The Influence of Origen on Augustine: The Question of the Infinity of God
Abstrakt
Wśród badaczy filozofii Augustyna panuje przekonanie, że zaczerpnął on pojęcie pozytywnie rozumianej nieskończoności Boga od Plotyna. Inna opinio communis utrzymuje, że Orygenes odziedziczył negatywne rozumienie nieskończoności od starożytnych filozofów i dlatego uważał moc Boga za skończoną. Niniejszy artykuł ma na celu wykazanie, że obie opinie są błędne. Chociaż Augustyn był zaznajomiony z myślą Plotyna, jego refleksje na temat nieskończoności Boga mają więcej wspólnego z tezami stawianymi przez Orygenesa niż z neoplatonizmem. U obu autorów kwestia ta pojawia się przy komentowaniu tych samych fragmentów biblijnych i obaj zmagają się z tą samą aporią wynikającą z przyjęcia doktryny o nieskończonej mocy i wiedzy Boga. Jeśli, zgodnie z logiką Arystotelesa, nieskończoność nie może być objęta przez nic, to czy boski intelekt może obejmować nieskończone idee? Odpowiedź obu autorów na to pytanie jest pozytywna. Artykuł stawia tezę, że Augustyn mógł przejąć doktrynę o nieskończoności Boga bezpośrednio od Orygenesa, ponieważ miał dostęp do wielu jego dzieł przetłumaczonych na łacinę lub za pośrednictwem Nowacjana i Hilarego z Poitiers, którzy byli pod wpływem myśli Orygenesa.
Słowa kluczowe:
Augustyn, Orygenes, Plotyn, Nowacjan, Hilary z Poitiers, nieskończoność, teologia apofatyczna, neoplatonizm, filozofia Boga, filozofia patrystycznaBibliografia
Augustinus, Confessiones, ed. L. Verheijen, CCL 27, Turnhout 1981, tr. M. Boulding, The Works of Saint Augustine. A Translation for the 21st Century, v. 1/1: The Confessions, Hyde Park 1997.
Augustinus, Contra academicos. De beata vita. De ordine. De magistro. De libero arbitrio, ed. W.M. Green – K.D. Daur, CCL 29, Turnhout 1970.
Augustinus, Contra Faustum Manichaeum, ed. J. Zycha, CSEL 25/1, Vienna 1892.
Augustinus, De civitate Dei, ed. B. Dombart – A. Kalb, CCL 48, Turnhout 1955, tr. G.G. Walsh – G. Monahan, Saint Augustine, The City Of God. Books VIII-XVI, Washington 1952.
Augustinus, De diversis quaestionibus octoginta tribusi, ed. A. Mutzenbecher, CCL 44A, Turnhout 1975, tr. D.L. Mosher, Saint Augustine, Eighty-three Different Questions, Washington 1982.
Augustinus, De Genesi ad litteram, ed. J. Zycha, CSEL 28/1, Lipsiae 1894, tr. E. Hill, The Works of Saint Augustine. A Translation for the 21st Century, v. 1/13: On Genesis: On Genesis: A Refutation of the Manichees. Unfinished Literal Commentary on Genesis. The Literal Meaning of Genesis, Hyde Park 2002.
Augustinus, De Trinitate, ed. W.J. Mountain, CCL 50, Turnhout 1968, tr. S. McKenna, Saint Augustine, The Trinity, Washington 1963.
Augustinus, Enarrationes in Psalmos 101-150, ed. D.E. Dekkers – I. Fraipont, CCL 40, Turnhout 1956, tr. M. Boulding, The Works of Saint Augustine. A Translation for the 21st Century, v. 3/20: Expositions of the Psalms 121-150, Hyde Park 2004.
Augustinus, Retractationes, ed. A. Mutzenbecher, CCL 57, Turnhout 1999.
Hilarius, De Trinitate, ed. P. Smulders, CCL 62-62A, Turnhout 1979-1980.
Hilarius, Tractatus super Psalmos 119-150, ed. J. Doignon – R. Demeulenaere, CCL 61B, Turnhout 2009.
Novatianus, De Trinitate, ed. G.F. Diercks, CCL 4, Turnhout 1972.
Origenes – Hieronymus, Tractatus sive homiliae in Psalmos, ed. G. Morin – B. Capelle – J. Fraipont, CCL 78, Turnhout 1958.
Origenes, Commentarii in Ioannem, ed. C. Blanc, SCh 120, Paris 1966; SCh 157, Paris 1970; SCh 222, Paris 1975; SCh 290, Paris 1982; SCh 385, Paris 1992.
Origenes, Commentarii in Ioannem: Fragmenta, ed. E. Preuschen, GCS 10, Leipzig 1903.
Origenes, Commentarii in Matthaeum, XII-XVII, ed. E. Klostermann, GCS 40, Leipzig 1935; X-XI, ed. R. Girod, SCh 162, Paris 1970.
Origenes, Commentariorum in Matthaeum series, ed. E. Klostermann, GCS 38, Leipzig 1933.
Origenes, Contra Celsum, ed. M. Borret, SCh 132, Paris 1967; SCh 136, Paris 1968; SCh 147, Paris 1969; SCh 150, Paris 1969.
Origenes, De oratione, ed. P. Koetschau, GCS 3, Leipzig 1899, p. 295-403.
Origenes, De principiis, ed. H. Crouzel – M. Simonetti, SCh 252, Paris 1978; SCh 253; Paris 1978, SCh 268; Paris 1980, SCh 269; Paris 1980, tr. G.W. Butterworth, Origen, On First Principles, Notre Dame 2013.
Origenes, In Genesim homiliae, ed. H. de Lubac – L. Doutreleau, SCh 7bis, Paris 2003.
Origenes, In Ieremiam homiliae, ed. P. Nautin – P. Husson, SCh 238, Paris 1977.
Origenes, In Numeros homiliae, ed. L. Doutreleau, SCh 415, Paris 1996; SCh 442, Paris 1999; SCh 461, Paris 2001.
Origenes, In Psalmos homiliae, GCSNF 19, ed. L. Perrone – M. Molin Pradel – E. Prinzivalli – A. Cacciari, Berlin – München – Boston 2015, tr. J.W. Trigg, Origen, Homilies on the Psalms: Codex Monacensis Graecus 314, Washington 2020. (Crossref)
Origenes, Philocalia, 21-27, ed. É. Junod, SCh 226, Paris 1976, tr. G. Lewis, Origen, The Philocalia: A Compilation of Selected Passages from Origen’s Works Made by St. Gregory of Nazianzus and St. Basil of Caesarea, Edinburgh 1911.
Achtner W., Infinity as a Transformative Concept in Science and Theology, in: Infinity: New Research Frontiers, ed. M. Heller – W. Hugh Woodin, Cambridge 2011, p. 19‑51. (Crossref)
Hart D.B., Notes on the Concept of the Infinite in the History of Western Metaphysics, in: Infinity: New Research Frontiers, ed. M. Heller – W. Hugh Woodin, Cambridge 2011, p. 255-274. (Crossref)
Heidl G., The Influence of Origen on the Young Augustine: A Chapter of the History of Origenism, Piscataway 2009. (Crossref)
Keech D., The Anti-Pelagian Christology of Augustine of Hippo, 396-430, Oxford 2012. (Crossref)
Kochańczyk-Bonińska K. – Przyszychowska M., Incomprehensibility of God and the Trinitarian Controversy of the Fourth Century, “Vox Patrum” 61 (2014) p. 239‑247. (Crossref)
Krainer F., The Concept of the Infinity of God in Ancient Greek Thought, in: The Infinity of God: New Perspectives in Theology and Philosophy, ed. B.P. Göcke – C. Tapp, Notre Dame 2019, p. 21-36. (Crossref)
Lilla S., Aristotelianism, w: Encyclopedia of Ancient Christianity, v. 1, ed. A. Di Berardino, Downers Grove 2014, p. 228-235.
McDermott J.M., Hilary of Poitiers: The Infinite Nature of God, “Vigiliae Christianae” 27 (1973) p. 172-202. (Crossref)
Macdonald S., The Divine Nature, in: The Cambridge Companion to Augustine, ed. E. Stump – N. Kretzmann, Cambridge 2001, p. 71-90. (Crossref)
Mercer J.A., Divine Perfection and Human Potentiality: The Trinitarian Anthropology of Hilary of Poitiers, Oxford 2019. (Crossref)
Moore A.W., The Infinite, London – New York 2001.
Moreschini C., Storia della filosofia patristica, Brescia 2005.
Mrugalski D., Agnostos Theos: Relacja między nieskończonością a niepoznawalnością Boga w doktrynach medioplatoników, “Roczniki Filozoficzne” 3 (2019) p. 25-51. (Crossref)
Mrugalski D., Nieskończoność Boga u Orygenesa: Przyczyna wielkiego nieporozumienia, “Vox Patrum” 67 (2017) p. 437-475. (Crossref)
Mrugalski D., Potentia Dei absoluta et potentia Dei ordinata u Orygenesa? Nowa próba wyjaśnienia kontrowersyjnych fragmentów De principiis, “Vox Patrum” 69 (2018) p. 493-526. (Crossref)
Mrugalski D., The Notion of Divine Infinity and Unknowability: Philo, Clement, and Origen of Alexandria in a Polemic with Greek Philosophy, in: Hellenism, Early Judaism, and Early Christianity: Transmission and Transformation of Ideas, ed. R. Fialovà – J. Hoblik – P. Kitzler, Berlin – Boston 2022, p. 69-84. (Crossref)
Mrugalski D., The Platonic-Biblical Origins of Apophatic Theology: Philo of Alexandria’s Philosophical Interpretation of the Pentateuchal Theophanies, “Verbum Vitae” 41/3 (2023) p. 499-528. (Crossref)
Neidhart L., Unendlichkeit im Schnittpunkt von Mathematik und Theologie, v. 2: Historischer und theologischer Teil, Göttingen 2008.
Origène, Traité des principes, v. 2: Commentaire et fragments, ed. H. Crouzel – M. Simonetti, SCh 253, Paris 1978.
Peri V., Omelie origeniane sui Salmi. Contributo all’identificazione del testo latino, Città del Vaticano 1980.
Ramelli I.L.E., Origen in Augustine: A Paradoxical Reception, “Numen” 60 (2013) p. 280-307. (Crossref)
Simonetti M., Dio (Padre), in: Origene. Dizionario. La cultura, il pensiero, le opere, ed. A. Monaci Castagno, Roma 2000, p. 118-124.
Simonetti M., Origene in Occidente prima della controversia, “Augustinianum” 46/1 (2006) p. 25-34. (Crossref)
Sweeney L., Divine Infinity in Greek and Medieval Thought, New York 1992.
Teske R.J., To Know God and the Soul: Essays on the Thought of Saint Augustine, Washington 2008.
Weedman M., The Polemical Context of Gregory of Nyssa’s Doctrine of Divine Infinity, “Journal of Early Christian Studies” 18/1 (2010) p. 81-104. (Crossref)
Weedman M., The Trinitarian Theology of Hilary of Poitiers, Leiden 2007. (Crossref)
Dobell B., Augustine’s Intellectual Conversion: The Journey from Platonism to Christianity, Cambridge 2009. (Crossref)
Drozdek A., Beyond Infinity: Augustine and Cantor, “Laval théologique et philosophique” 51 (1995) p. 127-140. (Crossref)
Drozdek A., In the Beginning Was Apeiron: Infinity in Ancient Philosophy, Stuttgart 2008.
Drozdek A., Infinity in Augustine’s Theology, in: The Infinity of God: New Perspectives in Theology and Philosophy, ed. B.P. Göcke – Ch. Tapp, Notre Dame 2019, p. 37‑53. (Crossref)
Edwards M.J., Did Origen Apply the Word ‘homoousios’ to the Son?, “Journal of Theological Studies” 49 (1998) p. 658-670. (Crossref)
Gilson É., History of Christian Philosophy in the Middle Ages, New York 1955.
Gilson É., L’infinité divine chez saint Augustin, in: Augustinus Magister: Congrès international augustinien, t. 1, Paris 1954, p. 569-574.
Grossi V., L’origenismo latino negli scritti agostiniani: dagli origenisti agli origeniani, “Augustinianum” 46/1 (2006) p. 51-88. (Crossref)
Hadot P., La notion d’infini chez saint Augustin, “Philosophie” 26 (1990) p. 58-72.
Akademia Katolicka, Warszawa https://orcid.org/0000-0002-8689-9832
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
