Od jednej Ewangelii Chrystusa do czterech Ewangelii Kościoła
Janusz Królikowski
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-3929-6008
Abstrakt
Pośród wielu zagadnień, które musiał podjąć pierwotny Kościół w swojej misji, było także przyjęcie jednoznacznie określonego korpusu pism, a zwłaszcza Ewangelii, aby móc na tym fundamencie kształtować swoje życie i swoją doktrynę. Problem komplikował się z tego powodu, że jedna Ewangelia głoszona przez Chrystusa bardzo szybko stała się źródłem wielu pism, które pretendowały do stania się jej autentycznym świadectwem. Pojawiło się wiele Ewangelii. Kwestia dokonania odpowiedniego wyboru stała się przedmiotem poczynań i sporów, w których uczestniczyli Marcjon, Justyn, Tacjan, a w końcu Ireneusza z Lyonu. Ten ostatni w najwyższym stopniu przyczynił się do skodyfikowania zbioru czterech Ewangelii: Mateusza, Marka Łukasza i Jana (jednej Ewangelii w czterech formach) jako normy życia kościelnego. Artykuł zawiera próbę odtworzenia tego procesu, który dokonał się w II wieku.
Słowa kluczowe:
Ewangelia, kanon, Marcjon, Justyn, TacjanBibliografia
Codex Fuldensis. Novum Testamentum Latino Interprete Hieronymo, ed. E. Ranke, Marburgi et Lipsiae, 1868.
CYPRIANUS, Epistulae, CSEL 3/2, Vidobonae 1868, tłum. W. Szołdrski, Cyprian, Listy, PSP 1, Warszawa 1969.
EPHREM DE NISIBE, Commentaire de l’Évangile concordant ou Diatessaron, introduction, traduction et notes L. Leloir, SCh 121, Paris 1966.
EUSEBIUS CAESARIENSIS, Historia ecclesiastica, ed. i tłum. ŹMT [wyd. grecko-polskie, oprac. H. Pietras, tłum. A. Caba na podstawie tłum. A. Lisieckiego], Kraków 2013.
HIERONYMUS, Commentariorum in Evangelium Matthaei, ed. E. Bonnard, SCh 242, Paris 1977, tłum. J. Korczak, Komentarz do Ewangelii według św. Mateusza, ŹMT 46, Kraków 2008.
IRENAEUS, Demonstratio praedicationis apostolicae, éd. A. Rousseau, SCh 406, Paris 1995, tłum. W. Myszor, Wykład nauki apostolskiej, ŹMT 7, Kraków 1997.
IRENAEUS, Adversus haereses, éd. A. Rousseau, L. Doutreleau, t. 2: Livre III, SCh 211, Paris 1974, tłum. J. Bryłowski, Adversus haereses, Pelplin 2018.
JUSTINUS, Apologia 1 pro Christianis: PG 6, 327-439, tłum. L. Misiarczyk: Justyn Męczennik, 1 i 2 apologia. Dialog z Żydem Tryfonem, Warszawa 2012, 43-89.
JUSTINUS, Apologia 2 pro Christianis: PG 6, 441-470, tłum. L. Misiarczyk: Justyn Męczennik, 1 i 2 apologia. Dialog z Żydem Tryfonem, Warszawa 2012, 91-100.
JUSTINUS, Dialogus cum Tryphone Judaeo: PG 6, 471-801, tłum. L. Misiarczyk: Justyn Męczennik, 1 i 2 apologia. Dialog z Żydem Tryfonem, Warszawa 2012, 159-318.
Księga Jubileuszów [tłum. A. Kondracki], w: Apokryfy Starego Testamentu, oprac. i wstępy R. Rubinkiewicz, Warszawa 1999, 259-342.
TATIANI Oratio ad Graecos, TEOPHILI ATIOCHENI Ad Autolycum, ed. M. Marcovick, Patristische Texte und Studien, 43-44, Berlin – New York 1995, tłum. L. Misiarczyk, Pierwsi apologeci greccy, BOK 24, Kraków 2004, 311-355; 385-464.
TERTULLIANUS, Adversus Marcionem: ed. Ae. Kroymann, CCL 1, Turnholti 1954, 441-726, tłum. S. Ryznar, Tertulian, Przeciw Marcjonowi, PSP 58, Warszawa 1994.
ORYGENES, Contra Celsum, ed. M. Borret, SCh 132, Paris 1967, tłum. S. Kalinkowski, Przeciw Celzusowi, Warszawa 19862.
BARTNIK CZ., Anicet, EK I 601-602.
BERGER K., Formen und Gattungen im Neuen Testament, Tübingen 2005.
BOLGIANI F., Vittore di Capua e il „Diatessaron”, Memorie dell’Accademia delle scienze di Torino, Parte seconda, Classe di scienze morali, storiche e filologiche, Serie 2, tomo 71, Torino 1962.
BURRIDGE R. A., Che cosa sono i vangeli? Studio comparativo con la biografia greco-romana, Brescia 2008.
CHARLESWORTH J. H., Tatien’s Dependence upon Apocryphal Traditions, „Heythrop Juournal” 14 (1974) 5-17. (Crossref)
DASSMAN E., Das Stachel im Fleisch. Paulus in der frühchristlichen Literatur bei Irenäus, Münster 1979.
DIHLE A., Die Evangelien und die griechische Biographie, w: Das Evangelium und die Evangelien. Vorträge vom Tübinger Symposium 1982, hrsg. P. Stuhlmacher, Tübingen 1983, 383-411.
DROGE A. J., Homer or Moses? Early Christian Interpretations of the History of Culture, Hermeneutische Untersuchungen zur Theologie, Bd. 26, Tübingen 1989.
ERNST J., Marco. Un ritratto teologico, Brescia 1990.
GAMBLE H. Y., The Use of Paul’s Letters In the Second Century, w: The New Testament Canon. Its Making and Making, Philadelphia 1985.
HARNACK A. VON, Marcion. Das Evangelium vomfremden Gott, Leipzig 19242.
HARNACK A. VON, Marcion. L’évangile du Dieu étranger. Une monographie sur l’histoire de la fondation de l’Église catholique, Paris 2003.
HENGEL M., The Four Gospels and the One Gospel of Jesus Christ. An Investigation of the Collection and Origin of Canonical Gospels, London 2000. (Crossref)
I Quatro Evangelisti nella tradizione artistica e spirituals, ed. E. Guerriero, Cinisello Balsamo 2010.
JOOSTEN J., The Dura Parchment and the Diatessaron, VigChr 57 (2003) 159-175. (Crossref)
KRAELING C. H., A Greek Fragment of Tatian’s Diatessaron from Dura, Studies and Documents, 3, London 1935.
KRÓLIKOWSKI J., Początki chrześcijańskiego tekstu Pisma Świętego, VoxP 37 (2017), t. 67, 259-276. (Crossref)
LAGRANGE M.-J., Deux nouveaux texts relatives à l’Évangile, “Revue Biblique” 46 (1935) 321-327.
LUBAC H. DE, Katolicyzm. Społeczne aspekty dogmatu, tłum. M. Stokowska, Kraków 1988.
MARA M. G., L’epistolario apocrifo di Seneca e San Paolo, w: Seneca e i Cristiani, Atti del Convegno Internazionale. Università Cattolica del S. Cuore. Biblioteca Ambrosiana. Milano, 12-13-14 ottobre 1999, a cura di A. P. Martina, Milano 2001, 41-54.
MCCORMICK M., The Birth of the Codex and the Apostolic Life-Style, „Scriptorium” 39 (1981) 150-158. (Crossref)
METZGER B. M., Il canone del Nuovo Testaemnto. Origine, sviluppo e significato, Brescia 1997.
PARKER D. C., TAYLOR D. G. K., GOODACRE M. S., The Dura-Europos Gospel Harmony, w: Studies in the Early Text of the Gospels and Acts, ed. D. G. K. Taylor, SBL Text-Critical Studies, 1, Atlana 1999, 192-228. (Crossref)
PETERSEN W. L., Tatien’s Diatessaron. Its Creation, Dissemination, Significance, and History in Scholarship, Leiden 1994. (Crossref)
PETERSEN W. L., Canonicité, autorité ecclésiastique et Diatessaron de Tatien, w: Le canon du Nouveau Testament. Regards nouveaux sur l’histoire de sa formation, eds. E. Junod, E. Norelli, Le mond de la Bible, 54, Genève 2005, 87-116.
QUISPEL G., Tatien and the Gospel of Thomas, Leiden 1975.
RAMELLI I., L'epistolario apocrifo Seneca-San Paolo: alcune osservazioni, VetChr 34 (1997) 299-310.
ROBERTS C. H., SKEAT T. C., The Birth of the Codex, London 1983.
SHULER PH. I., A Genre for the Gospels. The Biographical Character of Matthew, Philadelphia 1982.
SIMONETTI M., Paolo nell’Asia cristiana del II secolo, VetChr 27 (1990) 123-144.
SIMONETTI M., Antiochia cristiana (secoli I-III), Sussidi patristici, 19, Roma 2016.
The Excavations at Dura‐Europos, Final Report V, Part I: The Parchments and Papyri, by C. Bradford Welles, R. O. Fink, J. F. Gilliam, New Haven 1959.
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie https://orcid.org/0000-0003-3929-6008
Licencja
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
