Αiρεσισ i αiρετικoσ w szkole aleksandryjskiej II i III wieku (Klemens Aleksandryjski i Orygenes)
Maria Laura di Paolo
Catholic University of the Sacred Heart , WłochyVito Limone
Institutum Patristicum Augustinianum , WłochyAbstrakt
Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie pojęć airesis i airetikos w rozumieniu dwóch głównych przedstawicieli Szkoły Aleksandryjskiej – Klemensa i Orygenesa. W Stromata słowo airesis ma wiele znaczeń: po pierwsze odnosi się do „aktu wyboru”, następnie jest synonimem „szkoły” lub „sekty”, stąd też oznacza chrześcijańską „herezję”. Powiązanie między ludzką wolnością a szkołami, głównie filozoficznymi, lecz także medycznymi, wskazuje, że Klemens postrzega „herezję” jako błąd i mylny sposób myślenia z powodu złego, a nawet złośliwego wyboru, często o charakterze intelektualnym; sugeruje świadomą deformację posłannictwa. Stąd Klemens przeciwstawia gnostyckiemu airetikos „prawdziwego gnostyka”, człowieka wiary, który przez poznawanie tekstów biblijnych i wiedzy klasycznej jest oświecony przez Chrystusa (Stromata VII 92, 7). Mówiąc zaś o stosowaniu przez Orygenesa terminu a†resij w jego Contra Celsum, trzeba po pierwsze zauważyć, że słowo a†resij oznacza zawsze filozoficzne szkoły późnej starożytności (por. Contra Celsum 4, 45; 8, 53); po drugie zaś to, że Aleksandryjczyk ma na celu przekonanie swojego wroga Celsusa, że religia chrześcijańska nie odrzuca szkół filozoficznych, ani nie jest też czymś bardzo różniącym się od nich, nawet można uznać, że jest to również a†resij. Jako dowód ukazuje, że religia chrześcijańska i szkoły filozoficzne nie tylko mają pewne wspólne zagadnienia moralne i kosmologiczne (Contra Celsum 3, 66; 3, 80), ale także to, że chrześcijanie i filozofowie kierują się tymi samymi impulsami wiary (¥logoj for£; Contra Celsum 1, 10). Dlatego też w Contra Celsum Orygenesa a†resij oznacza nie tylko szkoły filozoficzne II i III w., lecz także religię chrześcijańską. Podsumowując, studium to jeszcze raz ukazuje, że dwaj Aleksandryjczycy prowadząc dialog z błyskotliwymi przedstawicielami ówczesnej filozofii, wezwani do wyjaśnienia znaczenia wiary od strony intelektualnej, z jednej strony używali pewnych pojęć i koncepcji charakterystycznych dla głównych szkół, z drugiej zaś odróżniali wiarę chrześcijańską od nich.
Słowa kluczowe:
herezja, heretyk, szkoła aleksandryjska, Klemens Aleksandryjski, OrygenesBibliografia
Aristoteles, Ethica nicomachea, ed. F. Susemihl – O. Apelt, Lipsiae 1912.
Clemens Alexandrinus, Stromata, II, ed. C. Mondésert – P.Th. Camelot, SCh 38, Paris 1954; V, ed. A. Le Boulluec – P. Voulet, SCh 278, Paris 1981; VII, ed. A. Le Boulluec, SCh 428, Paris 1997.
Eusebius, Historia ecclesiastica, Libri V-VII, ed. G. Bardy, SCh 41, Paris 1955.
Gregorius Thaumaturgus (?), Panegyrica oratio in Origenem, ed. H. Crouzel, SCh 148, Paris 1969.
Origenes, Commentarii in Iohannem, ed. C. Blanc, SCh 120, Paris 1966.
Origenes, Contra Celsum, ed. M. Borret, I-II, SCh 132, Paris 1967; III-IV, SCh 136, Paris 1968; V-VI, SCh 147, Paris 1969; VII-VIII, SCh 150, Paris 1969.
Origenes, De principiis, ed. H. Crouzel – M. Simonetti, I-II, SCh 252-253, Paris 1978; III-IV, SCh 268-269, Paris 1980.
Origenes, In Ieremiam homiliae, ed. P. Husson – P. Nautin, SCh 232, Paris 1976.
Ashwin-Siejkowski P., The notion of “heresy” in Stromateis VII and its use in Clement of Alexandria’s polemic, in: The Seventh Book of the “Stromateis” – Proceedings of the Colloquium on Clement of Alexandria (Olomouc, October 21-23, 2010), ed. M. Hav¬rda – V. Hušek – J. Plátová, Boston – Leiden – Köln 2012, 277-290. (Crossref)
Aubin P., Le problème de la “conversion”. Étude sur un terme commun a l’hellénisme et au christianisme des trois premiers siècles, Paris 1962.
Bergjan S.-P., Celsus the Epicurean? The Interpretation of an Argument in Origen’ “Contra Celsum”, HTR 94 (2001) fasc. 2, 179-204. (Crossref)
Boulluec A. Le, La notion d’hérésie dans la littérature grecque, IIe-IIIe siècles, II: Clément d’Alexandrie et Origène, Paris 1985.
Boulluec A. Le, La place de la polémique antignostique dans le “Peri Archôn”, in: Origeniana. Premier Colloque International des études origéniennes (Montserrat, 18-21 Sept. 1973), ed. H. Crouzel – G. Lomiento – J. Rius-Camps, Bari 1975, 47-61.
Boulluec A. Le, La polémique contre les hérésies dans les “Homélies sur le Psaumes” d’Origène (Cod. Mon. Gr. 314), “Adamantius” 20 (2014) 256-274.
Boulluec A. Le, La réflexion d’Origène sur le discours hérésiologique, RThPh 116 (1984) 297-308.
Chadwick H., Alexandrian Christianity, Philadelphia 1954.
Crouzel H., Faut-il voir trois personagges en Grégoire le Thaumaturge? À propos du “Remerciement à Origène” et de la “Léttre à Grégoire”, “Gregorianum” 60 (1979) 287-319.
Crouzel H., L’école d’Origène à Césarée. Postscriptum à une edition de Grégoire le Thaumaturge, BLE 71 (1970) 15-27.
Dorival G., L’apport d’Origène pour la connaissance de la philosophie grecque, in: Origeniana quinta. Papers of the 5th International Origen Congress (Boston College, 14-18 Aug. 1989), ed. R.J. Daly, Leuven 1992, 198-216.
Dörrie H., Platonica minora, München 1976.
Edwards M., Catholicity and Heresy in the Early Church, Farnham Surrey 2009.
Hoek A. van den, The “Catechetical” School of Early Christian Alexandria and Its Philonic Heritage, HTR 90 (1997) 59-87. (Crossref)
Junod É., De la nécessité et de l’utilité des hérésies chrétiennes selon Origène (Contre Celse III, 12-13), in: Orthodoxie et hérésie dans l’Église ancienne. Perspectives nouvelles, ed. H.-D. Altendorf et alii, Gèneve – Lausanne – Neuchâtel 1993, 101-124.
Kindiy O., Approximating Church and School in Clement of Alexandria’s “Stromateis” VII, in: The Seventh Book of the “Stromateis” – Proceedings of the Colloquium on Clement of Alexandria (Olomouc, October 21-23, 2010), ed. M. Havrda – V. Hušek – J. Plátová, Boston – Leiden – Köln 2012, 291-298. (Crossref)
Lugaresi L., Studenti cristiani e scuola pagana. Didaskaloi, logoi e philia dal “Discorso di ringraziamento a Origene” all’“Orazione funebre per Basilio” di Gregorio Nazianzeno, CNS 25 (2004) 779-832.
Magris A., Platonismo e cristianesimo alla luce del “Contro Celso”, in: Discorsi di verità. Paganesimo, giudaismo e cristianesimo a confronto nel “Contro Celso” di Origene (Atti del II Convegno del Gruppo Italiano di Ricerca su Origene e la Tradizione Alessandrina), Rome 1998, 47-77.
Martens P.W., Origen and Scripture. The Contours of the Exegetical Life, Oxford 2012. (Crossref)
Monaci Castagno A., Origene direttore di anime, in: Direzione spirituale tra ortodossia ed eresia. Dalle scuole filosofiche antiche al Novecento, Brescia 2002, 77-84.
Nautin P., Origène. Sa vie et son oeuvre, Paris 1977.
Origene. Dizionario, ed. A. Monaci Castagno, Rome 2000, 133-138.
Register, ed. O. Stählin – U. Treu, in: Clemens Alexandrinus, Werke, IV: Register, GCS 39/1, Berlin 1980.
Simonetti M., Una nuova ipotesi su Gregorio il Taumaturgo, RSLR 24 (1988) 17-41.
Somos R., Logic and Argumentation in Origen, Münster 2015.
Trisoglio F., La salvezza in Clemente Alessandrino, in: Pagani e Cristiani alla ricerca della salvezza (secoli I-III), XXXIV Incontro di studiosi dell’antichità cristiana, Roma 5-7 maggio 2005, SEA 96, Rome 2006, 639-659.
Catholic University of the Sacred Heart
Institutum Patristicum Augustinianum
Licencja
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
