Geneza herezji i postawa wobec heretyków na podstawie "Konstytucji apostolskich"
Michał Kieling
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-2635-7246
Abstrakt
Źródłem podstawowym powyższego opracowania jest tekst Konstytucji apostolskich (Consitutiones Apostolorum). Przedmiotem naszej analizy jest przede wszystkim VI księga tego dzieła zatytułowana: O schizmach i herezjach. Konstytucje apostolskie stanowią kompilację wcześniejszych tekstów jak: Didaskalia, Didache, Traditio Apostolica (nazwy te mogą zostać po łacinie). Celem opracowania jest przedstawienie poglądów na temat genezy herezji oraz postawy wobec heretyków. Dzieło to składa się z ośmiu ksiąg i posiada przede wszystkim charakter prawno-liturgiczny. Zawiera ono również wiele wskazówek o charakterze doktrynalnym (teologicznym) i praktycznym, skierowanych do duchownych i świeckich. Konstytucje Apostolskie powstały w Antiochii ok. 380 roku. W tym czasie miasto to posiadało charakter wielokulturowy i przeżywało wielki rozwój, będąc silnym ośrodkiem kultury hellenistycznej, chrześcijańskiej i judaistycznej. Powyższy artykuł został poprzedzony wprowadzeniem i składa się z trzech części. W pierwszej części przedstawiono genezę herezji w Starym Testamencie. W drugiej części ukazano początki herezji w chrześcijaństwie. Natomiast w trzeciej części zaprezentowano praktyczne wskazówki dotyczące postawy i relacji chrześcijan wobec herezji i heretyków. Analiza tekstu prowadzi do konkluzji, że odrzucenie Prawa i proroków, nauczania apostolskiego i prawowiernej doktryny Kościoła prowadzi do herezji. Konstytucje apostolskie podkreślają szczególny autorytet św. Piotra jako biskupa Rzymu i nauczyciela wiary oraz apostolskość doktryny chrześcijańskiej.
Słowa kluczowe:
Konstytucje apostolskie, herezja, heretyk, geneza herezjiBibliografia
Consitutiones Apostolorum, tłum. S. Kalinkowski, układ i oprac. A. Baron ‒ H. Pietras: Konstytucje Apostolskie ŹMT 42 (Synodes et Collectiones Legum 2), Kraków 2007 (tekst grecki wg. ed. F.X. Funka: Didascalia et Constitutiones Apostolorum, I, Paderbornae 1905, 1-595).
Acta synodalia ab anno 50 ad annum 38, (Synodi et collectiones legum, vol. I.) Synody i Kolekcje Praw, t. 1: Dokumenty synodów od 50 do 381 roku, układ i oprac. A. Baron ‒ H. Pietras, ŹMT 37, Kraków 2006.
Acta Petri, ed. Marietheres Döhler, Text, Übersetzung und Kommentar zu den Actus Vercellenses, Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen Literatur (TU) 171, Berlin-Boston 2018.
AUGUSTINUS, De haeresibus, PL 42, 21-50; De haeresibus ad Quodvultdeum liber unus, ed. R. Vander Plaetse – C. Beukers, Turnholti 1969, CCL 46, 266-345.
EPIPHANIUS, Panarion, ed. K. Holl, 1-33, GCS 25, Leipzig 1915, 162-464, tłum. M. Gilski: Epifaniusz z Salaminy, Panarion. Herezje 1-33. Tekst grecki i polski, Kraków 2015; 34-64, GCS 31, Leipzig 1922; 65-80, GCS 37, Leipzig 1933.
FILASTRIUS BRIXIENSIS, Diversarum hereseon liber, PL 12, 1111-1301. Filastrius Brixiensis, Diuersarum hereseon liber, ed. F. Heylen – G. Banterle, Scriptores circa Ambrosium 2, Milano – Roma 1991.
Sobór Konstantynopolitański I (381), w: Dokumenty soborów powszechnych (tekst grecki, łaciński, polski), t. I (325-787), układ i oprac. A. Baron – H. Pietras, Kraków 2005, ŹMT 24, 69-95*.
THEODORETUS CYRENSIS, Haereticarum fabularum compendium, PG 83, 335-556, O herezjach, tłum. P.M. Szewczyk, Źródła Myśli Teologicznej (=ŹMT), Kraków 2016.
VINCENTIUS LERINENSIS, Commonitorium, PL 50, 637-686, tłum. J. Stahr: Wincenty z Lerynu, Pamiętniki, POK 8, Poznań 1928 (reprint 2012).
BARON A., Modele biskupa propagowane w Antiochii w czasach Jana Chryzostoma. Refleksja nad drugą księgą Konstytucji apostolskich na tle kanonów synodu antiocheńskiego 341 roku, w: N. Widok (red.), Czasy Jana Chryzostoma i jego pasterska pedagogia, Opole 2008, 13–15 (Opolska Biblioteka Teologiczna 105).
CZYŻEWSKI B., Diakoni i diakonise według Konstytucji apostolskich, StudGn 23 (2009), 79-94.
CZYŻEWSKI B., Herezje wczesnochrześcijańskie – zagadnienia wprowadzające, VoxP 68 (2017), 7-20. (Crossref)
FIEDROWICZ M., Teologia Ojców Kościoła. Podstawy wczesnochrześcijańskiej refleksji nad wiarą, tłum. W. Szymona, Kraków, 381-453.
GILSKI M, Epifaniusz z Salaminy i jego „Panarion”, w: Epifaniusz z Salaminy, Panarion. Herezje 1-33. Tekst grecki i polski, przekład i wstęp M. Gilski, opr. i kom. A. Baron, Kraków 2015, 5-20.
KIELING M., Obraz życia chrześcijan w środowiskach wielkomiejskich na przełomie I-IV wieku na podstawie wybranych dzieł inspiracją dla duszpasterstwa parafialnego, w: Rola i miejsce wspólnoty parafialnej w życiu społecznym, red. E. Robek, Kalisz 2012, 93-107.
KIELING M., Katechumenat i chrzest na podstawie Konstytucji apostolskich, VoxP 52/1 (2008), 450-452. (Crossref)
KIELING M., Chrzest w nauczaniu synodów Kościoła starożytnego, TPatr 13 (2016),121-135.
KIELING M., Wiara katolicka i stosunek do heretyków na podstawie XV księgi Kodeksu Teodozjusza w latach 325-395, w: Opuscula dedicata. Spiritus sanctus et eccelsia. Opuscula Bogdano Częsz septuagenario dedicata, Poznań 2015, 21-31.
ŁAWRESZCZUK M., Nabożeństwa chrześcijańskie w IV w. na podstawie Konstytucji apostolskich, Elpis 25-26 (2012) 133-153. (Crossref)
MYSZOR W., Herezja w okresie patrystycznym, EK VI, 752-754.
MYSZOR W., Herezje, w: Katolicyzm A-Z, red. Z. Pawlak, Poznań 1982, 131-134.
NAUMOWICZ J., Kalendarz w Konstytucjach apostolskich, VoxP 27 (2007), 50-51, 319-330. (Crossref)
Nowy słownik wczesnochrześcijańskiego piśmiennictwa, oprac. M. Starowieyski przy współpracy W. Stawiszyńskiego, Poznań 2019.
Ortodoksja, herezja, schizma w Kościele starożytnym, F. Drączkowski ‒ J. Pałucki ‒ P. Szczur, M. Szram ‒ M. Wysocki ‒ M. Ziółkowska (red.), Lublin 2012.
STACHURA M., Heretycy, schizmatycy i manichejczycy wobec Cesarstwa Rzymskiego (lata 324-428, wschodnia część Imperium), Kraków 2000.
SZRAM M., Geneza herezji wczesnochrześcijańskich w ujęciu Filastriusza z Brescii, VoxP 36 (2016) t. 65, 631-651. (Crossref)
WIDOK N., (red.) Czasy Jana Chryzostoma i jego pasterska pedagogia, Opole 2008 (Opolska Biblioteka Teologiczna 105).
WIDOK N., Ortodoksja, herezja, schizma - wyjaśnienie pojęć, w: Ortodoksja, herezja, schizma w Kościele starożytnym, red. F. Drączkowski ‒ J. Pałucki ‒ P. Szczur ‒ M. Szram ‒ M. Wysocki ‒ M. Ziółkowska (red.), Lublin 2012, 15-34.
ZGRAJA B., Ideał chrześcijanina w świetle konstytucji apostolskich, Colloquia Theologica Ottoniana 1/ (2015), 191-213. (Crossref)
STEIMER B., Apostolische Konstitutionen, w: Lexicon der antiken christlichen Literatur (red. S. Döpp/W. Geerlings), Freiburg ‒ Basel ‒ Wien 1998, 46-47.
ŻELAZNY J., Biskup ojcem. Zarys eklezjologii syryjskiej na podstawie Konstytucji apostolskich, Kraków 2006.
ŻELAZNY J. Kościół domem a biskup ojcem w świetle Konstytucji apostolskich i innych pism syryjskich od I do V w., Verbum Vitae 2012, 20-223-236. (Crossref)
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu https://orcid.org/0000-0003-2635-7246
Licencja
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
