Święty Cezary z Arles duszpasterzem na miarę współczesności. Program doskonalenia chrześcijańskiego w świetle ekshortacji pastoralnych (część 1: walka ze złem)
Piotr Szczur
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-3011-3404
Ireneusz Celary
Uniwersytet Śląski w Katowicach , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-1999-9769
Abstrakt
Na podstawie analizy treści Kazań do Ludu św. Cezarego z Arles można ukazać jego koncepcję programu doskonalenia chrześcijańskiego. Św. Cezary wyraźnie wyróżnia w nim dwa zasadnicze etapy: pierwszy polega na podjęciu walki z grzechami; drugi natomiast polega na zdobywaniu cnót chrześcijańskich. Dodatkowo św. Cezarego proponuje środki, które służą doskonaleniu chrześcijańskiemu. Artykuł stanowi pierwszą część opracowania tego zagadnienia i ogranicza się do analizy Kazań do ludu pod względem zawartych w nich ekshortacji pastoralnych (różnych apeli, wezwań, zachęt, nakazów i zakazów oraz postulatów) dotyczących pierwszego etapu program doskonalenia, którym jest podjęcie walki z grzechami, takimi jak wróżbiarstwo i zwyczaje pogańskie, konkubinat i cudzołóstwo, przerywanie ciąży, pijaństwo, pycha i zazdrość. Dzięki temu ukazano przyświecające mu priorytety duszpasterskie oraz założenia koncepcyjne programu doskonalenia. Jednak głównym celem badawczym jest ukazanie aktualności nauczania św. Cezarego poprzez skonfrontowanie przesłania wygłaszanych przez niego ekshortacji z nauczaniem współczesnego Kościoła. Analiza treści Kazań do ludu prowadzi do wniosku o ponadczasowym znaczeniu poruszanych przez św. Cezarego problemów życiowych i religijnych. Forma wygłaszanych kazań uległa wprawdzie przedawnieniu, ale ich treść jest ciągle aktualna, a przesłanie zawarte w ekshortacjach jest też całkowicie zgodne z nauczaniem współczesnego Kościoła.
Słowa kluczowe:
Cezary z Arles, Kazania do ludu, duszpasterstwo, ekshortacje pastoralne, doskonalenie chrześcijańskieBibliografia
Aristoteles, Politica, tł. L. Piotrowicz, Arystoteles, Polityka, Warszawa 2002.
Benedykt XVI, Deus caritas est, tł. Encyklika Deus caritas est Ojca Świętego Benedykta XVI do biskupów, prezbiterów i diakonów, do osób konsekrowanych i wszystkich wiernych świeckich o miłości chrześcijańskiej, Poznań 2006.
Benedykt XVI, rozważania przed modlitwą Anioł Pański (30.09.2012): Papież: w Kościele nie ma miejsca na zazdrość, w: https://www.wprost.pl/swiat/350181/papiez-w-kosciele-nie-ma-miejsca-na-zazdrosc.html.
Caesarius Arelatensis, Opera omnia nunc primum in unum collecta studio et diligentia D.G. Morin presbyteri et monachii OSB, t. 1: Sermones, Nunc primum in unum collecti et ad leges artis criticae ex innumeris mss. recogniti, Maretioli 1937 (przedruk w: Corpus Christianorum. Series Latina 103‑104, Turnholti 1953).
Caesarius Arelatensis, Sermones, red. D.G. Morin, Césaire d’Arles, Sermons au peuple, tł. M.-J. Delage, t. 1‑3, Sources Chrétiennes 175, 243, 330, Paris 1971‑1986, tł. S. Ryznar (kazania 1‑55) – J. Pochwat (kazania 56‑80), Św. Cezary z Arles, Kazania do ludu, Źródła Myśli Teologicznej 57, Kraków 2011.
Franciszek, Amoris laetitia, tł. Posynodalna adhortacja apostolska Amoris laetitia Ojca Świętego Franciszka do biskupów, do kapłanów i diakonów, do osób konsekrowanych, do małżonków chrześcijańskich i do wszystkich wiernych świeckich o miłości w rodzinie, Poznań 2016.
Franciszek, Evangelii gaudium, tł. Adhortacja apostolska Evangelii gaudium o głoszeniu Ewangelii we współczesnym świecie, Poznań 2014. (Crossref)
Franciszek, List do uczestników Międzynarodowego Kongresu Trzeźwości w Warszawie, Watykan 2017, w: https://ekai.pl/papiez-do-uczestnikow-narodowego-kongresu-trzezwosci-brak-trzezwosci-niszczy-osobe-rodziny-relacje-miedzyludzkie/.
Franciszek, Encyklika Lumen fidei Ojca Świętego Franciszka do biskupów, prezbiterów i diakonów, do osób konsekrowanych i do wszystkich wiernych świeckich o wierze, Poznań 2013.
Jan Paweł II, Cnota umiarkowania, fragment przemówienia podczas audiencji generalnej, Watykan, 22.11.1978, w: Jan Paweł II w trosce o trzeźwość człowieka, red. M.P. Romaniuk, Warszawa 2008, s. 103‑104.
Jan Paweł II, Familiaris consortio. Adhortacja apostolska Jana Pawła II o zadaniach rodziny chrześcijańskiej w świecie współczesnym, Poznań 2001.
Jan Paweł II, List Ojca Świętego Jana Pawła II do kobiet, Poznań 1995.
Katechizm Kościoła katolickiego, Poznań 2012.
Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Dyrektorium o pobożności ludowej i liturgii: zasady i wskazania, tł. J. Sroka, red. S. Cichy, Poznań 2003.
Paweł VI, Adhortacja apostolska Evangelii nuntiandi papieża Pawła VI o ewangelizacji w świecie współczesnym, Wrocław 2001.
Plato, Res publica, tł. W. Witwicki, Platon, Państwo, w: Platon, Państwo, Prawa, Kęty 1997, s. 11‑338.
Tertullianus, Apologeticum, PL 1, 257‑536, tł. J. Sajdak, Pisma Ojców Kościoła 20, Poznań 1947.
Abel A.M., La pauvreté dans la pensée et la pastorale de Saint Césaire d’Arles, w: Études sur l’histoire de la pauvreté, t. 1, red. M. Mollat, Paris 1974, s. 111‑121.
Audin P., Pratiques païennes en Arles, w: Césaire d’Arles et les cinq continents, t. 1, Venelles 2017, s. 139‑148.
Azevedo C.A.M., Césaire d’Arles et son sens pastoral en période de transition culturelle, w: Césaire d’Arles et les cinq continents, t. 2, Venelles 2018, s. 17‑18 (= Caesarius of Arles and his pastoral sense in a time of cultural transition, s. 19‑20).
Bardy G., La prédication de Saint Césaire d’Arles, „Revue d’histoire de l’Église de France” 29 (1943) s. 201‑238. (Crossref)
Baumgartner J., Aberglaube, w: Lexikon für Theologie und Kirche, t. 1, red. W. Kasper et al., Freiburg – Basel – Wien 2006, k. 40‑46.
Beck H.G.J., Pastoral Care of Souls in Sounth – East France during the Sixth Century, Roma 1950.
Césaire d’Arles et la christianisation de la Provence. Actes des journées „Césaire” (Aix-en-Provence, Arles, Lérins, 3‑5 novembre 1988, 22 avril 1989), red. D. Bertrand – M.-J. Delage – P.-A. Février – J. Guyon – A. de Vogüé, Initiations aux Pères de l’Église, Paris 1994.
Closa-Farrés J., Aspectos y problemas estilisticos en las homilias de S. Cesareo de Arles, Barcelona 1973.
Courreau J., L’exégése allégorique de Saint Césaire, „Bulletin de littérature ecclésiastique” 78 (1978) s. 181‑206, 241‑268.
Dalby A., Hortatory Tone in the Blicking Homilies, Two Adaptation of Caesarius, „Neuphilologische Mitteilungen” 70 (1969) s. 641‑658.
Delage M.-J., Les Sermons au peuple, w: Césaire d’Arles et les cinq continents, t. 1, Venelles 2017, s. 73‑76.
Drączkowski F., Miłość bliźniego w świetle ekshortacji pastoralnych Leona Wielkiego w mowach na Wielki Post (39‑50), „Vox Patrum” 46‑47 (2004) s. 527‑536. (Crossref)
Dyczewski L., Wyobrażenia młodzieży o małżeństwie i rodzinie. Pomiędzy tradycją a nowoczesnością, Lublin 2009.
Felici S., La catechesi al popolo di S. Cesario di Arles, w: Valori attuali della catechesi patristica, red. S. Felici, Roma 1979, s. 169‑186.
Ferreiro A., Modèles laïcs de saintété dans les sermons de Césaire d’Arles, w: Clovis, histoire & mémoire. Actes du colloque international commémorant le quinzième centenaire du baptême de Clovis, Reims du 19 au 25 septembre 1996, t. 1: Le baptême de Clovis, l’événement, red. M. Rouche, Paris 1997, s. 97‑114.
Ferreiro A., The Catechetical Role of Children in the „Sermons” of Caesarius of Arles, „Vetera Christianorum” 48 (2011) s. 243‑260.
Filipov I.S., Les ouailles et la société: à qui prêchait Césaire d’Arles?, w: Césaire d’Arles et les cinq continents, t. 1, Venelles 2017, s. 129‑137.
Gałkowski J.W., Jan Paweł II o kobiecie, „Zeszyty Naukowe KUL” 58/2 (2015) s. 91‑104. (Crossref)
Grenier A., Saint Césaire d’Arles et ses homilles, Paris 1950.
Griffe È., L’idéale pastoral selon Saint Césaire d’Arles, „Bulletin de littérature ecclésiastique” 81 (1980) s. 50‑54.
Grzywaczewski J., Formacja permanentna duchowieństwa według św. Cezarego z Arles, w: Droga doskonalenia chrześcijańskiego w epoce patrystycznej, red. F. Drączkowski – J. Pałucki – M. Szram, Lublin 1997, s. 151‑168.
Grzywaczewski J., Pogłębienie wiedzy religijnej jako obowiązek chrześcijanina według Cezarego z Arles, „Roczniki Humanistyczne” 44/3 (1996) s. 349‑260.
Gwoździewicz T., Konferencja „Godność osób oraz szacunek dla życia”, „Teologia i Moralność” 16/2 (2021) s. 277‑281.
Jaśkiewicz G., Problematyka moralna w kaznodziejstwie Cezarego z Arles, „Wrocławski Przegląd Teologiczny” 29 (2012) s. 97‑107.
Kasprzak D., Cezary z Arles wobec paenitentia secunda w VI wieku, „Polonia Sacra” 24/4 (2020) s. 5‑23. (Crossref)
Kołosowski T., Nauczanie biskupa Cezarego z Arles na temat kultu świętych w kontekście ówczesnej religijności chrześcijańskiej, „Saeculum Christianum” 6/2 (1999) s. 5‑16.
Kołosowski T., Nauka o szatanie, jego oddziaływaniu na ludzi i walce z nim, w kazaniach św. Cezarego z Arles, w: Demonologia w nauce Ojców Kościoła, red. H. Pietras, Źródła Myśli Teologicznej 17, Kraków 2000, s. 99‑105.
Kołosowski T., Przepowiadanie wiary w środowisku wiejskim w kazaniach św. Cezarego z Arles, w: Ewangelizacja w epoce patrystycznej, red. F. Drączkowski – J. Pałucki, Lublin 1994, s. 39‑60.
Konda G., La malice, la magie et la divination dans l’Église d’Arles (2me partie), w: Césaire d’Arles et les cinq continents, t. 3: Hérésie et miracle dans l’oeuvre de Césaire d’Arles, Venelles 2020, s. 75‑81 (= Malice, magic and divination in the Church of Arles (2me partie), s. 83‑87).
Konda G., Le discernement et la malice des pratiques superstitieuses d’après les sermones de S. Césaire d’Arles, Roma 1970.
Konda G., Les différentes formes de supestitions dans l’Église d’Arles (1re partie), w: Césaire d’Arles et les cinq continents, t. 3: Hérésie et miracle dans l’oeuvre de Césaire d’Arles, Venelles 2020, s. 61‑67 (= The different types of supestition in the Church of Arles (1re partie), s. 69‑73).
Kubat W., Religia a zabobon, „Łódzkie Studia Teologiczne” 20 (2011) s. 129‑144.
La catechesi cristologica di S. Cesario do Arles, w: Cristologia e catechesi patristica, red. S. Felici, Roma 1980, s. 149‑163.
Lançon B., Césaire face à la persistance des rites païens, w: Césaire d’Arles et les cinq continents, t. 3: Hérésie et miracle dans l’oeuvre de Césaire d’Arles, Venelles 2020, s. 119‑125 (= Caesarius in front of the persistence of pagan rites, s. 127‑131).
Longosz S., Ojcowie Kościoła a przerywanie ciąży, „Vox Patrum” 8‑9 (1985) s. 231‑273. (Crossref)
Łęczycki M., Pobudki do unikania grzechu śmiertelnego i kilka innych rozważań pobożnych, Kraków 2015.
Munier C., La pastorale pénitentielle de Saint Césaire d’Arles (503‑543), „Revue de droit canonique” 34 (1984) s. 235‑244. (Crossref)
Navarra R., Motivi sociali e di costume nei Sermoni ai popolo di Cesario de Arles, „Benedictina” 28 (1981) s. 229‑260.
Pałucki J., Święty Ambroży jako duszpasterz w świetle ekshortacji pastoralnych, Lublin 1996.
Paszkowska T., Zazdrość, w: Leksykon duchowości katolickiej, red. M. Chmielewski, Lublin – Kraków 2002, s. 934‑936.
Paździor S., Konkubinat w prawie kanonicznym oraz w polskim prawie cywilnym, „Rocznik Nauk Prawnych” 17/2 (2007) s. 177‑188.
Pochwat J., Cezary z Arles – miłośnik Pisma Świętego, w: Cezary z Arles, Kazania o Piśmie Świętym, cz. 1 (81‑105), tł. J. Pochwat, ŹM 88, Tyniec 2020, s. 13‑122.
Pochwat J., Chrzest w alegorycznej interpretacji Ksiąg Rodzaju i Wyjścia w homiliach św. Cezarego z Arles, „Polonia Sacra” 24/4 (2020) s. 25‑42. (Crossref)
Pochwat J., Dzień Pański w nauczaniu św. Cezarego z Arles w świetle studium jego „Kazań do ludu”, „Vox Patrum” 60 (2013) s. 245‑262. (Crossref)
Pochwat J., Nowotestamentalny wymiar eschatologii. Studium „Kazań do ludu” św. Cezarego z Arles, w: Problemy duszpasterskie starożytnego Kościoła, red. J. Pałucki – P. Szczur – M. Szram – M. Wysocki, Lublin 2009, s. 223‑237.
Pochwat J., Obraz społeczeństwa Galii pierwszej połowy VI wieku. Studium „Kazań do ludu” św. Cezarego z Arles, w: Fructus Spiritus est Caritas. Księga jubileuszowa ofiarowana księdzu profesorowi Franciszkowi Drączkowskiemu z okazji siedemdziesiątej rocznicy urodzin, czterdziestopięciolecia święceń kapłańskich i trzydziestopięciolecia pracy naukowej, red. M. Wysocki, Lublin 2011, s. 315‑333.
Pochwat J., Sprawiedliwość i miłosierdzie. Studium „Kazań do ludu” św. Cezarego z Arles, Kraków 2008.
Pochwat J., Św. Cezary z Arles jako nauczyciel modlitwy na podstawie jego „Kazań do ludu”, w: Przez Maryję ku wcielonemu Słowu, red. J. Kręcidło, Studia Salettensia 5, Kraków 2012, s. 73‑97.
Pochwat J., Wybrane aspekty z przepowiadania św. Cezarego z Arles. Czy św. Cezary z Arles będzie nowym doktorem Kościoła?, „Polonia Sacra” 23/4 (2019) s. 139‑158. (Crossref)
Pyźlak G., Zadania duszpasterstwa rodzin, w: Duszpasterstwo rodzin. Refleksja naukowa i działalność pastoralna, red. R. Kamiński – G. Pyźlak – J. Goleń, Lublin 2013, s. 341‑371.
Salvatore A., Uso delle similitudini e pedagogia pastorale nei Sermoni di Cesario d’Arles, „Rivista di Cultura Classica e Medievale” 9 (1967) s. 177‑225.
Sereda A., Pułapki i zagrożenia medycyny niekonwencjonalnej – homeopatia i bioenergoterapia, Łowicz 2009.
Staniek E., Wady, cnoty i modlitwa, Kraków 1996.
Suvée M., Fondements et notions essentielles de la morale dans la prédication de S. Césaire d’Arles, Lille 1958.
Terraneo G., Orientamento ascetico-penitanziale nella pratica religiosa del popolo cristiano secondo il pensiero pastorale di Cesario di Arles, w: Miscellanea Carlo Figini, red. G. Colombo – A. Rimoldi – A. Valsecchi, Milano 1964, s. 73‑95.
Urbański S., Pycha, w: Leksykon duchowości katolickiej, red. M. Chmielewski, Lublin – Kraków 2002, s. 734.
Vogel C., La paenitentia „in extremis” chez saint Césaire évêque d’Arles (503‑542), w: Papers presented to the third International Conference on Patristic Studies held at Christ Church, Oxford 1959, Studia Patristica 5, Berlin 1962, s. 416‑423. (Crossref)
Voog A., Le péché et la distinction des péchés dans les oeuvres de Césaire d’Arles, „Nouvelle Revue Théologique” 84 (1962) s. 1062‑1080.
Wasilewski E., Ekshortacje pastoralne – klucz do kwerendy homiletycznej, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 9/2 (2016) s. 125‑142. (Crossref)
Werbiński I., Antykoncepcja, w: Słownik małżeństwa i rodziny, red. E. Ozorowski, Warszawa – Łomianki 1999, s. 18‑19.
Wiszniewski R., Zadania biskupa w świetle „Kazań” św. Cezarego z Arles, „Vox Patrum” 24‑29 (1993‑1995) s. 181‑202.
Wojciechowski M., Za rodziną = z rodziną pod prąd, Kraków 2013.
Wojcieszak M., Kościół późnoantyczny i wczesnośredniowieczny wobec problemu niechcianych dzieci w świetle postanowień zachodniorzymskich zgromadzeń biskupich, „Studia z Dziejów Średniowiecza” 24 (2020) s. 295‑308. (Crossref)
Wróbel J., Konkubinat, w: Encyklopedia katolicka, t. 9, red. B. Migut et al., Lublin 2002, k. 645‑647.
Wygralak P., Vinum laetificat cor hominis (Ps 104,15). Ojcowie Kościoła o spożywaniu wina, „Poznańskie Studia Teologiczne” 25 (2011) s. 141‑158. (Crossref)
Wygralak P., Formacja biblijna w duszpasterstwie VI wieku na przykładzie działalności św. Cezarego z Arles, „Biblia i Ekumenizm” 3 (2006) s. 111‑124.
Wygralak P., Kształtowanie społeczeństwa chrześcijańskiego. Wybrane aspekty działalności łacińskich ojców Kościoła V i VI w., „Annales Missiologici Posnanienses” 21 (2016) s. 87‑100. (Crossref)
Wygralak P., Zło magii w pastoralnych wskazaniach Ojców Kościoła, „Vox Patrum” 59 (2013) s. 303‑316. (Crossref)
Zahlner F., Aberglaube, w: Lexikon der Sekten, Sondergruppen un Weltanschaungen, red. H. Gasper – J. Müller – F. Valentin, Freiburg 1991, s. 10‑15.
Zgraja B., Miłość nieprzyjaciół w świetle „Kazań do ludu” św. Cezarego z Arles, „Seminare” 33 (2013) s. 263‑275. (Crossref)
Zwoliński A., Grzechy cudze, Kraków 2009.
Żurek A., Formacja intelektualno-ascetyczna duchowieństwa w V-VI wieku w Galii na podstawie pism św. Cezarego z Arles, „Vox Patrum” 24‑29 (1993‑1995) s. 173‑180.
Żurek A., Katecheza Cezarego z Arles, „Vox Patrum” 18 (1990) s. 147‑156.
Żurek A., L’etica coniugale in Cesario di Arles, „Augustinianum” 25 (1985) s. 565‑578. (Crossref)
Żurek A., Małżeństwo i prokreacja według Cezarego z Arles, „Vox Patrum” 12‑13 (1987) s. 427‑439. (Crossref)
Żurek A., Św. Cezary z Arles, Ojcowie Żywi 17, Kraków 2002.
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II https://orcid.org/0000-0003-3011-3404
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
