Spory chrystologiczne: Apolinary z Laodycei i św. Grzegorz z Nyssy

Robin Orton

Abstrakt

Spór między Apolinarym z Laodycei i Grzegorzem z Nyssy, mający miejsce w 380 r. i dotyczący dzieła tego ostatniego: Antirrheticus adversus Apollinarium, może być postrzegany jako istotny krok w rozwoju chrystologicznego nauczania Kościoła. Pogląd Apolinarego, że odwieczny Logos zajął miejsce ludzkiego umysłu Jezusa Chrystusa, miał na celu ustanowienie jedności Jego osoby, zapewniając podstawę bytowej ciągłości między drugą Osobą Trójcy Świętej i Chrystusem w jego dwóch naturach. Słusznie chciał on przeciwdziałać wszelkiej suges­tii rozdziału między ludzką i boską naturą („dwoma Chrystusami”), którą pos­trzega, jako nieuchronnie prowadzącą do „adopcyjnego” ujęcia Chrystusa jako człowieka „wypełnionego Bogiem” – stawiałaby ona tym samym Chrystusa na tym samym poziomie co proroków Starego Testamentu i jako taka nie mogłaby stanowić podstawy odpowiedniej soteriologii. Grzegorz z kolei przekonująco dowodzi, że chrystologia „wcielonego umysłu” Apolinarego oznaczałaby, że Jezus Chrystus nie był w pełni człowiekiem, a za­tem nie może zbawić ludzkości. Jednak w obliczu zarzutów Apolinarego, nie może on dać odpowiedniego wyjaśnienia jedności Chrystusa w czasie Jego ziemskiego życia. Pozostawia bez odpowiedzi zarzuty Apolinarego odnośnie do „rozdzielającej” chrystologii, przez to, że w rezultacie przesuwa pełną jedność Chrystusa, aż do czasu po Jego uwielbieniu, kiedy to Jego boskość ogarnęła człowieczeństwo i usunęła wszystkie Jego ludzkie cechy w taki sam sposób, jak wody morza wchłaniają ocet wlany do niego. Na tej podstawie był potem oskarżany, anachronicznie, ale nie w sposób nieuzasadniony, o przyjmowanie nestoriańskiej (sformułowanej później przez Nestoriusza) wizji Chrystusa przed jego uwielbieniem i o pogląd monofizytyzmu po nim. Zarówno, troska Apolinarego o jedność Chrystusa, jak i Grzegorza z Nyssy o sformułowanie: „to, co nie zostało przyjęte, nie zostało zbawione” (wyrażenie Grzegorza z Nazjanzu), stały się istotnymi elementami, w oparciu o które siedemdziesiąt lat później powstała definicja chalcedońska.