Małżeństwo w "Konstytucjach Apostolskich"
Stanisław Strękowski
Cardinal Stefan Wyszyński University in Warsaw , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-9998-8554
Abstrakt
Apokryf, znany pod nazwą Konstytucje Apostolskie, jest zbiorem praw Kościoła, który powstał ok. 375-380 roku najprawdopodobniej w Antiochii w środowisku judeochrześcijańskim. To obszerna kompilacja składająca się z wielu wcześniej powstałych dokumentów kościelnych, podejmująca różne kwestie nurtujące chrześcijan pierwszych wieków. W tym dokumencie zostały również zawarte nieliczne, ale istotne dla chrześcijan treści dotyczące małżeństwa, jego nierozerwalności, jego relacji do dziewictwa, małżeństw duchownych, dziewic i wdów. Wszystkie zarządzenia dotyczące tej kwestii zasadniczo odzwierciedlają poglądy Ojców Kościoła na Wschodzie z IV wieku. W niniejszym artykule ukazane zostały regulacje dotyczące instytucji małżeństwa w kontekście innych dokumentów kościelnych oraz poglądów autorów z IV wieku. Chociaż jest to dzieło apokryficzne, to jednak w kwestii małżeństwa treści przekazane przez kompilatora Konstytucji Apostolskich zasadniczo nie odbiegają od rozpowszechnionych poglądów i praktyk w Kościele Wschodnim.
Słowa kluczowe:
Małżeństwo, Konstytucje Apostolskie, dziewice, duchowni, wdowy, rozwódBibliografia
Acta Synodalia ann. 50‐381, red. A. Baron – H. Pietras, ŹMT 37, SCL 1, Kraków 2006.
Athanasius Alexandrinus, Epistula ad monachum Ammunum, red. A. Baron – H. Pietras, tł. S. Kalinkowski, Kanony Ojców Greckich, ŹMT 49, SCL 3, Kraków 2009, s. 23‐26.
Constitutiones Apostolorum, tł. S. Kalinkowski, Konstytucje Apostolskie, red. A. Baron – H. Pietras, ŹMT 42, SCL 2, Kraków 2007.
Basilius Magnus, Quod Deus non est auctor malorum, PG 31, 329‐359.
Bóg i zło. Pisma Bazylego Wielkiego, Grzegorza z Nyssy, Jana Chryzostoma, tł. J. Naumowicz, Kraków 2004, s. 36‐53.
Basilius Magnus, Epistulae, PG 32, 220‐1112, tł. W. Krzyżaniak, Św. Bazyli Wielki, Listy, Warszawa 1972.
Gregorius Nazianzenus, Orationes, ed. P. Gallay, SCh 250, Paris 1978; PG 35, 852‐1064.
J.M. Szymusiak, Grzegorz Teolog. U źródeł chrześcijańskiej myśli IV wieku, Poznań 1965.
Gregorius Nyssenus, Oratio Catechetica Magna, ed. E. Mühlenberg, Opera dogmatica minora, cz. 4, GNO 3/4, Leiden – New York – Köln 1996.
Św. Grzegorz z Nyssy, Wybór Pism, tł. W. Kania, PSP 14, Warszawa 1974, s. 128‐184.
Socrates Scholasticus, Historia ecclesiastica, PG 67, 29‐872.
Sokrates Scholastyk, Historia Kościoła, tł. S. Kazikowski, Warszawa 1986.
Adamczyk D., Reinterpretacja cytatów z Księgi Rodzaju w Ewangeliach synoptycznych, „Studia Warmińskie” 46 (2009) s. 47‐60.
Adamiak E., Kobieta w kościołach i wspólnotach chrześcijańskich. Próba syntezy teologicznej, „Poznańskie Studia Teologiczne” 11‐12 (2001) s. 91‐114.
Baron A., Świętość a ideały człowieka. (Ojcowie Apostolscy, Klemens Aleksandryjski, Orygenes). Studium teologiczne na tle modeli filozoficzno-religijnych, Kraków 2013.
Czyżewski B., Diakoni i diakonise według Konstytucji apostolskich, „Studia Gnesnensia” 23 (2009) s. 79‐94.
Degórski B., Wdowy w starożytności chrześcijańskiej i ich posługa w Kościele, „Vox Patrum” 42/43 (2002) s. 411‐436. (Crossref)
Dybała J., Ideał kobiety w pismach kapadockich Ojców Kościoła i Jana Chryzostoma, Łódź 2012.
Elm S., Virgins of God: The Making of Asceticism in Late Antiquity, Oxford 1994. (Crossref)
Ihnatowicz J.A., Konsekracja wdów w Kościele starożytnym, „Kieleckie Studia Teologiczne” 1 (2002) s. 66‐76.
Karras V.A., A Re-evaluation of Marriage, Celibacy, and Irony in Gregory of Nyssa’s On Virginity, „Journal of Early Christian Studies” 13/1 (2005) s. 111‐121. (Crossref)
Karras V.A., Female Deacons in the Byzantine Church, „Church History” 73/2 (2004) s. 272‐316. (Crossref)
Karpiński R., Nierozerwalność małżeństwa w Nowym Testamencie Mt 5,32 i 19,9, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 18/1 (1965) s. 77‐88. (Crossref)
Kelly J.N.D., Złote usta. Jan Chryzostom – asceta, kaznodzieja, biskup, tł. K. Krakowczyk, Bydgoszcz 2001.
Kieling M., Katechumenat i chrzest na podstawie Konstytucji Apostolskich, „Vox Patrum” 52 (2008) s. 439‐453. (Crossref)
Kieling M., Stan wdów i wdowieństwo w Konstytucjach Apostolskich oraz Dokumentach Synodów Kościoła starożytnego, w: Interpretacja powołania człowieka w nauce ojców Kościoła, red. P. Wygralak, TPatr 11, Poznań 2014, s. 131‐142.
Kieling M., Obraz życia chrześcijan w środowiskach wielkomiejskich na przełomie I‐IV wieku na podstawie wybranych dzieł inspiracją dla duszpasterstwa parafialnego, w: Rola i miejsce wspólnoty parafialnej w życiu społecznym, red. E. Robek, Kalisz 2012, s. 93‐107.
Krajczyński J., Nierozerwalność małżeństwa w doktrynie i ustawodawstwie Kościoła, „Ius Matrimoniale” 9/15 (2004) s. 47‐86. (Crossref)
Kołkowska A., Stan wdów (ordo viduarum). Szkic historyczno-teologiczny, „Perspectiva. Legnickie Studia Teologiczno-Historyczne” 23/1 (2024) s. 31‐47.
Kulazińska B., Rola kobiety w organizacji Kościoła pierwotnego, w: Diakon stały w Kościele współczesnym, red. M. Marczewski, Suwałki 1991, s. 93‐108.
Kupiszewski H., Powtórne małżeństwo w konstytucjach cesarzy rzymskich w IV i V wieku, „Analecta Cracoviensia” 7 (1975) s. 349‐365. (Crossref)
Leon-Dufour X., Słownik Nowego Testamentu, tł. K. Romaniuk, Poznań 1986.
Ludlow M., Useful and Beautiful: A Reading of Gregory of Nyssa’s On Virginity and a Proposal for Understanding Early Christian Literature, „Irish Theological Quarterly” 79/3 (2014) s. 219‐240. (Crossref)
Ławreszczuk M., Nabożeństwa chrześcijańskie w IV w. na podstawie Konstytucji apostolskich, „Elpis” 25‐26 (2012) s. 133‐153.
Mara M.G., Le funzioni della dona nella Chiesa antica, „Rivista di Pastorale Liturgica” 19/2 (1981) s. 5‐16.
Methuen C., Widows, Bishops and the Struggle for Authority in the „Didascalia Apostolorum”, „The Journal of Ecclesiastical History” 46/2 (1995) s. 197‐213. (Crossref)
Muller J.G., L’Ancien Testament dans l’ecclesiologie des Peres. Une lecture des Constitutions apostoliąues, Turnhout 2004. (Crossref)
Myszor W., Rola kobiet w chrześcijaństwie II i III wieku: Wdowy, dziewice i diakonisy, Studia Antiquitatis Christianae 14, Warszawa 1999, s. 12‐19.
Naumowicz J., Kalendarz w Konstytucjach Apostolskich, „Vox Patrum” 50 (2007) s. 319‐330. (Crossref)
Naumowicz J., Kryterium rozróżnienia „duchowny-świecki” według Tradycji Apostolskiej, „Vox Patrum” 42‐43 (2002) s. 131‐140. (Crossref)
Nehring P., Dlaczego dziewictwo jest lepsze niż małżeństwo? Spór o ideał w chrześcijaństwie zachodnim końca IV wieku w relacji Ambrożego, Hieronima i Augustyna, Toruń 2005.
Osiek C., The Widows as Altar: The Rise and Fall of a Symbol, „The Second Century” 3 (1983) s. 159‐169.
Ostański P., Skądże nadejdzie mi pomoc? (Ps 121,1): wokół wdowieństwa w Biblii, „Poznańskie Studia Teologiczne” 16 (2004) s. 59‐74.
Panecki W., Secundae nuptiae w życiu i prawie starożytnych chrześcijan, „Prawo Kanoniczne: Kwartalnik Prawno-Historyczny” 14/1‐2 (1971) s. 253‐265. (Crossref)
Pietras H., Kim są ci, którzy „dwa razy zawarli małżeństwo” z 8. kanonu Soboru Nicejskiego z 325 roku?, „Studia Bobolanum” 27/1 (2016) s. 185‐204.
Pisi P., Genesis ephthora: Le motivazioni protologiche della verginità in Gregorio di Nissa e nella tradizione dell’enkrateia, Roma 1981.
Rucki M., Czy Jezus akceptował rozwód?, „Wrocławski Przegląd Teologiczny” 22/1 (2014) s. 67‐86. (Crossref)
Sitarz E., Zarys biblijnej doktryny o małżeństwie, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 14/1‐2 (1961) s. 23‐31. (Crossref)
Sobański R., O procesach prawotwórczych w Kościele, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 19‐20 (1986‐1987) s. 93‐102.
Strękowski S., Małżeństwo i rodzina w Pismach Ojców Kapadockich, Warszawa 2021.
Swoboda A., Nauka o świętym dziewictwie w pismach św. Augustyna, „Poznańskie Studia Teologiczne” 20 (2006) s. 99‐116.
Swoboda A., Kobieta, żona, matka w pismach św. Augustyna, Poznań 2012.
Thurston B.B., The Widows as the „Altar of God”, „Society of Biblical Literature, Seminar Papers” 24 (1985) s. 279‐289.
Vaux R. De, Instytucje Starego Testamentu, tł. T. Brzegowy, Poznań 2004.
Völker W., Virginität und Apatie als Hohepunkte des asketisches Strebens bei Gregor von Nyssa, Berlin 1954.
Wipszycka E., Kościół w świecie późnego antyku, Warszawa 2017. (Crossref)
Woźniak M., „Usprawiedliwienie” jako realizacja rzeczywistości Nowego Przymierza w nauczaniu św. Pawła Apostoła, „Częstochowskie Studia Teologiczne” 51 (2024) s. 137‐154.
Zagórski D., Ideał dziewictwa w „De sancta virginitate” św. Augustyna, „Collectanea Theologica” 76/1 (2006) s. 27‐37.
Zalewski D., Znaczenie instytucji wdów w odniesieniu do stanu dziewic w pierwszych wiekach Kościoła, „Vox Patrum” 64 (2015) s. 595‐613. (Crossref)
Zgraja B., Ideał chrześcijanina w świetle „Konstytucji Apostolskich”, „Colloquia Theologica Ottoniania” 1 (2015) s. 191‐214. (Crossref)
Zgraja B., Ideał wdowieństwa w Listach św. Hieronima, „Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego” 30 (2010) s. 441‐451.
Ziółkowska M., Wskazania św. Augustyna dla wdów, w: Interpretacja powołania człowieka w nauce ojców Kościoła, red. P. Wygralak, TPatr 11, Poznań 2014, s. 119‐130.
Żelazny J., Biskup Ojcem. Zarys eklezjologii syryjskiej na podstawie „Konstytucji Apostolskich”, Kraków 2006.
Żelazny J., Kościół domem a biskup ojcem w świetle Konstytucji apostolskich i innych pism syryjskich od I do V w., „Verbum Vitae” 20 (2012) s. 223‐236. (Crossref)
Cardinal Stefan Wyszyński University in Warsaw https://orcid.org/0000-0001-9998-8554
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
