Stworzenie świata flory (Rdz 1,11-12) w egzegezie wybranych wczesnochrześcijańskich pisarzy greckich (do końca III wieku)
Piotr Szczur
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-3011-3404
Abstrakt
Celem badawczym artykułu jest przedstawienie i przeanalizowanie patrystycznej interpretacji stworzenia świata flory (Rdz 1,11-12), aby ukazać, jak pisarze wczesnochrześcijańscy rozumieli opis biblijny. Badania zostały ograniczone do pisarzy greckich działających do końca III w. Najpierw ukazano jak pisarze wczesnochrześcijańscy rozumieli przekaz biblijny na temat sześciu dni stworzenia. Następnie szczegółowo przeanalizowano wypowiedzi na temat biblijnego opisu stworzenia flory czterech pisarzy wczesnochrześcijańskich: Teofila Antiocheńskiego, anonimowego autora gnostyckiego traktatu De origine mundi, Orygenesa i Pseudo-Klemensa. Z analiz wynika, że myśliciele ci chcieli zaprezentować chrześcijańską wizję powstania świata. Podkreślali, że Bóg jest jedyną przyczyną sprawczą powstania świata, oraz że nadał stworzonemu światu określony kształt i cel istnienia. Cały świat został przez Boga powołany do istnienia ze względu na człowieka, aby ludzie mogli używać tego wszystkiego, co zostało stworzone oraz, aby mogli odczytać ślady obecności Boga w świecie. Myśliciele ci ukazywali bogactwo stworzonych przez Boga elementów świata flory, ich porządek, złożoność i piękno. W ich przekonaniu stworzony przez Boga świat flory jest pewnego rodzaju „pośrednikiem” w komunikacji między Bogiem a człowiekiem. Analizowane wypowiedzi myślicieli greckich wskazują na antropocentryczne ukierunkowanie ich rozważań na temat stworzenia świata, chociaż sam tekst biblijny ma charakter kosmocentryczny.
Słowa kluczowe:
Rdz 1:11-12, stworzenie flory, Hexaemeron, pisarze wczesnochrześcijańscy, Teofil Antiocheński, De origine mundi, Orygenes, PseudoklementynyBibliografia
Athenagoras, De resurectione mortuorum, red. B. Pouderon, SCh 379, Paris 1992, s. 214-316.
Atenagoras z Aten, O zmartwychwstaniu umarłych, w: Atenagoras z Aten, Prośba za chrześcijanami, O zmartwychwstaniu umarłych, tł. S. Kalinkowski, Warszawa 1985, s. 83-115.
Augustinus, De civitate Dei, red. B. Dombart – A. Kalb, CCL 48, Turnholti 1955.
Święty Augustyn, Państwo Boże, tł. W. Kubicki, Kraków 2021.
Clemens Alexandrinus, Stromata, red. P. Descourtieux, SCh 446, Paris 1999.
Klemens Aleksandryjski, Kobierce zapisków filozoficznych dotyczących prawdziwej wiedzy, t. 1-2, tł. J. Niemirska-Pliszczyńska, Warszawa 1994.
De origine mundi, red. B. Layton, Nag Hammadi codex II, 2-7, Nag Hammadi Studies 20, Leiden 1989, s. 28-93.
Biblioteka z Nag Hammadi. Kodeksy I i II, tł. W. Myszor, Studia Antiquitatis Christianae. Series Nova 7, Katowice 2017, s. 323-353.
Didymus Caecus, Commentarii in Genesim, red. P. Nautin – L. Doutreleau, SCh 233, Paris 1976.
Eusebius Caesariensis, Historia ecclesiastica, tekst grecko-polski, tł. A. Caba na podstawie tłumaczenia A. Lisieckiego, Euzebiusz z Cezarei, Historia kościelna, ŹMT 70, Kraków 2013.
Methodius Olympius, Convivium decem virginum, red. H. Musurillo – V.H. Debidour, SCh 95, Paris 1963.
Św. Metody z Olimpu, Uczta, Orygenes, Homilie o Pieśni nad Pieśniami, Zachęta do męczeństwa, tł. S. Kalinkowski, PSP 24, Warszawa 1980.
Origenes, Commentarii in Ioannem, red. C. Blanc, SCh 222, Paris 1975.
Orygenes, Komentarz do Ewangelii według św. Jana, tł. S. Kalinkowski, ŹMT 27, Kraków 2003.
Origenes, Commentarii in Matthaeum. Libri X-XVII, red. R. Girod, SCh 162, Paris 1970.
Orygenes, Komentarz do Ewangelii według Mateusza, tł. K. Augustyniak, ŹMT 10, Kraków 1998.
Origenes, Contra Celsum, red. M. Borret, SCh 136, 147, Paris 1968-1969.
Orygenes, Przeciw Celsusowi, tł. S. Kalinkowski, Warszawa 1986.
Origenes, De principiis, red. H. Crouzel – M. Simonetti, SCh 268, Paris 1980.
Orygenes, O zasadach, tł. S. Kalinkowski, ŹMT 1, Kraków 1996.
Origenes, Homiliae in Genesim, red. L. Doutreleau, SCh 7 bis, Paris 1976.
Orygenes, Homilie o Księdze Rodzaju, Homilie o Księdze Wyjścia, tł. S. Kalinkowski, ŹMT 64, Kraków 2012, s. 21-165.
Origenes, Homiliae in Iudices, red. E. Messié – L. Neyrand – M. Borret, SCh 389, Paris 1993.
Orygenes, Homilie o Księdze Sędziów, w: Orygenes, Homilie o księgach Liczb, Jozuego, Sędziów, tł. S. Kalinkowski, PSP 34/2, Warszawa 1986, s. 139-185.
Origenes, Homiliae in Numeros, red. L. Doutreleau, SCh 461, Paris 2001.
Orygenes, Homilie o Księdze Liczb, tł. S. Kalinkowski, ŹMT 76, Kraków 2016.
Philo Alexandrinus, De decalogo, red. F.H. Colson, Philo, vol. 7, LCL 320, Cambridge (Massachusetts) – London 1958, s. 6-94.
Filon Aleksandryjski, O dekalogu, w: Filon Aleksandryjski, Pisma, t. 1: O stworzeniu świata, Alegorie praw, O dekalogu, O cnotach, tł. L. Joachimowicz, Warszawa 1986, s. 195-229.
Philo Alexandrinus, De opificio mundi, red. F.H. Colson – G.H. Whitaker, Philo, vol. 1, LCL 226, Cambridge (Massachusetts) – London 1956, s. 3-136.
Filon Aleksandryjski, O stworzeniu świata, w: Filon Aleksandryjski, Pisma, t. 1: O stworzeniu świata, Alegorie praw, O dekalogu, O cnotach, tł. L. Joachimowicz, Warszawa 1986, s. 33-172.
Philo Alexandrinus, Legum allegoriae, red. F.H. Colson – G.H. Whitaker, Philo, vol. 1, LCL 226, Cambridge (Massachusetts) – London 1956, s. 146-472.
Filon Aleksandryjski, Alegorie praw, w: Filon Aleksandryjski, Pisma, t. 1: O stworzeniu świata, Alegorie praw, O dekalogu, O cnotach,tł. L. Joachimowicz, Warszawa 1986, s. 85-192.
Pseudo-Clemens, Recognitiones, red. B. Rehm, GCS 51, Berlin 1965.
Tatianus, Oratio ad Graecos, red. H.-G. Nesselrath – P. Gemeinhardts, Gegen falsche Götter und falsche Bildung. Tatian, Rede an die Griechen, Tübingen 2016.
Tacjan Syryjczyk, Mowa do Greków, w: Pierwsi apologeci greccy, tł. L. Misiarczyk, red. J. Naumowicz, BOK 24, Kraków 2004, s. 311-355.
Theophilus Antiochenus, Ad Autolycum, red. G. Bardy, SCh 20, Paris 1948.
Teofil z Antiochii, Do Autolika, w: Pierwsi apologeci greccy, tł. L. Misiarczyk, red. J. Naumowicz, BOK 24, Kraków 2004, s. 385-464.
Aleksiejuk A., „Homilie na sześć dni stworzenia” świętych Bazylego Wielkiego i Ambrożego z Mediolanu (Przyczynek do analizy porównawczej „Heksaemeronów”), „Acta Patristica” 9 (2018) s. 56-72.
Beer W. de, The Patristic Understanding of the Six Days (Hexaemeron), „Journal of Early Christian History” 5/2 (2015) s. 3-23.
Biblia patristica. Index des citations et allusions bibliques dans la littérature patristique, vol. 1: Des origines à Clément d’Alexandrie et Tertullien, Paris 1975.
Biblia patristica. Index des citations et allusions bibliques dans la littérature patristique, vol. 2: Le troisième siècle (Origène excepté), Paris 1977.
Biblia patristica. Index des citations et allusions bibliques dans la littérature patristique, vol. 3: Origène, Paris 1980.
Bouteneff P., Beginnings. Ancient Christian Readings of the Biblical Creation Narratives, Grand Rapids 2008.
Brown A.J., The Days of Creation: A History of Christian Interpretation of Genesis 1:1-2:3, History of Biblical Interpretation Series 4, Blandford Forum 2014.
Brożek M., Heksameron w literaturze antycznej, „Meander” 38/1-2 (1983) s. 23-28.
Crouzel H., Orygenes, tł. J. Margański, Bydgoszcz 1996.
Czuj J., Apologeci greccy II wieku, POK 18, Poznań 1935.
Desse G.J., Le sang dans le rite, Bordeaux 1933.
Giet S., Introduction, w: Basile de Césarée, Homélies sur l’Hexaéméron, SCh 26 bis, Paris 1968, s. 5-77.
Gładyszewski L., Bóg Stwórca i Władca. Doktryna greckich apologetów II wieku o stworzeniu i opatrzności w aspekcie patrystyczno-filozoficznym, Studia Antiquitatis Christianae 1/1, Warszawa 1977.
A Greek – English Lexicon, red. H.G. Liddell – R. Scott, Oxford 1958.
Lemański J., Księga Rodzaju, cz. 1: Rozdziały 1-11, Nowy komentarz biblijny. Stary Testament, t. 1, cz. 1, Częstochowa 2013.
Lemański J., Opis stworzenia (Rdz 1,1–2,3): Pytanie o potencjalną wcześniejszą wersję i późniejsze suplementy, „Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie” 28 (2021) s. 67-83.
Lobel D., The Quest for God and the Good World Philosophy as a Living Experience, New York 2011.
Misiarczyk L., Pseudoklementyny, w: Encyklopedia katolicka, t. XVI, red. E. Gigilewicz i inni, Lublin 2012, kol. 832-833.
Myszor W., O początkach świata (wprowadzenie), w: Biblioteka z Nag Hammadi. Kodeksy I i II, Studia Antiquitatis Christianae. Series Nova 7, Katowice 2017, s. 321-322.
Myszor W., Pradzieje biblijne w tekstach z Nag-Hammadi, w: Warszawskie studia biblijne, red. J. Frankowski – B. Widła, Warszawa 1976, s. 148-167.
Napora K., Czas w kapłańskim opowiadaniu o stworzeniu: dzień pierwszy (Rdz 1,3-5), „Verbum Vitae” 35 (2019) s. 13-37.
Osek E., Przyroda w pismach Bazylego Wielkiego, Lublin 2009.
A Patristic Greek Lexicon, red. G.W.H. Lampe, Oxford 1961.
Puech A., Histoire de la littérature grecque chrétienne, t. 2, Paris 1928.
Quasten J., Patrologia, vol. 2: Dal Concilio di Nicea a quello di Calcedonia [i Padri greci (secoli IV-V)], tł. N. Beghin, Genova 1992.
Robbins F.E., The Hexaemeral Literature. A Study of the Greek and Latin Commentaries on Genesis, Chicago 1912.
Słownik grecko-polski, red. Z. Abramowiczówna, t. 1-4, Warszawa 1958-1965.
Szram M., Duchowy sens liczb w alegorycznej egzegezie aleksandryjskiej (II-V w.), Lublin 2001.
Trevijano R., Clementine (pseudo), w: Nuovo dizionario patristico e di antichità cristiane, vol. 1, red. A. di Berardino, Genova – Milano 2006, kol. 1077-1083.
McVey K., The Use of Stoic Cosmogony in Theophilus of Antioch’s „Hexaemeron”, w: Biblical Hermeneutics in Historical Perspective. Studies in Honor of Karlfried Froehlich on His Sixtieth Birthday, red. M.S. Burrows – P. Rorem, Grand Rapids 1991, s. 32-58.
Wright J.E., The Early History of Heaven, Oxford 2000.
Zmorzanka A., Motyw róży w piśmie gnostyckim „O początku świata”, NHC II 5, 111, 12-15, „Vox Patrum” 49 (2006) s. 749-754.
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II https://orcid.org/0000-0003-3011-3404
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
