Anathema in lateinischen Inschriften
Ulrike Ehmig
https://orcid.org/0000-0003-1560-9022
Konrad Zawadzki
https://orcid.org/0000-0003-0638-7034
Abstrakt
Ukończone niedawno badania nad chrześcijańskimi epitafiami zawierającymi terminy adiuro lub coniuro zwracają uwagę na to, że owe epitafia – mające na celu chronić groby przed profanacją – grożą klątwą każdemu, kto ośmieliłby się naruszyć miejsce pochówku zmarłych. Używane w tym kontekście groźby i sankcje karne niejednokrotnie zapożyczano ze Starego lub Nowego Testamentu. Profanacje grobów podlegały między innymi anatemie, skazującej profanatorów na karę wiecznego potępienia. Konrad F. Zawadzki, który w ostatnich latach intensywnie zajmował się użyciem terminu „anatema” w źródłach literackich, zwrócił uwagę na to, że sankcja anatemy we wczesnej literaturze chrześcijańskiej stosowana była przede wszystkim w kontekście sporów dogmatycznych z heretykami. Użycie terminu „anatema” w łacińskich inskrypcjach, które do tej pory nie było jeszcze nigdy przedmiotem badań naukowych, a które w niniejszym przedłożeniu poddane jest szczegółowej analizie, ukazuje, że kara anatemy – skierowana przeciwko profanatorom grobów – dotyczyć mogła w pierwszej linii nie odstępstw dogmatycznych, ale przewinień moralnych. Prezentowane i omawiane w artykule jedenaście inskrypcji łacińskich zawierających termin „anatema” i datowanych na czas między VI a VIII wiekiem jest wymownym dowodem na to, że sankcja anatemy – początkowo stosowana jedynie w kontekście dogmatycznym – z biegiem lat zaczęła obejmować nowe „przeklęte” obszary.
Słowa kluczowe:
anatema, klątwa, inskrypcja, łacina, język łaciński, epitafiumBibliografia
IGNATIUS ANTIOCHENUS, Epistula ad Ephesios, éd. P.T. Camelot, Ignace d'Antioche. Polycarpe de Smyrne. Lettres. Martyre de Polycarpe, SCh 10, Paris 1945, 56-79.
IGNATIUS ANTIOCHENUS, Epistula ad Smyrnenses, éd. P.T. Camelot, Ignace d'Antioche. Polycarpe de Smyrne. Lettres. Martyre de Polycarpe, SCh 10, Paris 1945, 154-156.
ABASCAL J.M., La era consular hispana y el final de la práctica epigráfica pagana, „Lucentum“ 19/20 (2000/01) 269–292. (Crossref)
BAYER F.W., Aussatz, RACh I, 1023–1028.
BYNUM C.W., Material Continuity, Personal Survival, and the Resurrection of the Body: A Scholastic Discussion in its Medieval and Modern Contexts, „History of Religions“ 30 (1990) fasc. 1, 51–85. (Crossref)
BYNUM C.W., The Resurrection of the Body in Western Christianity 200–1336 (Lectures on the History of Religions 15), New York 1995.
CREAGHAN J.S., Violatio sepulcri. An Epigraphical Study, Princeton 1951.
EHMIG U., Ausschlußverfahren. Eine Gruppe italischer Grabinschriften als Beispiel sozialer Überassimilierung in der römischen Kaiserzeit, „Epigraphica“ 77 (2015), 193–205.
EHMIG U., Servus dei und verwandte Formulierungen in lateinischen Inschriften, in: Social Status and Prestige in the Graeco-Roman World, hg. von A.B. Kuhn, Stuttgart 2015, 303–314.
EHMIG U., Woher nehmen und nicht stehlen? Überlegungen zur Beschaffung und Bearbeitung des Beschreibstoffes für antike Flüche, erscheint in einer Festschrift 2019.
EHRENSPERGER A., Akklamationen, liturgische Rufe, https://www.gottesdienst-ref.ch/perch/resources/02-03-01-06-akklamationen-liturgische-rufe-kopie.pdf (letzter Aufruf 12.5.2018).
EMONDS H., Aebtissin, RACh I, Stuttgart 1950, 126–128.
FEISSEL D., L’évêque, titres et fonctions d’après les inscriptions grecques jusqu’au VIIe siècle, in: Actes du XIe congrès international d’archéologie chrétienne. Lyon, Vienne, Grenoble, Genève, Aoste, 21–28 septembre 1986 (Collection de l’École française de Rome 123 / Studi di antichità cristiana 41), hg. von N. Duval, Rome 1989, 801–828.
GELZER H. –HILGENFELD H. –CUNTZ O. (Hrsg.), Patrum Nicaenorum nomina Latine, Graece, Coptice, Syriace, Arabice, Armeniace (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana), Leipzig 1995 (Neudruck 1. Auflage 1898). (Crossref)
GRABAR A., Recherches sur les sculptures de l’Hypogée des Dunes, à Poitiers, et de la Crypte Saint-Paul de Jouarre, „Journal des savants“ (1974) fasc. 1, 3–43. (Crossref)
GUYON J., De Pyruis à Ganagobie, à la recherche des compléments d’une inscriptions chrétienne des Alpes de Haute-Provence, in: Orbis romanus christianusque ab Diocletiani aetate usque ad Heraclium. Travaux sur l’antiquité tardive rassemblés autour des recherches de Noël Duval (avec sa bibliographie raisonnée) (De l’archéologie à l’histoire), hg. von F. Baratte – J.-P. Caillet – C. Metzger, Paris 1995, 129–145.
HAENSCH R., Zwei unterschiedliche epigraphische Praktiken: Kirchenbauinschriften in Italien und im Nahen Osten, in: The Epigraphic Cultures of Late Antiquity (Heidelberger Althistorische Beiträge und Epigraphische Studien 60), hg. von K. Bolle – C. Machado – C. Witschel, Stuttgart 2017, 536–554.
HAUSMAIR B., Am Rande des Grabs. Todeskonzepte und Bestattungsritual in der frühmittelalterlichen Alamannia, Leiden 2015.
HEITZ C., L’hypogée de Mellebaude à Poitiers, in: L’Inhumation privilégiée du IVe au VIIIe siècle en Occident. Actes du colloque tenu à Créteil les 16–18 mars 1984, hg. von Y. Duval – J.-C. Picard, Paris 1986, 91–96.
HOFMANN K., Anathema, RACh I, Stuttgart 1950, 427–430.
DEL HOYO J., Ne velis violare. Imprecaciones contra los profanadores de tumbas, in: El mundo de los difuntos: culto, cofradías y tradiciones, Simposium San Lorenzo del Escorial 4 al 7 de septiembre. Vol. II (Estudios Superiores des Escorial), hg. von F.J. Campos – F. de Sevilla, San Lorenzo del Escorial 2014, 809–824.
ILUK J., Amendes sépulcrales dans les épitaphes de l’époque de l’Empire Romain, Danzig 2013.
KANY R., Tugenden und Laster als Gliederungselemente angewandter Ethik im antiken Christentum, in: Gliederungssysteme angewandter Ethik. Ein Handbuch. Nach einem Projekt von Wilhelm Korff, hg. von W. Korff – M. Vogt, Freiburg 2016, 332–355.
KAUFMANN C.M., Handbuch der altchristlichen Epigraphik, Freiburg 1917.
KROPP A., Magische Sprachverwendung in vulgärlateinischen Fluchtafeln (defixiones) (ScriptOralia 135. Reihe A 39), Tübingen 2008.
MORRIS C., The Sepulchre of Christ and the Medieval West. From the Beginning to 1600, Oxford 2005.
MUÑOZ GARCÍA DE ITURROSPE, M.T., Tradición formular y literaria en los epitafios latinos de la Hispania cristiana, (Veleia Series Minor 7), Vitoria Gasteiz 1995.
PALAZZO-BERTHOLON B., L’hypogée des Dunes à Poitiers: une lecture archéologique renouvelée, „Bulletin de Liaison“ 31 (2007) 60–61.
PEREA YÉBENES S., La mención a Judas Iscariota en epitafios latinos cristianos de la Hispania visigoda y bizantina: el delito sepulcral y la condena mágica, „Myrtia“ 21 (2006), 235–276.
PIETRI C., La Bible dans l’épigraphie de l’Occident latin, in: Le monde latin antique de la Bible, hg. von J. Fontaine – C. Pietri, Paris 1985, 189–205.
PIÉTRI C. –PIÉTRI L. (Hrsg.), Das Entstehen der einen Christenheit (250-430) (Die Geschichte des Christentums 2), Freiburg 1996.
SEITZ A., Die Heilsnotwendigkeit der Kirche nach der altkirchlichen Literatur, Freiburg, 1903.
SPEYER W., Fluch, RACh VII, 1169–1288.
TRUILLOT A., Les pierres qui parlent... Inscriptions inédites de la Région de Tébessa, „Bulletin de la société archéologique de Sousse“ 21 (1934) 13–24.
ULRICH J., Rezension zu H. Gelzer – H. Hilgenfeld – O. Cuntz (Hrsg.), Patrum Nicaenorum nomina Latine, Graece, Coptice, Syriace, Arabice, Armeniace (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana), Leipzig 1995 (Neudruck 1. Auflage 1898), Zeitschrift für Antike und Christentum 2, 1998, 147–150. (Crossref)
ULRICH J., Konstantin der Große und die Frage nach den Vätern des Konzils von Nizäa, in: Väter der Kirche. Ekklesiales Denken von den Anfängen bis in die Neuzeit. Festgabe für Hermann Josef Sieben SJ zum 70. Geburtstag, hg. von J. Arnold – R. Berndt – R.M.W. Stammbacher, Paderborn 2004, 149–165.
VÉGH, J., Inschriftkultur und Christianisierung im spätantiken Hispanien, in: The Epigraphic Cultures of Late Antiquity, hg. von. K. Bolle – C. Machado – C. Witschel, Stuttgart 2017, 82–84.
ZAWADZKI K.F., Die Anfänge des „Anathema“ in der Urkirche. Teil 1: Status quaestionis, VoxP 28 (2008), 1323–1334.
ZAWADZKI K.F., Die Anfänge des „Anathema“ in der Urkirche. Teil 2: Anhaltspunkte für das Anathem im Neuen Testament, VoxP 29 (2009), 495–520. (Crossref)
ZAWADZKI K.F., Die Anfänge des „Anathema“ in der Urkirche. Teil 3: Anathematisierungspraxis in den Schriften der Apostolischen Väter und im apokryphen Korintherbrief, VoxP 30 (2010), 721–766. (Crossref)
Licencja
Artykuły w czasopiśmie objęte są licencją Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0). Autorzy i użytkownicy mogą korzystać z utworów na licencji CC-BY-ND od roku 2018. Dla wcześniejszych publikacji prawa autorskie są udostępnione na prawach dozwolonego użytku zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
