Wielki kanon św. Andrzeja z Krety. Biblijne, liturgiczne i hezychastyczne zaproszenie do spotkania z Bogiem
Krzysztof Leśniewski
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , PolskaAbstrakt
Wielki kanon św. Andrzeja z Krety jest arcydziełem hymnografii bizantyńskiej. Od ponad tysiąca lat odgrywa ważną rolę w procesie duchowego przygotowania do uroczystości Zmartwychwstania Chrystusa, gdyż w użyciu liturgicznym podczas Wielkiego Postu. W świadomości prawosławnej Wielki kanon jest przede wszystkim wielkopostnym specjalnym zaproszeniem do osobistej pokuty, a dokładniej: przemiany umysłu (met£noia) i głębokiej skruchy (kat£nuxij). Treść Wielkiego kanonu, w przeważającej większości utkana z fraz biblijnych i odnosząca się do istotnych wydarzeń historii zbawienia, ma na celu przekształcenie życia wierzącego zgodnie z Mądrością Bożą. Ten „eklezjalny akt liturgiczny” pomaga wierzącym uwolnić się nie tylko od niewoli grzechu, ale również od złych myśli (ponhroˆ logismo…) i niszczących pożądliwości (p£qoi). W oparciu o analizę zagadnień i terminologii Wielkiego kanonu, wydaje się, że jest uzasadnione twierdzenie, iż jest to dzieło, które łączy prawosławne podejście do Biblii z tradycją hezychastyczną w kontekście liturgicznym.
Słowa kluczowe:
św. Andrzej z Krety, Wielki kanon, hymnografia bizantyńska, Wielki Post, tradycja hezychastycznaBibliografia
Andreas Cretensis Archiepiscopus, Magnus Canon, PG 97, 1330D - 1386C.
Basilius Caesariensis, Epistula 2 ad Gregorium Nazianzenum, PG 32, 224-233, transl. R.J. Deferrari: Basil of Caesarea, Letter 2 to Gregory of Nazianzos, in: St. Basil, The Letters, vol. 1, London 1926, 16-23.
Triodion, St. Catherine’s Monastery, Codex Sin. Gr. 734-735, transl. from the Greek original by Mather Mary and Archimandrite Kallistos Ware: The Lenten Triodion, London – Boston Ma 1984.
Breck J., The Power of the Word in the Worshipping Church, Crestwood 1986.
Carruthers M., The Craft of Thought: Meditation, Rhetoric, and the Making Images 400- 1200, Cambridge 1998.
Costache D., Reading the Scriptures with Byzantine Eyes: the Hermeneutical Significance of St. Andrew of Crete’s Great Canon, “Phronema” 23 (2008) 51-66.
Cunningham M.B., The Reception of Romanos in Middle Byzantine Homiletics and Hymnography, DOP 62 (2008) 251-260.
Engberg S.G., The Prophetologion and the Triple-Lection Theory – the Genesis of a Liturgical Book, “Bollettino della Badia greca di Grottaferrata” 3 (2006) 67-92.
Florovsky G., The Byzantine Fathers of the Sixth to Eighth Century, Vaduz 1987.
Giannouli A., Die beiden byzantinischen Kommentare zum Grossen Kanon des Andreas von Krete. Eine quellenkritische und literarhistorische Studie, Wiener Byzantinische Studien 26, Wien 2007. (Crossref)
Grosdidier de Matons J., Liturgie et hymnographie: Kontakion et canon, DOP 34/35 (1980-1981) 31-43. (Crossref)
Hausherr I., Penthos: The Doctrine of Compunction in the Christian East, transl. A. Hufstader, Calamazoo MI 1982.
Hopko Th., The Lenten Spring: Readings for Great Lent, Crestwood NY 1983.
Hunt H., Joy-Bearing Grief. Tears of Contrition in the Writings of the Early Syrian and Byzantine Fathers, The Medieval Mediterranean 57, Leiden 2004. (Crossref)
Krueger D., The Great Kanon of Andrew of Crete, The Penitential Bible, and the Liturgical Formation of the Self in the Byzantine Dark Age, in: Between Personal and Institutional Religion: Self, Doctrine, and Practice in Late Antique Eastern Christianity, ed. B. Bitton-Ashkelony – L. Perrone, Celama 15, Turnhout 2013, 57-97. (Crossref)
Louth A., Christian Hymnography from Romanos the Melodist to John Damascene, “Journal of Eastern Christian Studies” 57 (2005) 195-206. (Crossref)
Louth A., St John Damascene: Tradition and Originality in Byzantine Theology, Oxford 2002. (Crossref)
Mathewes-Green F., First Fruits of Prayer: A Forty-Day Journey Through the Canon of St. Andrew, Brewster MA 2006.
Miller J., The Prophetologion: The Old Testament of Byzantine Christianity?, in: The Old Testament in Byzantium, ed. P. Magdalino – R. Nelson,Washington DC 2010, 55-76.
Nellas P., The Anthropological and Cosmological Context of Union with God, in: Deification in Christ. The Nature of the Human Person, transl. Norman Russel, Crestwood NY 1987, 161-196.
Rahlfs A., Die altestamentlichen Lektionem der griechischen Kirche, Berlin 1915.
Schmemann A., Great Lent, revised edition, Crestwood NY 1974.
Taft R.F., The Liturgy of the Hours in East and West. The Origins of the Divine Office and its Meaning for Today, Collegeville MN 1993.
Taft R.F., Were There Once Old Testament Readings in the Byzantine Divine Liturgy. Apropos of an Article by Sysse Gudrum Engberg, “Bollettino della Badia greca di Grottaferrata” 8 (2011) 271-311.
Theokritoff E., Praying the Scriptures in Orthodox Worship, in: Orthodox and Wesleyan Scriptural Understanding and Practice, ed. S.T. Kimbrough Jr., Crestwood NY 2005, 73-87.
Wellesz E., A History of Byzantine Music and Hymnography, Oxford 1962.
Woolfenden G.W., Daily Liturgical Prayer: Origins and Theology, Burlington VT 2004.
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Licencja
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
