Biskupi i prezbiterzy w Kościele w Rzymie w I i II wieku (część 2)
Leszek Misiarczyk
Cardinal Stefan Wyszyński University in Warsaw , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-9511-6174
Abstrakt
Analiza źródeł chrześcijańskich związanych z Rzymem, jak 1 List do Koryntian Klemensa Rzymskiego i Pasterza Hermasa wykazała, że Kościołem w Rzymie w I i II wieku kierowali πρεσβύτεροι w sensie „starsi”, czyli przełożeni wspólnoty, utożsamiani niekiedy z ἐπίσκοποι. Nigdy jednak w tych źródłach termin πρεσβύτεροι nie był rozumiany jako drugi stopień hierarchii kościelnej, tak, jak w Listach Ignacego z Antiochii. Zadaniem tych ἐπίσκοποι i πρεσβύτεροι była λειτουργία, czyli przewodzenie wspólnocie, celebracja kultu, a także działalność charytatywna wobec potrzebujących braci. Nigdzie jednak w źródłach nie pojawia się określenie typu „kolegium prezbiterów” wymyślone przez uczonych. Simonetti ma rację twierdząc, że Kościołem w Rzymie kierowali πρεσβύτεροι, ale rozumiani jako „starsi” i utożsamiania z biskupami, ale nie ma racji, jeśli rozumie ten termin jako drugi stopień hierarchii kościelnej, gdyż źródła nie potwierdzają w żadnym wypadku takiego rozumienia. Dysputa pomiędzy Polikarpem ze Smyrny a papieżem Anicetem w połowie II wieku na temat daty świętowania Wielkanocy potwierdza, że w tym czasie funkcjonował już w Rzymie episkopat monarchiczny. W zależności zaś od oceny listy biskupów Rzymu przytaczanej przez Ireneusza, nie można wykluczyć, że w Kościele rzymskim od początku istniał episkopat monarchiczny, choć biskupi byli nadal określani dawnym ogólnym terminem πρεσβύτεροι - „starsi”, jako przełożeni wspólnoty.
Słowa kluczowe:
biskupi, prezbiterzy, Kościół rzymskiBibliografia
Clemens Romanus, Epistula ad Corinthios I, ed. J.B. Lighfoot – J.R. Harmer, The Apostolic Fathers. Greek Text and English Translation of their Writings, Grand Rapids 1992.
List do Kościoła w Koryncie, tł. A. Świderkówna, w: Pierwsi świadkowie, red. M. Starowieyski, BOK 10, Kraków 1998, s. 51‐87.
Euzebiusz z Cezarei, Historia kościelna, ŹMT 70, tł. A. Caba, Kraków 2013.
Iraeneus Lugdunensis, Adversus Haereses, ed. A. Rousseau – L. Douteleau, Irénée de Lyon, Contre les Hérésies, t. 3, Paris 2017.
Św. Ireneusz z Lyonu, Adversus Haereses, tł. J. Brylowski, Pelplin 2018.
Hermas, Pastor, ed. J.B. Lighfoot – J.R. Harmer, The Apostolic Fathers. Greek Text and English Translation of their Writings, Grand Rapids 1992.
Pasterz Hermasa, tł. A. Świderkówna, w: Pierwsi świadkowie, red. M. Starowieyski BOK 10, Kraków 1998, s. 211‐299.
Beatrice P.F., Clemente Romano, w: Nuovo Dizionario Patristico e di Antichità Cristiane, t. 1, red. A. di Berardino, Genova 2007, k. 1073‐1077.
Bielak W., Kilka uwag na temat początków urzędu biskupiego w ujęciu historycznym, „Vox Patrum” 30/55 (2010) s. 63‐76. (Crossref)
Bradshaw P.F., Presbyteroi in the First Two Christian Centuries, w: Papers presented at the Eigtheenth Internantional Conference on Patristic Studies held in Oxford 2019, t. 3: Deacons and Diakonia; Bishops, Presbyters and Laypeople, red. M. Vinzent – A. Smetts – B. J. Koet, Studia Patristica 106, Leuven – Paris – Bristol 2021, s. 71‐76.
Brent A., The Ignatian Epistles and the Three-fold Ecclesiastical Order, „Journal of Religious History” 17 (1993) s. 18‐32. (Crossref)
Burtchael J.T., From Synagoge to Church: Public Services and Offices in the Earliest Christian Communities, Cambridge 1992.
Burke P., The Monarchical Episcopate at the End of the First Century, „Journal of Evangelical Studies” 7 (1970) s. 499‐518.
Dassmann E., Zur Entstehung des Monoepiskppats, „Jahrbuch für Antikes Christentum” 17 (1974) s. 74‐90.
Dassmann E., Hausgemeinde und Bischofsamt, w: Vivarium: Festschrift Theodor Klauser zum 90. Geburstag, Münster 1984, 82‐93.
Goodspeed E.J., Index Patristicus sive Clavis Patrum Apostolicorum Operum, Leipzig 1907.
Halleux de A., Ministers in the Didache, w: The Didache in Modern Research, red. J.A. Draper, Leiden 1996, s. 300‐320. (Crossref)
Ihnatowicz J., Dlaczego prezbiter nie może udzielać święceń? Biskup i prezbiter w pierwotnym Kościele, „Kieleckie Studia Teologiczne” 2 (2003) s. 213‐232.
Kasprzak D., Teologia kapłaństwa i urzędu kapłańskiego w I wieku chrześcijaństwa, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 63/2 (2010), s. 101‐125. (Crossref)
Lampe P., Die Stadtrömischen Christen in den ersten beiden Jahrhunderten, Tübingen 1989, tł. M. Steinhauser, From Paulus to Valentinus. Christians at Rome in the First Two Centuries, Minneapolis 2003.
Lebek W.D., Das Datum des ersten Clemensbriefes, w: Von Homer bis Landino. Beiträge zur Antike und Spätantike sowie zu deren Rezeptions- und Wirkungsgeschichte, red. B.R. Suchla, Berlin 2011, s. 133‐206.
Lusini G., Nouvelles recherches sur le texte du „Pasteur” d’Hermas, „Apocrypha” 12 (2001) s. 79‐97. (Crossref)
Misiarczyk L., Biskupi i prezbiterzy w Kościołach I i II wieku (Jerozolima, Azja Mniejsza i Grecja, Antiocha), cz. 1, „Vox Patrum” 91 (2024) s. 435‐466. (Crossref)
Nagy S., Prezbiterzy w pierwotnej gminie jerozolimskiej, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 8/1 (1961) s. 5‐22.
Nagy S., Hierarchia kościelna w okresie misyjnej działalności św. Pawła, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 11/2 (1964) s. 55‐79.
Nagy S., Hierarchia Kościelna w ostatnim okresie życia św. Pawła, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 13/2 (1966) s. 23‐44.
Nautin P., Erma (Pastore), w: Nuovo Dizionario Patristico e di Antichità Cristiane, t. 1, red. A. di Berardino, Genova 2007, k. 1726‐1728.
Pietras H., Od prezbiteratu do kapłaństwa: ewolucja pojęć i urzędu, „Studia Bobolanum” 3 (2002) s. 5‐17.
Popowski P., Wielki Słownik Grecko-Polski, Warszawa 1997.
Pouderon B., Clément de Rome, Flavius Clemens et le Clément juif, w: Studi su Clemento Romano, red. P. Luisier, Orientalia Christiana Analecta 268, Roma 2003, s. 197‐218.
Prinzivalli E., La Prima Lettera di Clemente: le ragioni di un conflitto, „Annali di Storia dell’Esegesi” 26 (2009) s. 23‐46.
Quasten J., Patrologia, t. 1, Casale Monferrato 1980.
Rivas Rebaque F., Modelos de hospitalidad en la primera Carta de Clemente a los Corintios, w: Reimaginando los orígenes del cristianismo. Relevancia social y eclesial de los estudios sobre Orígenes del cristianismoi, red. C. Bernabé – C. Gil, Navarra 2008, s. 373‐398.
Rivas Rebaque F., Los obispos en Ignacio de Antioquía: Cuadros sociales dominantes de la memoria colectiva Cristiana, „Estudios Ecclesiasticos” 83 (2008) s. 23‐49.
Rostworowski J., Charakter i znaczenie biskupstwa w pierwszych dwóch wiekach dziejów Kościoła, Kraków 1925.
Schollgen G., Monoepiskopos und monarchischer Episkopat: Eine Bemerkung zur Terminologie, „Zeitschrift für Neutestamentliche Wissenschaft” 77 (1986) s. 146‐151.
Simonetti M., Una nuova ipotesi su Ippolito, „Augustinianum” 36 (1996) s. 13‐46. (Crossref)
Simonetti M., Presbiteri e vescovi nella Chiesa del I e II secolo, „Vetera Christianorum” 22 (1996) s. 115‐132.
Simonetti M., Roma cristiana tra vescovi e presbiteri, „Vetera Christianorum” 43 (2006) s. 5‐17.
Skierkowski M., Od Apostołów do biskupów – trzy drogi, „Studia Teologiczne. Białystok, Drohiczyn, Łomża” 29 (2011) s. 29‐55.
Starowieyski M., Interwencja Biskupa Rzymu – św. Klemens Rzymski, w: Pierwsi świadkowie, red. M. Starowieyski, BOK 10, Kraków 1998, s. 45‐50.
Stewart A., The Original Bishops, Grand Rapids 2014.
Szulc F., Spór o „Pasterza” Hermasa, „Vox Patrum” 3 (1982) s. 340‐350. (Crossref)
Szulc F., „Pasterz” Hermasa jako problem badawczy, „Vox Patrum” 10 (1992) s. 117‐136. (Crossref)
Wagner J., Die Anfänge des Amtes in der Kirche. Presbyter und Episkopen in der früh-christlichen Literatur, Tübingen 2011.
Widok N., Droga do świętości według Klemensa Rzymskiego, „Vox Patrum” 32 (2012) s. 727‐735. (Crossref)
Zawadzki A., Sylwetka i funkcja prezbitera w pierwszych wspólnotach chrześcijańskich na podstawie autentycznych listów św. Pawła (lata 50‐67 po Chr.), „Łódzkie Studia Teologiczne” 25/3 (2016) s. 25‐42.
Zizioulas J. D., Eucharist, Bishop, Church: The Unity of the Church in the Divine Eucharist and the Bishop During the First Three Centuries, Eugene 2001.
Cardinal Stefan Wyszyński University in Warsaw https://orcid.org/0000-0002-9511-6174
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
