Ciało złe i dobre. Kwestia pochodzenia i natury ciała Adama i Chrystusa we wczesnochrześcijańskich ruchach heretyckich
Mariusz Szram
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , PolskaAbstrakt
The article expounds on the groundwork laid by the first Latin treaty De haeresibus by Philastrius, the fourth-century bishop of Brescia, analyzed on the background of writings of Irenaeus, Tertullian and Origen, how the rooted in Gnosticism representatives of early Christian heresies (Carpocratians, Saturninus, Valentinus, Apelles, Marcion, Manicheans) have comprehended the genesis of man’s body. After a general delivery of early Christian doubts regarding the value of human flesh, different varieties of heretical paradox – ensuing from Platonic and Gnostic cosmo-anthropological tendencies – are presented. The paradox could be formulated in the following manner: human body of the first man Adam – and correspondingly all of his descendants – is genetically and ontologically evil as being an elementary constituent of the material world. Hence the flesh of a new Adam, i.e. Christ, must come form another realm and be free of the earthly materiality in order to be good by nature and worthy of Saviour’s person. The presented mode of thinking instigated the rise of theological misconceptions, in particular the eschatological ones denying human body the possibility of resurrection and recognizing – in a Gnostic fashion – the liberation of man from flesh, not his salvation alongside his body.
Słowa kluczowe:
antropologia, eschatologia, ciało, stworzenie, wcielenie, herezje, gnostycyzm, Filastriusz z Brescii, Tertulian, Ireneusz, OrygenesBibliografia
Alexandre J., Une chair pour la gloire. L’anthropologie réaliste et mystique de Tertullien, Théologie historique 115, Paris 2001 (Crossref)
Bouffartigue J., Le corps d’argile: quelques aspects de la représentation de l’homme dans l’Antiquité grecque, RSR 70 (1996) 204-223 (Crossref)
Boulluec A. Le, La notion d’hérésie dans la littérature grecque (IIe-IIIe siècles), t. 1, Paris 1985
Davies J.G., The Origins of Docetism, StPatr 6 (1962) 13-35
Devoti D., Temi escatologici nello gnosticismo valentiniano, Aug 18 (1978) 47-61 (Crossref)
Epistula Iacobi, ed. H.W. Attridge, NHC I, Leiden 1985, 46, tłum. W. Myszor, w: Biblioteka Nag Hammadi. Kodeksy I-II, SACh NS 7, Katowice 2008
Epifaniusza, Panarion, ed. K. Holl, GCS 25, Leipzig 1915
Evangelium Philippi, ed. B. Layton, NHC II, 2-7, t. 1, Leiden 1989
Fantino J., L’homme image de Dieu chez S. Irénée de Lyon, Paris 1986
Fantino J., La théologie d’Irénée. Lecture des Écritures en réponse à l’exégèse gnostique. Une approche trinitaire, Paris 1994
Filastrius Brixiensis, Diversarum hereseon liber, ed. F. Heylen – G. Banterle, Scriptores circa Ambrosium 2, Milano – Roma 1991
Goldstein R. – Stroumsa G.G., The Greek and Jewish Origins of Docetism: A New Proposal, ZACh 10 (2007) 423-441 (Crossref)
Gounelle R., „Il a placé sa tente dans le soleil” (Ps. 18[19], 5c [6a]) chez les écrivains ecclésiastiques des cinq premiers siècles, w: Psautier chez les Pères, ed. P. Maraval, Cahiers de Biblia Patristica 4, Strasbourg 1993
Greshake G. – Kremer J., Resurrectio mortuorum. Zum theologischen Verständnis der leiblichen Auferstehung, Darmstadt 1992
Hällström G. af, Carnis resurrectio. The Interpretation of a Credal Formula, Helsinki 1988
Irenaeus, Adversus haereses, ed. A. Rousseau – L. Doutreleau – B. Hemmerdinger – Ch. Mercier, SCh 153, Paris 1969
Jewett R., Paul’s Anthropological Terms. A Study of Their Use in Conflict Settings, Leiden 1971 (Crossref)
Jonas H., Religia gnozy, tłum. M. Klimowicz, Kraków 1994
Leal J., La antropología de Tertuliano. Estudio de los tratados polemicos de los anos 207-212 d.C., SEA 76, Roma 2001
López Montero R., Totius hominis salus: la antropología del’„Adversus Marcionem” de Tertu-liano, Madrid 2007
Magris A., L’escatologia valentiniana, ASE 16/1 (1999) 133-139
Mahé J.P., Eléments de doctrines hérétiques dans le „De carne Christi” de Tertullien, StPatr 14 (1976) 48-61
Mahé J.-P., Introduction, w: Tertullien, La chair du Christ, t. 1, SCh 216, Paris 1975
Masson H., Słownik herezji w Kościele katolickim, tłum. B. Sęk, Katowice 1993
McGuire A.M., Valentinus and the „Gnōstikē hairesis”: Irenaeus, Haer. I.XI.1 and the Evidence of Nag Hammadi, StPatr 20 (1989) 247-251
Minnerath R., Tertullien: l’anthropologie de la résur¬rection, w: La résurrection chez les Pères, éd. J.-M. Prieur, Cahiers de Biblia Patristica 7, Strasbourg 2003
Myszor W., Wstęp. Marcjon i marcjonizm, w: Tertulian, Przeciw Marcjonowi, PSP 58, Warszawa 1994
Orbe A., Adversarios anónimos de la Salus Carnis, „Gregorianum” 60 (1979) 18-28
Orbe A., La teologia dei secoli II e III. Il confronto della Grande Chiesa con lo gnosticismo, t. 2: Temi neotestamentari, Roma 1995
Orbe A., Teología de San Ireneo. Comentario al Libro V del „Adversus haereses”, t. 3, Biblioteca des Autores Cristianos Maior 33, Madrid – Toledo 1988
Origenes, Commentarii in Canticum Canticorum, ed. L. Brésard – H. Crouzel – M. Borret, SCh 376, Paris 1992
Origenes, Commentarii in Matthaeum, PG 13, 1568 C - 1569
Origenes, Commentarii in Psalmos, w: Pamphilus, Apologeticus pro Origene 148, 1-7. 13-15. 19-20, ed. R. Amacker – E. Junod, SCh 464, Paris 2002, 232-234, tłum. S. Kalin-kowski: Pamfil, Obrona Orygenesa, ŹMT 3, Kraków 1996
Origenes, De principiis, ed. H. Crouzel – M. Simonetti, SCh 252, Paris 1978
Origenes, Stromata, w: Hieronymus, Liber ad Pammachium 26, 54-57, ed. J.L. Feiertag, CCL 79A, Turnhout 1999
Pearson B.A., Gnosticism, Judaism, and Egyptian Christianity, Minneapolis 1990
Pietrella E., „Caro et sanguis regnum Dei possidere non possunt” (1 Co XV, 50), „Aevum” 49 (1975) 64-65
Pietras H., Eschatologia Kościoła pierwszych czterech wieków, Kraków 2007
Pietrobelli M., Il cristianesimo delle origini e la risurrezione della carne, „Asprenas” 46 (1999) 354-359
Podolak P., Commento, w: Q.S.F. Tertulliano, La resurrezione della carne, ed. P. Podolak, Brescia 2004
Pseudo-Iustinus, De resurrectione, ed. A. D’Anna: Pseudo-Giustino, Sulla resurrezione. Discorso cristiano del II secolo, Brescia 2001
Quispel G., Gnoza, tłum. B. Kita, Warszawa 1988
Rius-Camps J., La suerte final de la naturaleza corpórea según el „Peri Archôn” de Orígenes, StPatr 14 (1976) 167-179
Rudolph K., Gnoza. Istota i historia późnoantycznej formacji religijnej, tłum. G. Sowiński, Kraków 1995
Sagnard F.M., La Gnose valentinienne et le témoignage de saint Irénée, Paris 1947
Sellew Ph., Death, the Body, and the World in the Gospel of Thomas, StPatr 31 (1997) 530-534
Simonetti M., Ortodossia ed eresia tra I e II secolo, VetCh 29 (1992) 359-389
Spanneut M., Le stoïcisme des Pères de l’Église de Clément de Rome à Clément de l’Alexandrie, Paris 1957
Strutwolf H., Gnosis als System. Zur Rezeption der valentinischen Gnosis bei Origenes, Göttingen 1993 (Crossref)
Szram M., Ciało zmartwychwstałe w myśli patrystycznej przełomu II i III wieku, Lublin 2010
Tertullianus, Adversus Marcionem, ed. A. Kroymann, CCL 1, Turnhout 1954, 441-726, tłum. S. Ryznar: Tertulian, Przeciw Marcjonowi, PSP 58, Warszawa 1994
Tertullianus, De carne Christi, SCh 216, 268-276
Tertullianus, De praescriptione haereticorum, ed. R.F. Refoulé, CCL 1
Tertullianus, De resurrectione carnis, ed. J.G.Ph. Borleffs, CCL 2, Turnholti 1954
Tertullien, La chair du Christ, ed. J.-P. Mahé, SCh 216-217, Paris 1975
Turek W., „Uczyńmy człowieka na nasz obraz, podobnego nam” (Rdz 1, 26) w interpretacji Tertuliana, Vox Patrum 44-45 (2003) 159-160 (Crossref)
Weigandt P., Der Doketismus im Urchristentum und in der theologischen Entwicklung des zweiten Jahrhunderts, Heidelberg 1961
Wysocki M., Godność ciała ludzkiego w dziele Tertuliana „O zmartwychwstaniu ciała” – wybrane fragmenty, "Forum Teologiczne" 10 (2009) 215-228;
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Licencja
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
