“Sermo eorum sicut cancer serpit”. Chromacjusz z Akwilei przeciw herezjom

Miran Sajovic

Abstrakt

Biskup Chromacjusz (sprawujący urząd w latach 388-407), którego stolicą biskupią była Akwileja – wielonarodowy ośrodek handlu na północnym krańcu Morza Adriatyckiego, należał do najwybitniejszych hierarchów tego okresu. Znał tak wybitne postacie jak Ambroży, Hieronim, Rufin, Jan Chryzostom i wielu in­nych. Zanim sam został biskupem, był sekretarzem biskupa Waleriana, a na sy­nodzie w Akwilei (381), któremu przewodniczył Ambroży z Mediolanu, wystę­pował przeciw arianom. Znaczenie i waga tego zgromadzenia biskupów, może go stawiać niemal w rzędzie ekumenicznych. Jak pokazują niektóre kazania Chro­macjusza, odnalezione w XX wieku, był przeciwny nie tylko wobec doktryny arian, ale również wobec nauczania Fotyna – biskupa Sirmium. Chromacjusz był gorliwym obrońcą ortodoksji, i praktycznie udało mu się wykorzenić wszystkie herezje w swej diecezji. Postrzegany jest zwykle jako antyariański teolog. Po so­borze w Konstantynopolu (381) herezja ariańska zdawała się znacznie zawężać swe kręgi, jednak w jednym ze swoich traktatów Chromacjusz stwierdza: „Cuius (sc. Arii) discipuli hodieque oues Dei fallere ac decipere conantur per aliquan­tas ecclesias, sed iamdudum, magistro perfidiae prodito, discipuli latere non pos­sunt”; zdanie to wyraźnie wskazuje, że zwolenników Ariusza można było jeszcze znaleźć (świadczy o tym przysłówek „hodie”, czyli dzisiaj) w regionie wokół Akwilei, pamiętać też trzeba o obecności zwolenników Fotyna z Sirmium. Pierwsza część artykułu przedstawia ogólną sytuację religijną w Akwilei w momencie, gdy miejscowym biskupem był Chromacjusz; następnie przepro­wadzona została dogłębna analiza kilku fragmentów dzieł (kazań i traktatów) Biskupa Akwilei, by wykazać, że istnienie herezji spotkało się z oddźwiękiem w jego pismach, oraz zidentyfikować jego teologiczne argumenty przeciwko he­retyckim doktrynom. Wśród różnych zaleceń Chromacjusza, znajduje się przede wszystkim „niezwyciężona wiara” (invicta fide), która doprowadziła do pokona­nia (stłumienia) herezji.