Zwierzęcość człowieka w świetle pism filozoficznych św. Augustyna
Mariusz Terka
Wyższy Instytut Teologiczny w Częstochowie , PolskaAbstrakt
Człowiek jako istota cielesna jest częścią świata materialnego, żyje i podlega procesom podobnym do tych, które panują w świecie zwierząt, a przewyższa go tylko dzięki posiadaniu duszy rozumnej. Chociaż więc ciało umożliwia zaistnienie i funkcjonowanie zwierzęcości w człowieku, to jednak jej istota, czyli podobieństwo człowieka do zwierząt, jest określone przede wszystkim przez relację duszy do ciała. Ponieważ zwierzęta nie posiadają rozumu, to zwierzęcość rozumianą na poziomie ontologicznym, jaką dzieli człowiek ze zwierzętami, św. Augustyn opisuje jako przeżywanie i doświadczanie doznań cielesnych przez byt o charakterze zmysłowym, który jako zwrócony w stronę rzeczy materialnych i żyjący w świecie doznań cielesnych, znajduje w nich właściwe sobie miejsce. Jest więc ona bezrozumnym rozkoszowaniem się sprawami cielesnymi. Zwierzęcość człowieka jest również rozważana jako możliwość bycia, co oznacza, że jest ona przedmiotem wyboru woli i przyjmuje postać procesu upodobnienia się do zwierząt rozumianego w sensie moralnym. Polega ona na tym, że człowiek, który został stworzony na obraz i podobieństwo Boga, będąc ze swej natury zwrócony ku Niemu, poprzez grzech pychy odwraca się od Niego i od kontemplacji prawd wiecznych zwracając się poprzez pożądliwość w stronę świata cielesnego. Ciesząc się dobrami doczesnymi oraz kierując ku nim swe pragnienia, człowiek przyzwyczaja się do przebywania pośród rzeczy cielesnych, zapomina o Bogu oraz o własnej rozumnej naturze, a dąży do zmysłowej przyjemności. Konsekwencją odwrócenia się od Stwórcy i pożądliwego skierowania się ku rzeczom doczesnym jest więc zaślepienie prowadzące do niewoli cielesności i bałwochwalstwa.
Słowa kluczowe:
bałwochwalstwo, błąd, Bóg, ciało, człowiek, dusza, pamięć, pożądliwość, przyjemność, przyzwyczajenie, rozum, zmysłowość, zwierzęcośćBibliografia
Augustinus, De immortalitate animae, ed. D. Gentili, NBA 3/1, Roma 1970, 508-547.
Augustinus, De libero arbitrio, ed. A. Trapè – D. Gentili, NBA 3/2, Roma 1976, 156-377.
Augustinus, De musica, ed. A. Trapè – D. Gentili, NBA 3/2, Roma 1976, 400-707.
Augustinus, De quantitate animae, ed. D. Gentili, NBA 3/2, Roma 1976, 14-133.
Augustinus, De vera religione, ed. A. Pieretti, NBA 6/1, Roma 1995, 16-157.
Augustinus, Solliloquia, ed. D. Gentili, NBA 3/1, Roma 1970, 382-487.
Origenes, Contra Celsum VII-VIII, ed. M. Borret, SCh 150, Paris 1969.
Theophilus Antiochenus, Ad Autolycum, ed. G. Bardy – J. Sender, SCh 20, Paris 1948.
Agostino Dizionario Enciclopedico, ed. A Fitzgerald, ed. italiana L. Alici – A. Pieretti, Roma 2007.
Augustinus-Lexicon, hrsg. C. Mayer et al., ed. K.H. Chelius – A.E.J. Grote, Basel – Stutt¬gart, vol. I/1-2, 1986: A-Ani; 3, 1988: An-Asi; 4, 1990: As-Be; 5-6, 1992: Be-Ciu; 7-8, 1994: Ciu-Con; vol. II/1-2, 1996: Cor-De; 3-4, 1999: De-Do; 5-6, 2001, Do-Ep; 7-8, 2002: Ep-Fi; vol. III/1-2, 2004: Fi-Hie; 3-4, 2006: Hie-Inst.
Baltes M., Animal, AL I 357-358.
Bolis G., L’idolatria in S. Agostino. Una prospectiva antropologica, Roma 2004.
Bonner G., Concupiscentia, AL I 1113-1122.
Bonner G., Cupiditas, AL II 166-172.
Bouton-Touboulic A.I., L’ordre caché. La notion d’ordre chez saint Augustin, Paris 2004.
Burnell P., Concupiscenza, in: Agostino Dizionario Enciclopedico, ed. A Fitzgerald, ed. italiana L. Alici – A. Pieretti, Roma 2007, 443-448.
Cipriani N., L’influsso di Varrone sul pensiero antropologico e morale nei primi scritti di p. Agostino, in: L’etica cristiana nei secoli III e IV: eredità e confronti, XXV Incontro di Studiosi dell’antichità cristiana, SEA 53, Roma 1996, 369-400.
Cipriani N., Memoria, in: Agostino Dizionario Enciclopedico, ed. A Fitzgerald, ed. italia¬na L. Alici – A. Pieretti, Roma 2007, 934-935.
Cipriani N., Molti e uno solo in Cristo. La spiritualità di Agostino, Roma 2009.
Czyżewski B., Życie doczesne człowieka w ocenie Ojców Kościoła, in: Człowiek w per¬spektywie doczesności i wieczności. Antropocentryzm Ojców Kościoła, red. B. Częsz, Poznań 2006 = TPatr 3 (2006) 25-42.
DeSimone R.J., Introduzione alla teologia del Dio Uno e Trino da Tertuliano ad Agostino, “Sussidi Patristici” 9 (1995) 7-119.
Duffy S.J., Antropologia, in: Agostino Dizionario Enciclopedico, ed. A Fitzgerald, ed. italiana L. Alici – A. Pieretti, Roma 2007, 202-213.
Eckmann A., Przebóstwienie człowieka w pismach wczesnochrześcijańskich, Lublin 2003.
Eckmann A., Symbol apostolski w pismach świętego Augustyna, Lublin 1999.
FitzgeraldA.D., Consuetudine, in: Agostino Dizionario Enciclopedico, ed. A Fitzgerald, ed. italiana L. Alici – A. Pieretti, Roma 2007, 461-463.
FitzgeraldA.D., Corpo, in: Agostino Dizionario Enciclopedico, ed. A Fitzgerald, ed. italiana L. Alici – A. Pieretti, Roma 2007, 478-481.
Horn C., Antropologie, in: Augustin Handbuch, ed. V.H. Drecoll, Tübingen 2007, 479-487.
Kowalczyk S., Człowiek i Bóg w nauce świętego Augustyna, Lublin 2007.
Maryniarczyk A., Człowiek – istota otwarta na prawdę i dobro, „Człowiek w kulturze” 11 (1998) 185-201.
Mayer C., Caro – Spiritus, AL I 743-759.
O’Connel R.J., The “Enneads” and St. Augustine’s Image of Happiness, VigCh 17 (1963) 129-164.
O’Connel R.J., The Plotinian Fall od the Soul in St. Augustine, “Traditio” 19 (1963) 1-35.
O’Daly G.J.P, Anima, animus, AL I 315-340.
Reale G., Historia filozofii starożytnej, tłum. E.I. Zieliński, IV, Lublin 1999.
Rombs R., Saint Augustine and the Fall of the Soul. Beyond O’Connell and His Critics, Washington 2006.
Špidlik T. – GarganoI. – Grossi V., Historia duchowości, vol. 3: Duchowość Ojców Koś¬cioła, transl. K. Stopa, Kraków 2004.
Stróżyński M., “Visus iste non a carne trahebatur”. Rola zmysłów w kontemplacji w księ¬dze VII i IX “Wyznań” Augustyna, VoxP 33 (2013) vol. 60, 339-358.
Stróżyński M., Filozofia jako terapia w pismach Marka Aureliusz, Plotyna i Augustyna, Poznań 2014.
Teske R.J., Anima, in: Agostino Dizionario Enciclopedico, ed. A. Fitzgerald, ed. italiana L. Alici – A. Pieretti, Roma 2007, 189-195.
Woźniak R.J., Materialno-biologiczny wymiar obrazu Bożego w człowieku, “Scientia et Fides” 2 (2014) vol. 2, 271-288.
Zumkeller A., Consuetudo, AL I 1253-1266.
Żelazny J.W., Patrystyczna doktryna o powołaniu człowieka do udziału w życiu i godnoś¬ci Boga. Rola Ducha Świętego, in: Człowiek w perspektywie doczesności i wieczno¬ści. Antropocentryzm Ojców Kościoła, red. B. Częsz, Poznań 2006 = TPatr 3 (2006) 57-83.
Wyższy Instytut Teologiczny w Częstochowie
Licencja
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
