Siedmiu braci Machabejskich z Czwartej Księgi Machabejskiej jako typ Chrystusa. Próba zastosowania egzegezy typologicznej do tekstu 4 Mch
Grzegorz Mariusz Baran
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II w Lublinie, Wydział Filozofii, Instytut Kulturoznawstwa , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-4160-8907
Abstrakt
W niniejszym artykule została przedstawiona swego rodzaju próba zastosowania egzegezy typologicznej do tekstu 4 Mch. W świetle przeprowadzonych analiz widać wyraźnie, że siedmiu braci męczenników może być postrzeganych jako typ Chrystusa: liczba siedem, określająca ich ilość - typem doskonałości osoby Chrystusa; pochodzenie siedmiu braci od Abrahama - typem pochodzenia Chrystusa; kierowanie się przez braci „pobożnym rozumem” - typem poddania się woli Ojca przez Chrystusa; namowy Antiocha IV - typem kuszenia Chrystusa przez diabła; męczeńska ofiara braci - typem ofiary zbawczej Chrystusa; „utwierdzeni w niebie” braci - typem wniebowstąpienia Chrystusa. Posługując się cytowanym wyżej stwierdzeniem św. Ireneusza, można powiedzieć, że rzeczywiście w 4 Mch ukryty jest Chrystus za pomocą typów, które związane są z postaciami siedmiu braci machabejskich. Mając natomiast na uwadze fakt, że 4 Mch czerpała z 2 Mch lub z tych samych źródeł, można stwierdzić, iż sposób przedstawienia przez autora z I w. po Chr. siedmiu braci, których historia rozegrała się w II w. przed Chr., jeszcze bardziej - w perspektywie typologicznej - przybliżył ich do Osoby Chrystusa. W tym kontekście na uwagę zasługuje także matka siedmiu braci, której osobę można byłoby zinterpretować jako typ Maryi - Matki Chrystusa.
Słowa kluczowe:
Bracia Machabejscy, egzegeza typologiczna, Czwarta Księga MachabejskaBibliografia
Arystoteles, Etyka Nikomachejska, przeł., wstęp i kom. D. Gromska, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008.
Anderson H., 4 Maccabees. A New Translation and Introduction, w: The Old Testament Pseudepigrapha. Volume 2. Expansions of the “Old Testament” and Legends, Wisdom and Philosophical Literature, Prayers, Psalms and Odes, Fragments of Lost Judeo-Hellenistic Works (An Anchor Bible Reference Library), red. J.H. Charlesworth, New York etc.: Doubleday, 1985, s. 531-564.
Baran G.M., Czwarta Księga Machabejska tłem Mowy XV św. Grzegorza z Nazjanzu, „Vox Patrum” 37[67] (2017), s. 41-70. (Crossref)
Baran G.M., Karanie narodu żydowskiego przez Boga jako wymiar Bożej παιδεία według Drugiej Księgi Machabejskiej, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 49/2 (2016), s. 408-429.
Baran G.M., Życie i śmierć Antiocha IV Epifanesa w przekazach pozabiblijnych i biblijnych. Historia i teologia, Tarnów: Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej „Biblos”, 2015.
Bardski K., Słowo oczyma Gołębicy. Metodologia symboliczno-alegorycznej interpretacji Biblii oraz jej teologiczne i duszpasterskie zastosowanie (Rozprawy naukowe 3), Warszawa: Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej, 2007.
Bertram G. et al., „ψυχή etc.”, w: Theological Dictionary of the New Testament. Volume IX, ed. G. Friedrich, trans. and ed. G.W. Bromiley, Grand Rapids: Wm. B. Eerdmans Publishing Company, 1984, s. 608-666.
Breitenstein U., Beobachtungen zu Sprache, Stile und Gedankengut des Vierten Makkabäerbuchs, Basel, Stuttgart: Schwabe & Co. Verlag, 1976.
Brzegowy T., Księgi historyczne Starego Testamentu (Academica 32), Tarnów: Wydawnictwo „Biblos”, 2008.
Crouzel H., Orygenes, przekł. J. Margański, Kraków: Wydawnictwo „Homini”, 2004.
Domaradzki M., Między alegorią a typologią. Uwagi o hermeneutyce Orygenesa, „Przegląd Religioznawczy” 239/1 (2011), s. 17-27.
Dupont-Sommer A., Le Quatrième livre des Machabées. Introduction, traduction et notes, Paris: Librairie Ancienne Honoré Champion, 1939.
Foerster W., „σέβομαι etc.”, w: Theological Dictionary New Testament. Volume VII, red. G. Kittel, G. Friedrich, tłum. i red. G.W. Bromiley, Grand Rapids: Wm. B. Eerdmans Publishing Company, 1983, s. 168-196.
Goldstein J.A., I Maccabees. A New Translation with Introduction and Commentary (AB 41), Garden City, New York: Doubleday&Company, Inc., 1976. (Crossref)
Gryglewicz F., Księgi Machabejskie. Wstęp - przekład z oryginału - komentarz (Pismo Święte Starego Testamentu VI/4), Poznań: Wydawnictwo „Pallottinum”, 1961.
Hadas M., The Third and Fourth Books of Maccabees (Jewish Apocryphal Literature 2), New York : Harper & Brothers, 1953.
Hahn S., Moc słowa w liturgii. Od tekstu pisanego do żywego słowa liturgii, przeł. P. Blumczyński, Kraków: Wydawnictwo „Salvator”, 2010.
Henten J.W. van, The Maccabean Martyrs as Saviours of the Jewish People. A Study of 2 and 4 Maccabees (Supplements to the Journal for the Study of Judaism 57), Leiden: Brill, 1997.
Homerski J., Cierpiący wybawca i orędownik (Analiza egzegetyczno-teologiczna perykopy Iz 52,13 - 53,12), „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 24/4 (1977), s. 75-90.
Homerski J., Cierpiący Mesjasz w starotestamentalnych przepowiedniach prorockich, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 27/1 (1980), s. 27-42.
Jeremias J., „Ἀβραάμ”, w: Theological Dictionary of the New Testament. Volume I, red. G. Kittel, tłum. i red. G.W. Bromiley, Grand Rapids: Wm. B. Eerdmans Publishing Company, 1983, s. 8-9.
Jurewicz O., Słownik grecko-polski. Tom 1-2, Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 2000-2001.
Knight G.A.F., „Arka”, tłum. J. Marzęcki, w: Słownik wiedzy biblijnej (Seria biblijna „Vocatio”), red. B.M. Metzger, M.D. Coogan, konsult. wyd. pol. W. Chrostowski, Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, 1996, s. 40-41.
Klauck H.-J., 4. Makkabäerbuch (Jüdische Schriften aus hellenistisch-römischer Zeit III/6), Gütersloh: Gütersloher Verlagshaus Gerd Mohn, 1989.
Klauck H.-J., „Brotherly Love in Plutarch and in 4 Maccabees”, w: Greeks, Romans, and Christians. Essays in Honor of Abraham J. Malherba, red. D.L. Balch, E. Ferguson, W.A. Meeks, Minneapolis: Fortress Press, 1990, s. 144-156.
Kocur M., Teatr antycznej Grecji (Dramat - Teatr 2), Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2001.
Koehler L., Baumgartner W., Stamm J.J., Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski. Tom 1-2 (Prymasowska Seria Biblijna), red. nauk. wyd. pol. P. Dec, Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, 2008.
Laskowski Ł., Druga Księga Machabejska. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz (Nowy Komentarz Biblijny Stary Testament XIV/3), Częstochowa: Edycja Świętego Pawła, 2017.
Liddell H.G., Scott R., Jones H.S., Greek – English Lexicon with a Revised Supplement, Oxford: The Clarendon Press, 1968.
Lurker M., Słownik obrazów i symboli biblijnych, tłum. K. Romaniuk, Poznań: Wydawnictwo „Pallottinum”, 1989.
Luz U., Koester H., Matthew 1-7. A Commentary on Matthew 1-7 (Hermeneia - a Critical and Historical Commentary on the Bible), Minneapolis: Fortress Press, 2007.
Łabuda Ł, Septuaginta - pragnienie poznania Biblii, „Tarnowskie Studia Teologiczne” 35/1 (2016), s. 161-176.
Mała Encyklopedia Kultury antycznej, red. Z. Piszczek, Warszawa: PWN, 1988.
McNeil B., „Typologia”, w: Słownik hermeneutyki biblijnej, red. R.J. Coggins, J.L. Houlden, red. wyd. pol. W. Chrostowski, tłum. B. Widła, Warszawa 2005, s. 894-894.
Mielcarek K., Ku nowej koncepcji natchnienia LXX, „Roczniki Teologiczne KUL” 48/1 (2001), s. 5-25.
Muraoka T., A Greek-English Lexicon of the Septuagint, Louvain, Paris, Walpole: Peeters, 2009.
O’Hagan A.P., The Martyr in the Fourth Book of Maccabees, „Liber Annuus. Studium Biblicum Franciscanum” 24 (1974), s. 94-120.
Paciorek A., Ewangelia według świętego Mateusza. Cześć 1. Rozdziały 1 - 13 (Nowy Komentarz Biblijny. Nowy Testament I/1), Częstochowa: Edycja Świętego Pawła, 2005.
Pope M.H., „Seven, seventh, seventy”, w: The Interpreter’s Dictionary of the Bible. An Illustrated Encyclopedia. Volume IV, red. G.A. Buttrick et al., New York, Nashville, 1962, s. 294-295.
Potterie J. de la, Czytanie Pisma Świętego „w Duchu”: Czy możliwe jest obecnie patrystyczne czytanie Biblii?, tłum. L. Balter, „Communio. Międzynarodowy Przegląd Teologiczny” 4/3(33) (1986), s. 42-57.
Pytel J.K., Objaśnienie sensu biblijnego w Kościele (Hermeneutyka), Gniezno: Prymasowskie Wydawnictwo „Gaudentinum”, 1996.
Rigaux B., Grelot P., „Antychryst”, w: Słownik teologii biblijnej, red. X. Léon-Dufour, tłum. i oprac., K. Romaniuk, Poznań: Wydawnictwo „Pallottinum”, 1994, s. 52-54.
Ryken L., Wilhoit J.C., Longman III T., Słownik symboliki biblijnej. Obrazy, symbole, motywy, metafory, figury stylistyczne i gatunki literackie w Piśmie Świętym (Prymasowska Seria Biblijna), przekł. Z. Kościuk, Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, 1998
Scarpat G., Quatro libro dei Maccabei. Testo, trduzione, introduzione e commento (Biblica Testi e studi 9), nota storica G. Firpo, Brescia: Paideia Editrice, 2006.
Septuaginta. Id est Vetus Testamentum graece iuxta LXX interpretes. Duo volumina in uno, wyd. A. Rahlfs, Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1982.
Silva D.A. de, 4 Maccabees (Guides to Apocrypha and Pseudepigrapha) Sheffield: Academic Press, 1998.
Silva D.A. de, 4 Maccabees. Introduction and Commentary on the Greek Text in Codex Sinaiticus (Septuagint Commentary Series), Leiden, Boston: Brill, 2006.
Simon M., Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa, przeł. E. Bąkowska, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1992.
Sobór Watykański II. Konstytucje, Dekrety, Deklaracje. Tekst łacińsko-polski, Poznań: Wydawnictwo „Pallottinum”, 2008.
Stachowiak L. , Księga Izajasza II - III. 40 - 66. Wstęp - przekład z oryginału - komentarz - ekskursy (Pismo Święte Starego Testamentu IX/2), Poznań: Wydawnictwo „Pallottinum”, 1996.
Weber R., Eusebeia und Logismos. Zum philosophischen Hintergrund von 4 Makkabäer, „Journal for the Study of Judaism” 22/2 (1991), s. 212-234. (Crossref)
Wojciechowski M., Apokryfy z Biblii greckiej. 3 i 4 Księga Machabejska, 3 Księga Ezdrasza oraz Psalm 151 i Modlitwa Manassesa (Rozprawy i Studia Biblijne 8), Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, 2001.
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II w Lublinie, Wydział Filozofii, Instytut Kulturoznawstwa https://orcid.org/0000-0002-4160-8907
Licencja
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
