Typologia chrzcielna Grzegorza z Nyssy (In diem luminum, GNO 9, 230-235) na tle starochrześcijańskiej egzegezy
Leon Nieścior
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-4988-9667
Abstrakt
Być może w 383 roku Grzegorz z Nyssy napisał mowę na Dzień Świateł, który przypadał 6 stycznia i zastępował wcześniej obchodzoną Epifanię. Wprowadzenie w Kapadocji święta Bożego Narodzenia 25 grudnia skłaniało biskupa do związania styczniowego święta z tematyką chrzcielną. W środkowej części mowy Grzegorz sukcesywnie przytacza i interpretuje dziesięć różnych wydarzeń ze Starego Testamentu, które obrazują tajemnicę chrztu. Zestawienie i interpretacja tych świadectw w kluczu typologii chrzcielnej skłania autora artykułu do przyjrzenia się źródłom inspiracji dla Grzegorzowej egzegezy i skali jej oddziaływania.
Słowa kluczowe:
Typologia chrzcielna, Grzegorz z Nyssy, Orygenes, egzegeza patrystycznaInstytucje wspierające:
Ministerstwo Edukacji i NaukiBibliografia
Ambroży z Mediolanu, De Iacob et vita beata, ed. C. Schenkl, CSEL 32/2, Wien 1897, s. 3-70.
Ambrosius Mediolanensis, De Isaac vel anima, ed. C. Schenkl, CSEL 32/1, Wien 1897, s. 641-700.
Ambrosius Mediolanensis, De mysteriis, ed. B. Botte, SCh 25, Paris 1949, s. 108-128.
Ambrosius Mediolanensis, De sacramentis, ed. B. Botte, SCh 25, Paris 1961, s. 54-107.
Ambrosius Mediolanensis, Exaemeron, ed. C. Schenkl, CSEL 32/1, Wien 1897, s. 3-261.
Ambrosius Mediolanensis, Expositio Evangelii secundum Lucam, ed. M. Adriaen, CCL 14, Turnhout 1957.
Augustinus Hipponensis, Sermones novissimi (in cod. Mainz, Stadtbibl. I 9 detecti) 22D, w: Augustin d’Hippone, Vingt-six sermons au peuple d’Afrique, ed. F. Dolbeau, Paris 1996, s. 553-578.
Basilius Caesariensis, Homilia exhortatoria ad sanctum baptisma, PG 31, 424-444.
Basilius Caesariensis, Homiliae in Psalmos, PG 29, 209-493.
Caesarius Arelatensis, Sermones Caesarii vel ex aliis fontibus hausti, ed. G. Morin, CCL 103/104, Turnhout 1953.
Concilium universale Ephesenum, ed. E. Schwartz, Acta conciliorum oecumenicorum I 1/2, Berlin 1927.
Cyrillus Alexandrinus, Commentarii in Lucam (in catenis), PG 72, 476-949.
Cyrillus Alexandrinus, De adoratione et cultu in spiritu et veritate, PG 68, 132-1125.
Cyrillus Alexandrinus, Fragmenta in sancti Pauli epistulam ad Romanos, w : Sancti patris nostri Cyrilli archiepiscopi Alexandrini in D. Joannis evangelium, t. 3, ed. P.E. Pusey, Oxford 1872, s. 173-248.
Cyrillus Alexandrinus, Glaphyra in Pentateuchum, PG 69, 9-677.
Cyrillus Alexandrinus, Catecheses mystagogicae, PG 33, 331-1180.
Didascalia Iacobi Iudaei baptizati, ed. V. Déroche, „Travaux et mémoires” 11 (1991) s. 71, 75-219 (strony nieparzyste).
Dydymus Alexandrinus, Commentarii in Zacchariam, ed. L. Doutreleau, SCh 83-85, Paris 1962.
Epiphanius Salaminensis (?), Tractatus de numerorum mysteriis, PG 43, 507-517.
Gregorius Palamas, Homiliae, ed. P.K. Chrestou, Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ ἅπαντα τὰ ἔργα 9, Θεσσαλονίκη 1985, s. 26-596.
Gregorius Nazianzenus, De seipso et ad eos qui ipsum cathedram Constantinopolitanam affectare dicebant (orat. 36), PG 36, 265-279.
Gregorius Nazianzenus, Funebris oratio in laudem Basilii Magni Caesareae in Cappadocia episcopi (orat. 43), ed. F. Boulenger, Grégoire de Nazianze. Discours funèbres en l’honneur de son frère Césaire et de Basile de Césarée, Paris 1908, s. 58-230.
Gregorius Nazianzenus, In sancta lumina (orat. 39), PG 36, 336-360.
Gregorius Nazianzenus, In sanctum baptisma (orat. 40), PG 36, 360-425.
Gregorius Nyssenus, De tridui inter mortem et resurrectionem Domini nostri Iesu Christi spatio, ed. Ε. Gebhardt, GNO 9, s. 273-306, Leiden 1967.
Gregorius Nyssenus, De vita Mosis, ed. J. Daniélou, SCh 1, Paris 1968.
Gregorius Nyssenus, In Canticum canticorum homiliae, ed. H. Langerbeck, GNO 6, Leiden 1960; Homilie do Pieśni nad Pieśniami, tł. M. Przyszychowska, ŹMT 43, Kraków 2007.
Gregorius Nyssenus, In diem luminum, ed. Ε. Gebhardt, GNO 9, Leiden 1967, s. 221‑242.
Hilarius Pictaviensis, Tractatus mysteriorum, ed. J.P. Brisson, SCh 19bis, Paris 1967.
Isidorus Hispalensis, Allegoriae quaedam sanctae Scripturae vel De nominibus legis et evangelii, PL 83, 97-130.
Joannes Chrysostomus, In Genesim homiliae, PG 53, 21-385; 54, 385-580.
Joannes Chrysostomus, In illud: Vidi dominum homiliae, ed. J. Dumortier, SCh 277, Paris 1981.
Joannes Chrysostomus, In Joannem homiliae, PG 59, 23-482.
Maximus Taurinensis, Collectio sermonum antiqua, ed. A. Mutzenbecher, CCL 23, Turnhout 1962.
Origenes, Commentarii in evangelium Joannis, ed. E. Preuschen, GCS 10, Leipzig 1903, s. 3-480, 562-563, tł. S. Kalinkowski, Orygenes, Komentarz do Ewangelii według św. Jana, Kraków 2003, ŹMT 27.
Origenes, Homiliae in Exodum, ed. W.A. Baehrens, GCS 29, Leipzig 1920, s. 145-279.
Origenes, Homiliae in Genesim, ed. W.A. Baehrens, GCS 29, s. 1-144.
Origenes, Homiliae in Iesu Nave, ed. W.A. Baehrens, GCS 30, Leipzig 1921, s. 286-463.
Origenes, Homiliae in Lucam (latine Hieronymo interprete), ed. M. Rauer, GCS 49, Leipzig 1959.
Origenes, Homiliae in Numeros, ed. W.A. Baehrens, GCS 30, Leipzig 1921, s. 3-285.
Origenes, Homiliae in Psalmos, ed. L. Perrone et al., w: Die neuen Psalmenhomilien, GCS NF 19, Berlin 2015. (Crossref)
Origenes, Selecta in Genesim (fragmenta e catenis), PG 12, 92-145.
Physiologus (redactio prima), ed. F. Sbordone, Physiologus, Rome 1936, s. 1-145.
Romanus Melodus, Cantica, ed. J. Grosdidier de Matons, SCh 114, Paris 1965.
Theodoretus Cyrensis, Quaestiones in libros Regnorum, PG 80, 528-800.
Theodoretus Cyrensis, Quaestiones in Octateuchum, ed. N. Fernández Marcos – A. Sáenz-Badillos, Madrid 1979.
Tertullianus, De baptismo, ed. J.G.P. Borleffs, CCL 1, s. 277-295, Turnhout 1954.
Bernardi J., La prédication des Pères cappadociens: le prédicateur et son auditoire, Paris 1968.
Bertrand M. de, Introduction à l’histoire de l’exégèse. 1. Les Pères Grecs et Orientaux, Paris 1980.
Daniélou J., La chronologie des oeuvres de Grégoire de Nysse, w: Editiones, Critica, Philologica, Biblica, red. F.L. Cross, Studia Patristica 7, Berlin 1966, s. 159-169.
Drobner H.R. von, Gregor von Nyssa, Die drei Tage zwischen Tod und Auferstehung unseres Herrn Jesus Christus, Leiden 1982. (Crossref)
Ferguson E., Preaching at Epiphany: Gregory of Nyssa and John Chrysostom on Baptism and the Church, „Church History” 66/1 (1997) s. 1-17. (Crossref)
Ferguson E., The Typology of Baptism in the Early Church, „Restoration Quarterly” 8/1 (1965) s. 41-52.
Hoek A. van den, The „Catechetical” School of Early Christian Alexandria and Its Philonic Heritage, „The Harvard Theological Review” 90/1 (1997) s. 59-87. (Crossref)
Kieling M., Katechumenat i chrzest na podstawie „Konstytucji Apostolskich”, „Vox Patrum” 52/1 (2008) s. 439-453. (Crossref)
Leemans J., On the Date of Gregory of Nyssa’s First Homilies on the Forty Martyrs of Sebaste (Mart. Ia and Ib), „The Journal of Theological Studies” 52 (2001) s. 92-97. (Crossref)
Lundberg P., La typologie baptismale dans l’ancienne Église, Uppsala 1942.
Mossay J., Les fêtes de Noël et d’Épiphanie. D’après les sources cappadociennes du IVe siècle, Louvain 1965.
Ostmeyer K.H., Taufe und Typos: Elemente und Theologie der Tauftypologien in 1. Korinther 10 und 1. Petrus 3, Tübingen 2000.
Pietras H., Wprowadzenie, w: Orygenes, Homilie o Księdze Rodzaju. Homilie o Księdze Wyjścia, tł. S. Kalinkowski, ŹMT 64, Kraków 2012, s. 5-15.
Pochwat J., Chrzest w alegorycznej interpretacji Ksiąg Rodzaju i Wyjścia w homiliach św. Cezarego z Arles, „Polonia Sacra” 24/4 (2020) s. 25-101. (Crossref)
Renaut L., Moïse, Pierre et Mithra, dispensateurs d’eau: figures et contre-figures du baptême dans l’art et la littérature des quatre premiers siècles, w: Fons vitae: baptême, baptistères et rites d’initiation, red. I. de Foletti, Roma 2009, s. 39-64.
Skarsaune O., Baptismal Typology in Barnabas’ 8 and the Jewish Background, w: The Second Century, Tertullian to Nicaea in the West, Clement and Origen, Cappadocian Fathers, red. E.A. Livingstone, Studia Patristica 18/3, Leuven 1989, s. 221-228.
Spieser J.M., Les représentations du Baptême du Christ à l’époque paléochrétienne, w: Fons vitae: baptême, baptistères et rites d’initiation, red. I. de Foletti, Roma 2009, s. 65-88.
Szczur P., Typologia i topografia wczesnochrześcijańskich baptysteriów. Próba spojrzenia teologiczno-historycznego, „Vox Patrum” 87 (2023) s. 365-394. (Crossref)
Talley T., The Origins of the Liturgical Year, Collegeville 1991.
Żelazny J.W., Mary in the Annunciation as a Type of Baptism, „Vox Patrum” 80 (2021) s. 211-220. (Crossref)
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie https://orcid.org/0000-0003-4988-9667
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
