Religijna terminologia Jeznika z Kolb w dziele „Przeciwko sektom”. Wybrane zagadnienia
Abstrakt
Artykuł analizuje problem terminologii teologicznej w traktacie Jeznika z Kolb Przeciwko sektom, koncentrując się na etymologii kluczowych pojęć oraz ich znaczeniu w kształtowaniu wczesnochrześcijańskiej myśli Armenii. Struktura analizy obejmuje omówienie historycznego kontekstu dzieła, podział traktatu na cztery części oraz szczegółowe przedstawienie wybranych terminów. Autor bada ich źródła, zakres semantyczny i funkcję w polemice z dualistycznymi oraz pogańskimi systemami religijnymi. Metodologia opiera się na analizie źródłowej, etymologicznej oraz teologicznej, uwzględniając wpływy greckie, syryjskie i irańskie. Głównym wnioskiem jest stwierdzenie, że Jeznik stworzył nową warstwę terminologiczną, dostosowując pojęcia filozoficzne do chrześcijańskiej doktryny monoteizmu. Źródła antyczne obejmują pisma Ojców Kościoła i Biblię, które Jeznik adaptował na potrzeby ormiańskiej teologii. Wkład pracy polega na ukazaniu jego roli jako pioniera ormiańskiej terminologii teologicznej oraz jej znaczenia dla dalszego rozwoju myśli chrześcijańskiej w Armenii. Artykuł wnosi istotny wkład w badania nad językiem i teologią antycznego chrześcijaństwa.
Słowa kluczowe:
Jeznik z Kolb, terminologia teologiczna, wcześne chrześcijaństwo w Armenii, dualizm religijny, monoteizm , etymologiaBibliografia
Buzand, Chorenaci, Gheuond, Draschanakertci, Towma, Lastiwerci, Ararac, w: https://historians.armeniancathedral.org/wa/w5301.htm (24.01.2025).
Grigor Narekaci, I choroc srti chosk ynd Astucoy, w: https://narek.zoraweb.com/t1_1.htm (dostęp: 24.01.2025).
Grigor Narekaci, Matean Woghbergutean, w: https://hycatholic.ru/pro/biblioteca/Մատյան_Ողբերգության_գրաբար.pdf (dostęp: 24.01.2025).
Jeznik Koghbaci, Jeghc aghandoc, w: American University of Armenia, https://digilib.aua.am/book/162/%5BԵՂԾ%20ԱՂԱՆԴՈՑ%20ԵԶՆԻԿԻ%20ԿՈՂԲԱՑՒՈՅ%5D (dostęp: 19.01.2025).
Jezniki Wardapeti Koghbacuoj, Jeghc Aghandoc, w: https://zoraweb.com/files/zw/books/Եղծ_աղանդոց_Եզնիկ_Կողբացիոյ.pdf (dostęp: 18.01.2025).
Jezynkaj Wardapeti Koghbacuoj, Jeghc Aghandoc, Jerewan 1994.
Jeznik Koghbaci, Jeghc aghandoc, Jerewan 1994.
Yeznik Koghbatsi, Refutation of the Sects, tł. i ed. T. Samuelian, New York 1986.
Komitas A Aghceci, Hogewor jerger, Andzink nuirealk, 06.06.2023, w: https://www.art365.am/սուս-կարդանք/անձինք-նուիրեալք-սուրբ-հռիփսիմյանց-կույսերը (dostęp: 24.01.2025).
Korjun, Buzand, Jeghisze, Chorenaci, Sebeos, Gheuond, Draschanakertci, Towma, Lastiwerci, Harradżagojn, w: https://historians.armeniancathedral.org/la/l11640.htm (dostęp: 24.01.2025).
Nerses Sznorhali, Erger Żamagrkic, w: https://arak29.org/sharakan_new/book/t69_1.htm?wid=158 (dostęp: 24.01.2025).
Wardan Ajgekci, Żoghowacoj arrakac Wardanaj, w: https://hycatholic.ru/pro/biblioteca/ՎԱՐԴԱՆ_ԱՅԳԵԿՑԻ_Ժողովածոյ_առակաց_Վարդանայ.pdf (dostęp: 24.01.2025).
Abeghjan M., Jerker G, Jerewan 2015.
Abrahamjan A., Jeznik Koghbacu jerki terminabanutjan masin, „Patmabanasirakan handes” 3(1971) s 61‐77.
Aczarjan H., Hajeren armatakan barraran, t. 1‐4, Jerewan 1971‐1979.
Aghajan E.B. – Arrakeljan B.N. – Awetisjan H.A. – Galojan G.A. – Jeremjan S.T. – Chaczikjan L.S. – Hakobjan A.M. – Howhannisjan A.G. – Nersisjan M.G., Hajżoghowrdi patmutjun, t. 2, Jerewan 1984.
Akinean N., Jeghisze Wardapet Koghbaci, Keankn jeu grakan gorcuneutjuny, „Handes Amsoreaj” 10‐12 (1950) s. 385‐421. (Crossref)
Arpee L., A History of Armenian Christianity from the Beginning to Our Own Time, New York 1946.
Auetikean G. – Siurmelean Ch. – Augerean M., Nor barrgirk hajkazean lezui, t. 1, Wenetik 1836.
Bedrosian M., Classical Armenian to English Dictionary, Venice, S. Lazarus Armenian Academy, 1875‐79, w: https://ia801706.us.archive.org/7/items/ClassicalArmEngBedrosian/Classical_Arm-Eng_Bedrosian.pdf (01.04.2025).
Belardi W., Sull’origine delle voci armene antiche inizianti con -pat, „Handes Amsorya” 75/10‐12 (1961) s. 385‐392.
Blanchard M.J. – Darling Young R., A Treatise on God Written in Armenian by Eznik of Kolb (floruit c. 430-c. 450): An English Translation, with Introduction and Notes, Leuven 1998.
Boyce M., Zoroastrians. Their Religious Beliefs and Practices, London – New York 2003.
Casey R.P., The Armenian Marcionites and the Diatessaron, „Journal of Biblical Literature” 57/2 (1938) s. 185‐194. (Crossref)
Choksy Jamsheed K., The Notion of Dualism (Iranian Religions: Zoroastrianism), The Circle of Ancient Iranian Studies, w: https://www.cais-soas.com/CAIS/Religions/iranian/Zarathushtrian/notion_dualism.htm (dostęp: 03.02.2025).
Chorenaci M., Szarakan, S. Cnndean czragalojc, w: https://arak29.org/all_new/book/t12_1.htm (dostęp: 20.01.2025).
Częsz B., Schemat polemiki z Marcjonem u Ireneusza z Lyonu i Eznika z Kolb, „Vox Patrum” 6 (1984) s. 71‐80. (Crossref)
Cziftczjan G., Aptakd Czwachco՛uc, dziennik „Asbarez” z dnia 02.09.2016, w: https://asbarez.am/archives/263102 (dostęp: 24.01.2025).
Doluchanjan E., Sen Arewszatjany V‐VI dareri haj pilisopajakan mtki hetazotogh, w: Sen Arewszatjan 90, Jerewan 2020, s. 95‐105.
Dżahukjan G., Hajeren stugabanakan barraran, Jerewan 2010.
Dżahukjan G., Hajoc lezwi patmutjun: Nachagrajin żamanakaszrdżan, Jerewan 1987.
Dżahukjan G., Hin hajereni werdżacancneri cagumy, „Patma-banasirakan handes” 1‐2 (1994) s. 53‐66.
Encyklopedia PWN, w:https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Mojzesz-z-Chorenu;3942732.html (dostęp: 24.01.2025).
Howakanjan J., Kristoneutjuny` mer azgajin woghbergutjan hamatekstum, „Amberd Bulletin” 1 (2024) s. 86‐101. (Crossref)
Jezniki ew ir „Jeghc Aghandacoc”i Masin, Karcikner, „Szoghakat” 4 (1955) s. 108‐114.
Jurczyk T., The Notion of „holy” in Ancient Armenian Texts from the Fifth Century CE: A Comparative Approach Using Digital Tools and Methods, Bielefeld 2022. (Crossref)
Kaim B., Wiecznie płonący ogień. Historia Zoroastryzmu. Notatki z wykładu, opr. P. Borycki, Warszawa 2015.
Kronen J. – Menssen S., The defensibility of Zoroastrian dualism, „Religious Studies” 46/2 (2010) s. 185‐205. (Crossref)
La Civita M.J., People, Look East: Armenia’s Poet of the Soul, 26.02.2023, Catholic Near East Welfare Association, w: https://cnewa.org/armenias-poet-of-the-soul (dostęp: 08.02.2025).
Langlois V., Collection des historiens anciens et modernes de l’Arménie, t. 1, Paris 1867.
Livshits V., Armeno-Partho-Sogdica, „Iran and the Caucasus” 10/1 (2006) s. 77‐86. (Crossref)
Lucca P., If Man Had Received Such a Nature...’: Textual Form, Transmission, and Interpretation of a Passage in Eznik’s Refutation of the Sects (Book I, 11 [§ 45]), „Annali di Ca’ Foscari. Serie orientale” 55 (2019) s. 173‐198. (Crossref)
Martirosyan H., Etymological dictionary of the Armenian inherited lexicon, Leiden – Boston 2010. (Crossref)
Matevosyan A., The Dogma of the Holy Trinity in the Letter of Eznik of Kolb, „Bulletin of the Institute of Oriental Studies” 3/1 (2023) s. 44‐51. (Crossref)
Meillet A., Esquisse d’une grammaire comparée de l’arménien classique, Vienne 1936.
Meillet A., Sur l’etymologie de Or, „Revue des études arméniennes” 5 (1925) s. 183‐184.
Meillet A., Sur le sens d’un passage d’Eznik, „Revue des études arméniennes” 5 (1925) s. 179‐181.
Mnatsakanyan P., Kultura języka ormiańskiego w dawnej Polsce, Kraków 2015.
Olsen B.A., Armenian, w: The Indo-European Languages, red. M. Kapović, London – New York 2017, s. 421‐451.
Olsen B.A., The noun in Biblical Armenian: origin and word-formation: with special emphasis on the Indo-European heritage, Berlin – New York 1999. (Crossref)
Orengo A., Eznik of Kolb as a Translator of Methodius of Olympus, w: Greek Texts and Armenian Traditions: An Interdisciplinary Approach, red. F. Gazzano – L. Pagani – G. Traina, Berlin – Boston 2016, s. 31‐45. (Crossref)
Pisowicz A., Gramatyka ormiańska (Grabar – Aszcharabar), Kraków 2001.
Próchniak D., Od ortodoksji do kościoła narodowego. Armenia w epoce wczesnochrześcijańskiej (301‐726), „Vox Patrum” 40 (2001) s. 49‐82. (Crossref)
Russell J.R., „Eznik of Kolb,” Encyclopædia Iranica, t. 9/2, s. 129‐130, w: http://www.iranicaonline.org/articles/eznik-of-kolb (02.04.2025).
Sahakjan N., Te inczn e jeghcum Jezniky. Misak Chostikjani żoghowrdakan hawatalikneri pntrtuky Koghbacu jerkum, „Mszakujt ew ardiakanacum”, w: https://modernities.am/ժողովրդական-հավատալիքներն-ու-եկեղեց (dostęp: 09.02.2025).
Stone E., Biblical Figures in the Armenian Tradition, w: Biblical Figures in Deuterocanonical and Cognate Literature, ed. H. Lichtenberger – U. Mittmann-Richert, Berlin – New York 2008, s. 629‐646. (Crossref)
Stopka K., Armenia Christiana, tł. T. Bałuk-Ulewiczowa, Kraków 2017.
Thomson R.W., EŁIŠĒ, w: Encyclopædia Iranica, t. 8/4, s. 365‐366, w: https://www.iranicaonline.org/articles/elise (01.04.2025).
Thomson R.W., An Introduction to Classical Armenian, New York 1989.
Wace H. – Piercy W.C., A Dictionary of Christian Biography and Literature to the End of the Sixth Century A.D., with an Account of the Principal Sects and Heresies, Boston 1911.
Williams C.S.C., Eznik’s résumé of Marcionite doctrine, „The Journal of Theological Studies” 45/177‐178 (1944) s. 65‐70. (Crossref)
Young S., Baltic, w: The Indo-European Languages, ed. M. Kapović, London – New York 2017, s. 479‐518.
University of Silesia in Katowice https://orcid.org/0000-0001-8477-0085
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
