Peace or sorrow? The conception of old age as discussed in the writings of Marcus Tullius Cicero
Henryk Kowalski
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie , PolandAbstract
One of the great authorities in the antiquity who wrote about old age was Marcus Tullius Cicero, the author of „Cato Maior De senectute [Cato the Elder on Old Age]”. The famous orator wrote this work in 44 BCE and dedicated it to his friend Atticus. The author himself was almost 62 years old at that time, and Atticus 65. Cicero wrote the work in a dialogue form, setting the action in 150 BCE, the speakers being Marcus Porcius Cato the Elder, who in this case presented the views of Cicero, Publius Cornelius Scipio the Younger and Gaius Laelius Sapiens. Cicero followed the example of a Greek treatise on old age, probably written by a third-century BCE Peripatetic philosopher, Aristo of Ceos. The concept of the presentation of the treatise is based on comparison of two different views on old age. In one, sorrow and anxiety are visible. Through Cato’s words, Cicero names four reasons why people regard old age as an unhappy period of life: a). it moves us away from active life; b). it weakens physical strength, c). it deprives us of all sensual pleasures, d). it is close to death. The other view, represented by Cato, disproves the objections against old age, recommending calmness, activity, and moderation. Interestingly enough, apart from philosophical or medical arguments, Cicero also refers to political, religious, social and cultural aspects. The apologia for old age presented by Cicero was not always reflected in the reality. Roman sources, especially legal documents, inform about attempted suicide or euthanasia by the elderly. The fundamental reason was the condition of health and physical pain as well as mental illnesses, but the direct motive associated with old age was taedium vitae – weariness of life.
Keywords:
Cicero, old ageReferences
Alfonsi L., Sulle fonti del „De senectute”, „La Parola del Passato” 41 (1955) 121-129
Astin A., Scipio Aemilianus and Cato Censorius, „Latomus” 15 (1956) 159-180
Bömer F., Ahnenkult und Ahnenglaube im alten Rom, Leipzig – Berlin 1943
Brandt H., Am Ende des Lebens. Alter, Tod und Suizid in der Antike, München 2010
Brandt H., Wird auch silbern mein Haar. Eine Geschichte des Alters in der Antike, München 2002
Cicero, De inventione
Cicero, De legibus, tłum. W. Kornatowski, w: Marcus Tullius Cicero, Pisma filozoficzne, II, Warszawa 1960
Cicero, De senectute
Cicero, In Catilinam
Cicero, Pro Sexto Roscio Amerino
Cicero, Somnium Scipionis, tłum. W. Kornatowski, w: Marcus Tullius Cicero, Pisma filozoficzne, II, Warszawa 1960
Cicero, Tusculanae disputationes, tłum. J. Śmigaj, w: Marcus Tullius Cicero, Pisma filozoficzne, III, Biblioteka Klasyków Filozofii 57, Warszawa 1961
Cokayne K., Experiencing old age in ancient Rome, London –New York 2003
Everitt A., Cicero. A turbulent life, London 2001
Eyben E., Old age in Graeco-Roman antiquity and early Christianity. An annotated select bibliography, w: Old age in Greek and Latin literature, ed. M. Falkner – J. De Luce, Albany 1989, 230-251
Fuà O., Da Cicerone a Seneca, w: Senectus. La vecchiaia nel mondo classico, ed. U. Mattioli, vol. II: Roma, Bologna 1995, 182-238
Grisé Y., Le suicide dans la Rome antique, Montreal – Paris 1982
Harlow M. – Laurence R., Growing up and growing old in ancient Rome. A life course approach, London 2002
Hübner E., Ciceros „De senectute” in gerontologischer Schau, „Das Altertum” 3 (1957) 46-52
Jacobsen J.P., Les Manes, t. 1: Les morts et la vie humaine, Paris 1924
Jaczynowska M., Religie świata rzymskiego, Warszawa 1987
Joannes Paulus II, Nuntius christifidelibus provectioris aetatis missus (1 X 1999) 5, AAS 92 (2000), tłum. Jan Paweł II, List do osób w podeszłym wieku, Poznań 1999
King H., Tithonos and the Tettix, w: Old age in Greek and Latin literature, ed. M. Falkner – J. De Luce, Albany 1989, 230-251
Kowalski H., Pietas jako wyznacznik odniesień między rodzicami a dzieć¬mi w republikańskim Rzymie, w: Dziecko w rodzinie i społeczeństwie, red. J. Jundziłł – D. Żołądź- Strzelczyk, t. 1, Bydgoszcz 2002, 86-96
Kumaniecki K., Literatura rzymska. Okres cyceroński, Warszawa 1977
Kuryłowicz M., Taedium vitae w rzymskim prawie karnym, w: Contra leges et bonos mores. Przestępstwa obyczajowe w starożytnej Grecji i Rzymie, red. H. Kowalski – M. Kuryłowicz, Lublin 2005, 189-199
Livius, Ab Urbe condita
Marci Tullii Ciceronis Cato Maior, seu de senectute 19, 70, ed. J.G.F. Powell, Cambridge 1988, tłum. Z. Cierniakowa: Cyceron, Katon Starszy o starości, w: Pochwała starości, wstęp i przypisy M. Szymański, Warszawa 1996
Momigliano A., The theological efforts of the Roman upper classes in the first century B.C., CPh 79 (1984) 199-211
Narducci E., Il „Cato Maior” o la vecchiezza dell’aristocrazia romana, „Quaderni di Storia” 8 (1982) 121-163
Néraudau J.P., „Sexagenarii de ponte”. Réflections sur la genèse d’un proverbe, REL 56 (1978) 159-174
Ovidius, Fasti
Ożóg T., M.T. Cycerona apo¬logia starości, w: Dorosłość wobec starości. Oczekiwania – radości – dylematy, red. R. Konieczna- Woźniak, Poznań 2008, 165-174
Parkin T., Old age in Roman world. A cultural and social history, Baltimore 2003
Paulus, Digesta
Plutarchus, Cato Maior
Plutarchus, Cicero
Ps. Sextus Aurelius Victor, De viris illustribus
Ryan F.X., Rank and participation in the Republican Senate, Stuttgart 1998
Ryan F.X., Sexagenarians, the bridge, and the„ centuria praerogativa”, „Rheinisches Museum für Philologie” 138 (1995)
Saller R., Pietas. Obligation and authority in the Roman family , w: Alte Geschichte und Wissenschaftsgeschichte. Festschrift für Karl Christ zum 65. Geburtstag, hrsg. P. von Kneissl, Darmstadt 1988, 393-410
Sallustius, De coniuratione Catilinae, tłum. K. Kumaniecki: Gajus Salustiusz Krispus, Sprzysiężenie Katyliny i wojna z Jugurtą, Wrocław – Warszawa – Kraków 1971
Sextus Pompeius Festus, De verborum significatione, ed. W. Lindsay, Leipzig 1913
Soverini P., Senectus e res publica: la storiografia romana, w: Senectus. La vecchiaia nel mondo classico, ed. U. Mattioli, vol. II: Roma, Bologna 1995, 240-258
Suder W., GERAS. Old age in Graeco-Roman antiquity. A classified bibliography, Wrocław 1991
Suder W., „Sexagenarios de ponte”. Ludzie starzy w rodzinie i społeczeństwie rzymskim w świetle prawa, w: Starożytny Rzym we współczesnych badaniach, red. J. Wolski – T. Kotula – A. Kunisz, Kraków 1994, 319-327
Szczygieł S., Marek Porcjusz Katon – rzymski tradycjonalista czy polityk realista, Warszawa 2011
Štaerman E.M., Socjalnyje osnovy religii drevnego Rima, Moskva 1987
Toynbee J.M.C., Death and burial in the Roman world, Baltimore 1996
Treggiari S., Terentia, Tullia and Publillia. The woman of Cicero’s family, London – New York 2007
Trojnar A., Marka Tulliusza Cycerona traktat „O starości”, w: Starość. Wybór materiałów z VII Konferencji Pracowników Naukowych i Studentów Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej UŚ, red. A. Nawarecki – A. Dziadek, Katowice 1995, 54-60
Ulpianus, Digesta
Valerius Maximus, Factorum et dictorum memorabilium
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
License
Papers published in Vox Patrum are covered by the Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0) licence. Authors and users can use published works licensed under the CC-BY-ND since 2018. For earlier publications, copyrights are available under fair use rights in accordance with the Act of February 4, 1994 on copyrights and related rights.
