Od abstrakcji do niewypowiedzianego. Jak kontrowersja eunomiańska zmieniła etykę Grzegorza z Nyssy z afairetycznej na apofatyczną
Johannes Aakjær Steenbuch
University of Copenhagen , DaniaAbstrakt
Teologia negatywna we wczesnochrześcijańskiej myśli była często stosowana w celach polemicznych jako sposób na rozróżnienie między Bogiem a wszystkim innym. Dopiero później rozwinęła się ona jako metoda filozoficzna i kontemplacyjna. Ale nawet wówczas często pełniła funkcję polemiczną. Tak było w przypadku Grzegorza z Nyssy, który stosował elementy teologii negatywnej w swych dziełach ascetycznych, egzegetycznych, a także polemicznych, zwłaszcza skierowanych przeciw Eunomiuszowi. Stosując rozróżnienie negatywnej teologii na afairetyczną i apofatyczną, autor dowodzi, że teologia, epistemologia i filozofia języka Grzegorza, wypracowane podczas sporów z Eunomiuszem, fundamentalnie zmieniły jego negatywną teologię z afairetycznej, bazującej na abstrakcji, na apofatyczną, opartą na negacji – w sensie niemożliwego do wypowiedzenia. Wykazuje też, że rezultaty tego rozwoju wpłynęły na etyczne teorie Grzegorza, zwłaszcza na jego epistemologię moralną. Głównymi tekstami, dotyczącymi tej problematyki, oprócz dzieł Grzegorza przeciw Eunomiuszowi, są: wczesne pismo O tytułach Psalmów i jego późniejszy traktat O życiu Mojżesza. Oba zawierają refleksje na temat duchowego rozwoju Mojżesza, z tym że w pierwszym Grzegorz używa głównie języka afirmatywnego, w drugim zaś stosuje zaawansowaną teologię apofatyczną. Ta zmiana nastąpiła prawdopodobnie podczas kontrowersji eunomiańskiej, w której takie elementy jak nieskończoność Boga i niemożność dotarcia przez człowieka do Boskiej istoty stały się fundamentalne do tego stopnia, że apofatyczny, a nie afairetyczny język i myślenie odegrały kluczową rolę w teologii, jak również w etyce Grzegorza.
Słowa kluczowe:
Grzegorz z Nyssy, Eunomiusz, etykaBibliografia
Eunomius, Apologia, ed. R.P. Vaggione, in: Eunomius, The Extant Works, Oxford 1987, 43-75.
Gregorius Nazianzenus, Oratio 28 (De theologia), ed. P. Gallay – M. Jourjon, SCh 250, Paris 1978, 100-174.
Gregorius Nyssenus, Contra Eunomium, ed. W. Jaeger, GNO 1-2, Leiden 1960.
Gregorius Nyssenus, De beatitudinibus, ed. J.F. Callahan, GNO 7/2, Leiden 1992.
Gregorius Nyssenus, De virginitate, ed. M. Aubineau, SCh 119, Paris 1966.
Gregorius Nyssenus, De vita Moysis, ed. J. Daniélou, SCh 1bis, Paris 1987.
Gregorius Nyssenus, In Canticum canticorum, ed. H. Langerbeck, GNO 6, Leiden 1960.
Gregorius Nyssenus, In inscriptiones Psalmorum, ed. J. Donough, GNO 5, Leiden 1962.
Balás D.L., Metousia Theou – Man’s participation in God’s Perfections according to Saint Gregory of Nyssa, Roma 1966.
Brightman R.S., Apophatic Theology and Divine Infinity in St. Gregory of Nyssa, GOTR 18 (1973) 97-114.
Daniélou J., Gospel message and Hellenistic culture, Westminster 1973.
Daniélou J., Le symbole de la caverne chez Grégoire de Nysse, in: Mullus. Festschrift Theodor Klauser, Münster 1964, 43-51.
HäggH.F., Clement of Alexandria and the Beginnings of Christian Apophaticism, Oxford 2006. (Crossref)
HeineR., Perfection in the Virtuous Life: A study of the relationship between edification and polemical theology in Gregory of Nyssa’s “De Vita Moysis”, Cambridge (MA) 1975.
Langerbeck H., Zur Interpretation Gregors von Nyssa, ThL 82 (1957) 81-90.
Meredith A., Plato’s Cave (“Republic” VII 514a-517e) in Origen, Plotinus, and Gregory of Nyssa, StPatr 27 (1991) 49-61.
Mortley R., From Word to Silence, II: The Way of Negation, Christian and Greek, Bonn 1986.
Mortley R., What is Negative Theology? The Western Origins, “Prudentia” supplementary number: Via Negativa Conference – University of Sydney, (1981) 5-12.
Palmer D.W., Atheism, Apologetic, and Negative Theology in the Greek Apologists of the Second Century, VigCh 37/3 (1983) 234-259. (Crossref)
Rondeau M.J., Exégèse du Psautier et anabase spirituelle chez Grégoire de Nysse, in: Epektasis: Mélanges patristiques offerts au cardinal Jean Daniélou, Paris 1972, 517-531.
Sokolowski R., The God of Faith and Reason: Foundations of Christian Theology, Washington D.C. 1995.
Steenbuch J., Doing the Unthinkable: Theology and Moral Epistemology in Three Early Christian Thinkers, Copenhagen 2014.
The Brill Dictionary of Gregory of Nyssa, ed. L.F. Mateo-Seco – G. Maspero, Brill 2009.
Wissink J., Two Forms of Negative Theology Explained Using Thomas Aquinas, in: Flight of the Gods: Philosophical Perspectives on Negative Theology, ed. I.N. Bulhof – L. ten Kate, Fordham 2000, 100-120. (Crossref)
University of Copenhagen
Licencja
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
