Obrona systemu teologicznego. Dioteletyzm Maksyma Wyznawcy jako bastion teologii trynitarnej, chrystologii i soteriologii
Kevin M. Clarke
Ave Maria University , Stany ZjednoczoneAbstrakt
Niniejszy artykuł analizuje myśl Maksyma Wyznawcy dotyczącą palącego problemu jego czasów, a mianowicie zagrożenia stwarzanego przez monoteletyzm i monenergizm. Jakie było teologiczne ryzyko dla ortodoksji, i jak on je postrzegał, skoro stawił tak mocny opór wobec cesarskich prób doktrynalnego kompromisu? Autor w pierwszej części artykułu omawia zagadnienie sposobu zjednoczenia we wcieleniu i przybrania natury ludzkiej, w tym ludzkiej woli i ludzkiego działania. Maksym Wyznawca potrafi bronić prawowierności Ojców, zwłaszcza Grzegorza z Nazjanzu, Cyryla Aleksandryjskiego i Dionizego, także w kontekście interpretacji różnych ¢por…ai przez swoich przeciwników. W drugiej części artykułu przeanalizowano ujęcie heterodoksji w ogólności przez Maksyma i jego końcowy wniosek, a mianowicie, że postrzeganie zjednoczenia natur w Jezusie Chrystusie – pozbawiając Go natury Boskiej z jednej strony oraz prawdziwej natury ludzkiej z drugiej – ostatecznie zniszczy wszystko w teologii. Chrystus nie może zbawiać lub przebóstwiać człowieka, skoro sam nie jest już jak człowiek. Zamiast tego, Chrystus stał się swego rodzaju tertium quid, ani samym Bogiem, ani samym człowiekiem, jednym ruchem rozwikłując teologię trynitarną, chrystologię i soteriologię. W sekcji końcowej autor pokrótce rozważa bezpośrednie skutki wynikłe z męczeństwa Maksyma, w tym kwestię dziwnego braku wzmianek o nim w tekstach Soboru Konstantynopoliatńskiego III. Wreszcie, autor odnosi się do Maksyma w kontekście naszych czasów, podejmując zwłaszcza następujące zagadnienie: jak jego teologia, powstała w VII wieku, może być swego rodzaju odpowiedzią na niektóre trudności post-oświeceniowej nowoczesności.
Słowa kluczowe:
Sobór Chalcedoński, Sobór Konstantynopolitański III, Cyryl z Aleksandrii, Dionizy Pseudo-Areopagita, Grzegorz z Nazjanzu, Maksym Wyznawca, Pyrrus z Konstantynopola, monoenergizm, monoteletyzmBibliografia
An Early Syriac Life of Maximus the Confessor, transl. S. Brock, AnBol 91 (1973) fasc. 3, 299-346. (Crossref)
Basilius Caesariensis, Adversus Eunomium, ed. B. Sesboüé – G.M. du Durand – L. Doutreleau, vol. 1, SCh 299, Paris 1982, vol. 2, SCh 305, Paris 1983.
Concilium Constantinopolitanum III (680-681), Definitio de duabus in Christo voluntatibus et operationibus, Denzinger 553-559.
Dionysius Areopagita Pseudo-, Epistulae, PG 3, 1065-1124.
Dionysius Areopagita Pseudo-, De divinis nominibus, PG 3, 586-996.
Disputatio Bizyae cum Theodosio, ed. and transl. P. Allen – B. Neil: Dispute at Bizya with Theodosius, in: Maximus the Confessor and his Companions: Documents from Exile, Oxford 2004, 76-119.
Gregorius Nazianzenus, Epistulae, PG 37, 21-388.
Gregorius Nazianzenus, Orationes 27-31, ed. P. Gallay, SCh 250, Paris 1978.
Joannes Damascenus, De fide orthodoxa, PG 94, 789-1228.
Maximus Confessor, Ambiguorum liber, PG 91, 1031-1417, transl. N. Constas: Maximus Confessor, On Difficulties in the Church Fathers: The Ambigua, vol. 1-2, Dumbarton Oaks Medieval Library 28-29, Cambridge (Ma) 2014.
Maximus Confessor, Disputatio cum Pyrrho, PG 91, 287-353.
Maximus Confessor, Epistulae, PG 91, 362-650.
Maximus Confessor, Liber asceticus, PG 90, 911-958.
Maximus Confessor, Opuscula theologica et polemica, PG 91, 9-286.
Maximus Confessor, Quaestiones ad Thalassium, PG 90, 244-785.
Relatio motionis factae inter dominum abbatem Maximum et socium eius atque principes in secretario, PG 90, 109-129.
Anatolios Kh., The Soteriological Grammar of Conciliar Christology, “The Thomist” 78 (2014) 165-188. (Crossref)
Balthasar Urs H. von, Cosmic Liturgy: The Universe According to Maximus the Confessor, transl. B.E. Daley, San Francisco 2003.
Berthold G.C., Did Maximus the Confessor Know Augustine?, StPatr 17 (1982) fasc. 1, 14-17.
Berthold G.C., Dyothelite Language in Augustine’s Christology, StPatr 70 (2013) 357-364.
Berthold G.C., Maximus the Confessor: Selected Writings, Classics of Western Spirituality, New York 1985.
Blowers P., Maximus the Confessor and John of Damascus on Gnomic Will (gnèmh) in Christ: Clarity and Ambiguity, “Union Seminary Quarterly Review” 63 (2012) 44-50.
Blowers P., The Dialectics and Therapeutics of Desire in Maximus the Confessor, VigCh 65 (2011) 425-451. (Crossref)
Booth P., Crisis of Empire: Doctrine and Dissent at the End of Late Antiquity, Berkeley 2014. (Crossref)
Börjesson J., Augustine on the Will, in: The Oxford Handbook of Maximus the Confessor, ed. P. Allen – B. Neil, Oxford 2015, 212-234.
Börjesson J., Maximus the Confessor’s Knowledge of Augustine: An Exploration of Evidence Derived from the Acta of the Lateran Council of 649, StPatr 68 (2013) 325-336.
Daley B.E., Making a Human Will Divine: Augustine and Maximus on Christ and Human Salvation, in: Orthodox Readings of Augustine, ed. G.E. Demacopoulos – A. Papanikolaou, Crestwood (NY) 2008, 101-126.
Daley B.E., Maximus Confessor, Leontius of Byzantium, and the Late Aristotelian Metaphysics of the Person, in: Knowing the Purpose of Creation through the Resurrection: Proceedings of the Symposium on St. Maximus the Confessor, Oct. 18-21, 2012, Belgrade, ed. Bishop M. Vasiljević, Belgrade 2013, 55-70.
Daley B.E., Word, Soul, and Flesh: Origen and Augustine on the Person of Christ, AugSt 36 (2005) fasc. 2, 299-326. (Crossref)
Garrigues J.-M., L’Instrumentalité Rédemptrice du Libre Arbitre du Christ chez Maxime le Confesseur, “Revue Thomiste” 104 (2004) fasc. 4, 531-550.
Heidgerken B., The Christ and the Tempter: Christ’s Temptation by the Devil in the Thought of St. Maximus the Confessor and St. Thomas Aquinas, Dayton 2015 (Ph.D. diss.).
Jankowiak M. – Booth P., A New Date List of the Works of Maximus the Confessor, in: The Oxford Handbook of Maximus the Confessor, ed. P. Allen – B. Neil, Oxford 2015, 19-83.
Jankowiak M., The Invention of Dyotheletism, StPatr 63 (2013) 335-342.
Kantzer Komline H., “Ut in illo viveremus”: Augustine on the Two Wills of Christ, StPatr 70 (2013) 347-355.
Kantzer Komline H., The Second Adam in Gethsemane: Augustine on the Human Will of Christ, REAug 58 (2012) fasc. 1, 41-56. (Crossref)
Larchet J.-C., Introduction, in: Sainte Maxime Le Confesseur, Opuscules théologiques et polémiques, trad. et notes par E. Ponsoye, Sagesses chrétiennes, Paris 1998, 7-108.
Léthel F.-M., La prière de Jésus à Gethsémani dans le controverse monothélite, in: Actes du Symposium sur Maxime le Confesseur, Fribourg, 2-5 septembre 1980, ed. F. Heinzer – Ch. Schönborn, Paradosis 27, Fribourg 1982, 207-214.
Léthel F.-M., Théologie de l’Agonie du Christ: La liberté humaine du Fils de Dieu et son importance sotériologique mises en lumière par Saint Maxime Confesseur, Théologie Historique 52, Paris 1979. (Crossref)
Lévy A., Le Créé et L’Incréé: Maxime le Confesseur et Thomas D’Aquin: Aux Sources de la Querelle Palamienne, Paris 2006.
Louth A., Maximus the Confessor, London 1996.
Louth A., St. John Damascene: Tradition and Originality in Byzantine Theology, Oxford 2002. (Crossref)
Madden N., Composite Hypostasis in Maximus Confessor, StPatr 27 (1993) 175-196.
Maximus the Confessor and his Companions: Documents from Exile, ed. and transl. P. Allen – B. Neil, Oxford 2004.
McFarlandI.A., “Willing Is Not Choosing”: Some Anthropological Implications of Dyothelite Christology, “International Journal of Systematic Theology” 9 (2007) fasc. 1, 3-23. (Crossref)
McFarlandI.A., The Theology of the Will, in: The Oxford Handbook of Maximus the Confessor, ed. P. Allen – B. Neil, Oxford 2015, 516-532.
On God and Christ, transl. L. Wickham, Crestwood (NY) 2002.
Sherwood P., Annotated Date-list of Maximus’ Works, Studia Anselmiana 30, Roma 1952.
Sherwood P., St. Maximus the Confessor: the Ascetic Life, the Four Centuries on Charity, Ancient Christian Writers 21, New York 1955.
Studer B., Zur Soteriologie des Maximus Confessor, in: Actes du Symposium sur Maxime le Confesseur, Fribourg, 2-5 septembre 1980, ed. F. Heinzer – Ch. Schönborn, Paradosis 27, Fribourg 1982, 239-246.
Thunberg L., Man and the Cosmos: The Vision of St. Maximus the Confessor, Crestwood (NY) 1997.
Thunberg L., Microcosm and Mediator: The Theological Anthropology of Maximus the Confessor, Lund 1965.
Ave Maria University
Licencja
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
