Μεσοτησ – μεγαλοψυχια – ταπεινωσισ. The ethical ideals of ancient Greek philosophy and the virtue of humility according to the Greek Fathers of the Church in the fourth century

Mariusz Szram

Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Poland


Abstract

Omówione w artykule ideały etyczne starożytnych Greków zawierały zarów­no elementy zbliżone do chrześcijańskiej koncepcji pokory, jak i takie, które istot­nie od niej się różnią. W antycznej Grecji uważano wprawdzie pychę za główną wadę, lecz przeciwstawiano jej nie uniżoną pokorę, uznawaną za przejaw nie­śmiałości, słabości, lęku lub tchórzostwa, ale opartą na zasadzie umiaru postawę słusznej, uzasadnionej dumy, wynikającej z poczucia własnych możliwości. Autorzy wczesnochrześcijańscy IV w., idąc śladem Klemensa Aleksandryj-skiego i Orygenesa, przejęli pojęcia wypracowane przez myślicieli antycznych, nadali im jednak nieco inne znaczenie i osadzili je w nowym religijnym kontekście, chociaż niekiedy sugerowali, że antyczni myśliciele rozumowali w sposób zbli­żony do chrześcijan. Zasadę umiaru połączył Jan Chryzostom z ewan­gelicznym radykalizmem, uznając za miarę wszystkiego Boga, który przekracza ludzką miarę, co ukazał w skrajnej kenozie swojego Syna. Ideał słusznej dumy był przedstawiany przez Ojców Kapadockich i Chryzostoma w kontekście odniesienia do Boga Stwórcy i Zbawcy, który – jak mówił Bazyli – jest jedynym powodem chlubienia się człowieka, co odbiera mu możliwość porównywania się i wywyższania ponad innych ludzi. Postawie pokornego uni­żenia, określanej częściej słowem tapeinofrosyne, który stał się terminem technicznym na określenie cnoty pokory, autorzy epoki patrystycznej nadali jednoznacznie pozytywną ocenę, widząc w niej zarówno podstawę zdoby­wania innych cnót, jak i fundament zabezpieczający przed utratą cnót już zdoby­tych, na co szczególnie zwrócił uwagę w swoim nauczaniu Grzegorz z Nyssy, Jan Chryzostom, ale także pisarze z kręgów monastycznych, jak Ewagriusz z Pontu, a w późniejszych stuleciach Doroteusz z Gazy (VI w.) czy Jan Klimak (VII wiek). Wykorzystanie przez teologów greckich IV w. nie w pełni zbieżnych z chrze­ścijaństwem ideałów etycznych zaczerpniętych z antycznej filozofii świadczy o zwycięstwie zapoczątkowanego przez większość apologetów II w. otwartego podejścia do tych elementów greckiej paidei, w których tkwiły nasiona rozumnej prawdy, stanowiące swoiste przygotowanie do przyjęcia Ewangelii. Chęć Ojców Kościoła do podkreślania za wszelką cenę owej prae­paratio evangelica mogła jednak niekiedy sprawiać, że dostrzegali oni w my­śli antycznej zbyt wiele analogii z etyką chrześcijańską, przypisując filozofom starożytnym znajomość tego, co mogli dostrzec i zdefiniować dopiero oni sami jako chrześcijanie.

Keywords:

ethics of ancient Greece, virtue of humility, Cappadotian Fathers, John Chrysostom, theology of IVth century

Adnès P., Humilité, DSp VII 1154
Aristoteles, Ethica nicomachea, ed. F. Susemihl – O. Apelt, Biblio¬theca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Lipsiae 1912
Aristoteles, Rhetorica, ed. M. Dufour, t. 2, Paris 1938
Basilius Caesariensis, De humilitate hom., PG 31
Basilius Magnus, De humilitate hom., PG 31
Cattenoz J.-P., Le Baptême mystère nuptial. Théologie de saint Jean Chrysostome, Venasque 1993
Cioffi A., Giovanni Crisostomo e il “vero” filosofo, w: Giovanni Crisostomo: Oriente e Occidente tra IV e V secolo. XXXIII Incontro di Studiosi dell’ Antichità Cristiana (Augustinianum 6-8 maggio 2004), SEA 93, Roma 2005
Clemens Alexandrinus, Paedagogus, ed. C. Mondésert – H.I. Marrou, SCh 108, Paris 1991
Clemens Alexandrinus, Stromata, ed. C. Mondésert – P.Th. Camelot, SCh 38, Paris 1954
Dorothaeus Gazaenus, Doctrinae diversae, ed. L. Regnault – J. de Préville, SCh 92, Paris 1963
Dybała J., Ideał kobiety w pismach kapadockich Ojców Kościoła i Jana Chryzostoma, Byzantina Lodziensia XIV, Łódź 2012
Evagrius Ponticus, Practicus, ed. A. Guillaumont – C. Guillaumont, SCh 171, Paris 1971
Festugière A.J., L’idéal religieux des Grecs et l’Évangile, Paris 1932
Gauthier R.A., Magnanimité. L’idéal de la grandeur dans la philosophie païenne et dans la théologie chrétienne, Bibliothèque Thomiste 28, Paris 1951
Gould G., Basil of Caesarea and Gregory of Nyssa on the Beatitudes, StPatr 22 (1989)
Gregorius Nazianzenus, Carmina moralia, PG 37
Gregorius Nyssenus, De instituto Christiano, ed. W. Jaeger, GNO 8/1. Opera ascetica, Leiden 1963
Gregorius Nyssenus, De virginitate, ed. M. Aubineau, SCh 119, Paris 1966
Gregorius Nyssenus, In Canticum canticorum, ed. H. Langerbeck, GNO 6, Leiden 1960
Gregorius Nyssenus, Vita sanctae Macrinae, ed. P. Maraval, SCh 178, Paris 1971
Gregorius Nazianzenus, Orationes, ed. M.A. Calvet-Sebasti, SCh 405, Paris 1995
Harakas S.S., Ethical Teaching in Saint Gregory the Theologian’s Writings, GOTR 39 (1994) z. 1-2
Joannes Chrysostomus, De Christi precibus (Contra Anomaeos hom.) 10, 472-474, ed. A.-M. Malingrey, SCh 396, Paris 1994
Joannes Chrysostomus, De consubstantiali (Contra Anomaeos hom.)
Joannes Chrysostomus, De incomprehensibili Dei natura (Contra Anomaeos hom.), 497-499, ed. A.M. Malingrey, SCh 28bis, Paris 1970
Joannes Chrysostomus, De laudibus sancti Pauli apostoli hom., ed. A. Piédagnel, SCh 300, Paris 1982
Joannes Chrysostomus, De mutatione nominum, PG 51
Joannes Chrysostomus, De paenitentia hom., PG 49
Joannes Chrysostomus, De statuis, PG 49
Joannes Chrysostomus, Ecloga. De humilitate animi, PG 63
Joannes Chrysostomus, In Acta Apostolorum hom., PG 60
Joannes Chrysostomus, In epistulam ad Philippenses argumen¬tum et hom., PG 62
Joannes Chrysostomus, In epistulam ad Romanos hom., PG 60
Joannes Chrysostomus, In epistulam I ad Corinthios argumentum et hom., PG 61
Joannes Chrysostomus, In Joannem hom., PG 59
Joannes Chrysostomus, In Matthaeum hom. 47, 3, PG 58
Joannes Chrysostomus, Quod frequenter conveniendum sit, PG 63
Joannes Climacus, Scala Paradisi, PG 88
Kozera R., Ideały ojców pustyni. Pathos i apatheia, Lublin 2000
Lengauer W., Religijność starożytnych Greków, Warszawa 1994
Mada T., Spécifique de la morale chrétienne d’après saint Jean Chrysostome, “Revista teologica” 15/2 (2005) 159-189
Nemeshegyi P., La morale d’Origène, RAM 37 (1961)
Nieścior L., Asceza chrześcijańska i filo¬zofia w pismach Nila z Ancyry, Poznań 2001
Nilus Ancyranus, Epistula, PG 79
Nowak E., Le chrétien devant la souffrance. Étude sur la pensée de Jean Chrysostome, Théologie historique 19, Paris 1972
Origenes, Contra Celsum, ed. M. Borret, SCh 147, Paris 1969
Origenes, In Ezechielem hom., ed. M. Borret, SCh 352, Paris 1989
Origenes, In Lucam hom., ed. H. Crouzel – F. Fornier – P. Perichon, SCh 87, Paris 1962
Osek E., “Poznaj samego siebie” w interpretacji Bazylego Wielkiego, VoxP 28 (2008) t. 52/2
Pardue S., On Faithfully Knowing an Infinite God: Humility as an Intellectual Virtue in Gregory of Nyssa’s “Contra Eunomium” II, “International Journal of Systematic Theology” 13 (2011) 62-76
Plato, Leges, ed. R.G. Bury, Loeb Classical Library 1, London – Cambridge Mass. 1961, tłum. M. Maykowska: Platon, Prawa, Warszawa 1997
Plutarchus Chaeronensis, De tranquillitate animi, ed. G.N. Bernardakis, in: Plutarchus Cheronensis, Moralia, Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana 3, Lipsiae 1891
Popowski R., Wielki słownik grecko-polski Nowego Testamentu, Warszawa 1995
Rizzerio L., L’éthique de Clément et les philosophes grecques, StPatr 41 (2006)
Runia D.T., Festugière revisited: Aristotle in the Greek Patres, VigCh 43 (1990) 1-34
Straw C., Chrysostom’s martyrs: zealous athletes and the dangers of sloth, in: Giovanni Crisostomo: Oriente e Occidente tra IV e V secolo. XXXIII Incontro di Studiosi dell’ Antichità Cristiana (Augustinianum 6-8 maggio 2004), SEA 93, Roma 2005
Strękowski S., Makryna Młodsza – mistrzyni życia duchowego według św. Grzegorza z Nys¬sy, in: Kobieta w starożytności chrześcijańskiej. Materiały z sympozjum patrystycznego 22.10.1998 ATK, SACh 14, Warszawa 1999, 43-52
Szczur P., Ideał doskonałości chrześcijańskiej według Jana Chryzostoma, SSan 17 (2010) nr 1-2, 197-221
Szram M., Pokora – “matka cnót” w ujęciu Bazylego Wielkiego i Jana Chryzostoma, RT 51 (2004) z. 4, 43-64
Špidlik T., La sophiologie de S. Basile, Roma 1961
Tsamis D.G., The Teaching of Gregory Nazianzen on Moderation (mesótes), “Kleronomia” 1 (1969) 275-284
Völker W., Das Vollkom¬menheitsideal des Origenes, Tübingen 1931
Witek S., Inter¬pretacja pokory w patrystyce zachodniej, RTK 17 (1970) z. 3, 5-24
Witek S., Koncepcje pokory w patrystyce Wschodu, AnCra 2 (1970) 257-278
Zagórski D., hai soterias hodoi. Model doskonalenia chrześcijańskiego w świetle ekshortacji pastoralnych Grzegorza z Nazjanzu, Toruń 2007
Download

Published
2014-01-05


Szram, M. (2014). Μεσοτησ – μεγαλοψυχια – ταπεινωσισ. The ethical ideals of ancient Greek philosophy and the virtue of humility according to the Greek Fathers of the Church in the fourth century. Vox Patrum, 61, 257–266. https://doi.org/10.31743/vp.3623

Mariusz Szram 
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II



License

Papers published in Vox Patrum are covered by the Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) licence. Authors and users can use published works licensed under the CC-BY-ND since 2018. For earlier publications, copyrights are available under fair use rights in accordance with the Act of February 4, 1994 on copyrights and related rights.