiasticos” 83 (2008) s. 23-49.
Romaniuk K., Prezbiterzy – biskupi, w: Kapłaństwo w Piśmie Świętym Nowego Testamentu, red. A. Jankowski – K. Romaniuk, Katowice 1972, s. 249-252.
Romaniuk K., List Barnaby, EK 2, Lublin 1976, s. 36-37.
Rordorf W., Didache, w: Nuovo Dizionario Patristico di Antichita Cristiana, t. 1, red. A di Berardino, Genova – Milano 2010, s. 1400-1402.
Schollgen G., Monoepiskopos und monarchischer Episkopat: Eine Bemerkung zur Terminologie, „Zeitschrift für Neutestamentliche Wissenschaft” 77 (1986) s. 146-151.
Scorza-Barcellona F., Epistola di Barnaba, w: Nuovo Dizionario Patristico di Antichita Cristiana, t. 1, red. A di Berardino, Genova – Milano 2010, s. 710-713.
Simonetti M., Presbiteri e vescovi nella Chiesa del II e II secolo, „Vetera Christianorum” 22 (1996) s. 115-132.
Simonetti M., Roma cristiana tra vescovi e presbiteri, „Vetera Christianorum” 43 (2006) s. 5-17.
Simonetti M., Il Vangelo e la storia, Roma 2010.
Skierkowski M., Od Apostołów do biskupów – trzy drogi, „Studia Teologiczne. Białystok, Drohiczyn, Łomża” 29 (2011) s. 29-55.
Starowieyski M., Mądry i gorliwy pasterz – św. Polikarp ze Smyrny, w: Pierwsi świadkowie wiary. Pisma Ojców Apostolskich, BOK 10, Kraków 1998, s. 149-155. (Crossref)
Starowieyski M., Podręczny zbiór praw gminy chrześcijańskiej – Didache, w: Pierwsi świadkowie wiary. Pisma Ojców Apostolskich, BOK 10, Kraków 1998, s. 25-31.
Starowieyski M., Wołanie o jedność – Św. Ignacy Antiocheński, w: Pierwsi świadkowie wiary. Pisma Ojców Apostolskich, BOK 10, Kraków 1998, s. 104-111.
Stewart A., The Original Bishops, Grand Rapids 2014.
Stępień J., Organizacja pierwotnego Kościoła w listach św. Pawła, „Studia Theologica Varsaviensia” 2/1-2 (1964) s. 309-404.
Varner W., The Apostolic Fathers. An Introduction and Translation, London 2023. (Crossref)
Wagner J., Die Anfänge des Amtes in der Kirche. Presbyter und Episkopen in der frühchristlichen Literatur, Tübingen 2011.
Zawadzki A., Sylwetka i funkcja prezbitera w pierwszych wspólnotach chrześcijańskich na podstawie autentycznych listów św. Pawła (lata 50-67 po Chr.), „Łódzkie Studia Teologiczne” 25/3 (2016) s. 25-42.
Zizioulas J.D., Eucharist, Bishop, Church: The Unity of the Church in the Divine Eucharist and the Bishop During the First Three Centuries, Eugene 2001.
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie https://orcid.org/0000-0002-9511-6174
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
