„Nakreślmy pewien zarys cnoty…” - helleńska arete jako fundament chrześcijańskiej doskonałości w piśmie Bazylego Wielkiego "Do młodych"
Abstrakt
W piśmie „Do młodych” Bazyli Wielki zachęca adresatów, aby wykorzystali poznawaną w szkole literaturę pogańską do zdobycia cnoty, która dla chrześcijanina jest drogą do wiecznego życia. Przeprowadzona w artykule analiza utworu ma na celu odpowiedź na pytanie, jak autor rozumie tu pojęcie cnoty (arete) i w jaki sposób należy ją zdobywać. Istotą cnoty jest według Bazylego panowanie rozumu, który jest najwyższą władzą duszy, nad nierozumnymi popędami ciała. Dlatego przedstawiana w utworze koncepcja cnoty ma charakter ascetyczny (ograniczanie potrzeb ciała), etyczny (kształtowanie charakteru) i intelektualny (zdobywanie wiedzy i ćwiczenie umysłu). Podstawy cnoty najłatwiej jest zdobyć naśladując opisane w dziełach autorów starożytnych dobre wzorce, a jej rozumienie pogłębić przez zapoznanie się z pismami filozofów. Po takim przygotowaniu młody człowiek może łatwiej zrozumieć tajemnice „pism świętych”, które zapoznają go z zasadami doskonałości chrześcijańskiej.
Słowa kluczowe:
Święty Bazyli Wielki, cnota, dusza, literatura, edukacjaBibliografia
Aristoteles, Ethica Nicomachea, w: Aristotle, Nicomachean Ethics, tł. H. Rackham, Loeb Classical Library 73, Cambridge 1926. (Crossref)
Basilius Caesariensis, De legendis gentilium libris (Ad adolescentes), w: Basil The Great’s On Reading Greek Literature, tł. R.J. Deferrari – M.R.P. McGuire, w: Basil, Letters, t. 4, Loeb Classical Library 270, Cambridge 1934. (Crossref)
Święty Bazyli Wielki, Do młodzieńców o korzyściach z czytania książek pogańskich, tł. R. Andrzejewski, „Vox Patrum” 32 (2012) s. 904-921.
Plato, Apologia Socratis, w: Plato, Apology, w: Plato, Euthyphro, Apology, Crito, Phaedo, tł. C. Emlyn-Jones – W. Preddy, Loeb Classical Library 36, Cambridge 2017. (Crossref)
Plato, Leges, w: Plato, Laws, t. 1-2, tł. R.G. Bury, Loeb Classical Library 187, 192, Cambridge 1926. (Crossref)
Plato, Phaedrus, w: Plato, Lysis. Symposium. Phaedrus, ed. i tł. C.C. Emlyn-Jones – W. Preddy, Loeb Classical Library 166, Cambridge 2022; tł. W. Witwicki, Platon, Fajdros, w: Platon, Dialogi, t. 2, Kęty 2021, s. 90-186.
Plato, Respublica, w: Plato, Republic, t. 1-2, ed. i tł. C. Emlyn-Jones – W. Preddy, Loeb Classical Library 237, 276, Cambridge 2013; tł. W. Witwicki, Platon, Państwo, Prawa (VII ksiąg), Kęty 1997. (Crossref)
Plato, Theaetetus, w: Plato, Theaetetus. Sophist, tł. H.N. Fowler, Loeb Classical Library 123, Cambridge 1921. (Crossref)
Plato, Timaeus, w: Plato, Timaeus. Critias. Cleitophon. Menexenus. Epistles, tł. R.G. Bury, Loeb Classical Library 234, Cambridge 1929; tł. W. Witwicki, Platon, Timaios, w: Platon, Dialogi, t. 2, Kęty 2021, s. 662-743. (Crossref)
Plutarchus Chaeronensis, De profectu in virtute, w: Plutarch, How a Man May Become Aware of His Progress in Virtue, w: Plutarch, Moralia, t. 1, tł. F.C. Babbit, Loeb Classical Library 197, Cambridge 1927. (Crossref)
Plutarchus Chaeronensis, Quomodo adolescens poetas audire debeat (De audiendis poetis), w: Plutarch, How The Young Man Should Study Poetry, w: Plutarch, Moralia, t. 1, tł. F.C. Babbit, Loeb Classical Library 197, Cambridge 1927; Plutarch z Cheronei, Jak młodzież powinna słuchać poetów, tł. zbiorowe, Warszawa 1957. (Crossref)
Xenophon, Memorabilia, w: Xenophon, Memorabilia. Oeconomicus. Symposium. Apology, tł. E.C. Marchant – O.J. Todd, Loeb Classical Library 168, Cambridge 2013; tł. L. Joachimowicz, Ksenofont, Wspomnienia o Sokratesie, w: Ksenofont, Pisma sokratyczne, Warszawa 1967, s. 17-237.
Alexandropoulos G., Address to young men on the right use of Greek literature: a corpus stylistic approach, „Globe: A Journal of Language, Culture and Communication” 2 (2015) s. 108-123.
Alieva O., Moses in the Wilderness: Basil of Caesarea on Formation on the Prophet, „Scrinium” 15 (2019) s. 133-142. (Crossref)
Alieva O., On Plutarch’s Influence upon St. Basil’s Adress to the Young on the Value of Greek Literature, w: https://www.academia.edu/395215/On_Plutarch_s_influence_upon_St_Basil_s_Address_to_the_Young_on_the_Value_of_Greek_Literature (dostęp: 15.10.2025).
Annas J., Ancient Eudaimonism and Modern Morality, w: The Cambridge Companion to Ancient Ethics, red. C. Bobonich, Cambridge 2017, s. 265-280. (Crossref)
Beneker J., Plutarch and Saint Basil as Readers of Greek Literature, „Syllecta Classica” 22 (2011) s. 95-111. (Crossref)
Boura T., The Relationship between Hellenism and Christianity in St. Basil’s Speech to The Young, „Vox Patrum” 32 (2012) s. 53-57. (Crossref)
Brouwer R., The Stoic Sage: The Early Stoics on Wisdom, Sagehood and Socrates, Cambridge 2014. (Crossref)
Deferrari R.J., The Classics and the Greek Writers of the Early Church: Saint Basil, „The Classical Journal” 13 (1918) s. 579-591.
Fortin E.L., Hellenism and Christianity in Basil the Great’s Address Ad Adulescentes, w: Neoplatonism and Early Christian Thought, red. H.J. Blumenthal – R.A. Markus, London 1981, s. 189-203.
Gane J.H., Fourth Century Christian Education: An Analysis of Basil’s „Ad adolescentes”, Newcastle University Theses 2012, w: https://theses.ncl.ac.uk/jspui/bitstream/10443/1623/1/Gane%2012.pdf (dostęp: 15.10.2025) (dysertacja doktorska).
Goulet-Cazé M.O., Cynicism and Christianity in Antiquity, Grand Rapids 2019.
Holder A., Saint Basil the Great on Secular Education and Christian Culture, „Religious Education” 87 (1992) s. 395-315. (Crossref)
Jacks L.V., St. Basil and Greek Literature, Washington 1922.
Jaeger W., Paideia. Formowanie człowieka greckiego, tł. M. Plezia – H. Bednarek, Warszawa 2001.
Jaeger W., Wczesne chrześcijaństwo i grecka paideia, tł. K. Bielawski, Bydgoszcz 2002.
Kochanek P., Cardinal Virtues in the Basil of Caesarea’s Writings. Philological and Historical Aspects, „Vox Patrum” 84 (2022) s. 7-30. (Crossref)
Krueger D., Diogenes the Cynic Among the Fourth Century Fathers, „Vigiliae Christianae” 47 (1993) s. 29-49. (Crossref)
Lech M., Znaczenie antycznej literatury greckiej w edukacji młodych chrześcijan, „Meander” 52 (1997) s. 141-153.
Longosz S., Wstęp, w: Święty Bazyli Wielki, Do młodzieńców o korzyściach z czytania książek pogańskich, „Vox Patrum” 32 (2012) s. 895-904.
Markopoulos A., Education, w: The Oxford Handbook of Byzantine Studies, red. E. Jeffreys – J. Haldon – R. Cormack, Oxford – New York 2008, s. 785-795.
Marrou H.J., Historia wychowania w starożytności, tł. S. Łoś, Warszawa 1969.
Montiglio S., From Villain to Hero. Odysseus in Ancient Thought, Ann Arbor 2011. (Crossref)
Naldini M., Basilio di Cesarea. Discorso ai giovani, Firenze 1984.
Pepin J., The Platonic and Christian Ulysses, w: Neoplatonic and Christian Thought, red. D.J. O’Meara, Albany 1981, s. 3-18. (Crossref)
Sowa J., „Zielsko nikczemne i trudne do poskromienia…” – Plutarch o zawiści, „Meander” 78 (2023) s. 89-109. (Crossref)
Stoicism in Early Christianity, red. I. Dunderberg – T. Engberg-Pedersen – T. Rasimus, Grand Rapids 2010.
Szablewska E., „Mowa do młodych” św. Bazylego Wielkiego. Współczesne próby oceny, interpretacje oraz inspiracje zawartych w niej koncepcji pedagogicznych, „Colloquia Litteraria” 8/9 (2010) s. 107-121. (Crossref)
Tomadakis N., Introduction to Byzantine Philology, Thessaloniki 1993.
Whittaker J., Plutarch, Platonism and Christianity, w: Neoplatonism and Early Christian Thought, red. H.J. Blumenthal – R.A. Markus, London 1981, s. 50-63.
Wilson N.G., Saint Basil on the Value of Greek Literature, London 1975.
Wypustek A. – Krzyszowska-Wypustek A., Homer wśród pogan i chrześcijan. Interpretacje „Odysei” w czasach cesarstwa rzymskiego, „Meander” 51 (1996) s. 235-256.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
